یک هفته پس از آنکه رهبرجمهوری اسلامی در پاسخ به یک استفتا، خود را جانشین پیامبر اسلام و امامان شیعه دانست، روز گذشته یکی از مراجع تقلید نزدیک به محافظه کاران در دفاع از آرای وی، نه تنها مقلدان عادی بلکه مراجع تقلید را هم به تبعیت از حکم حکومتی ولی فقیه فراخواند .
«آری واجب است»، این پاسخی صریح به پرسشی است که از یک مرجع تقلید ساکن قم می پرسید:” آیا تبعیت از حکم حکومتی ولی فقیه بر مراجع تقلید هم واجب است؟”
استفتای بالا را خبرگزاری فارس ـ نزدیک به سپاه ـ روز گذشته از آیت الله مکارم شیرازی کرد، آن هم درست در شرایطی که آیت الله خامنه ای و احکام حکومتی وی جدل های بسیاری را در هفته های اخیر بر انگیخته است. سایت رهبر جمهوری اسلامی هفته گذشته به نقل از وی در خصوص شرایط التزام به ولایت فقیه، شرط “احراز” آن را چنین بر شمرده بود :“اطاعت از دستورات حکومتی”
التزام کامل
آیت الله علی خامنه ای که اعتقاد به اصل ولایت فقیه را “حکم شرعی تعبدی” توصیف کرده بود پیرامون این پرسش که افراد برای اثبات التزام خود به ولایت فقیه چگونه باید عمل کنند، گفته بود: “همین که از دستورات حکومتی ولی امر مسلمین اطاعت کند، نشانگر التزام کامل به آن است.”
چنین پاسخی با واکنش های بسیاری همراه بود تا جایی که ناظران سیاسی حجم حملات ، استهزا و کاریکاتورهای طنزآلودی راکه در انتقاد از این موضع آیت الله خامنه ای منتشر شد، “بی سابقه” نامیدند.
شاید از همین روست که پیروان رهبر جمهوری اسلامی می کوشند با به میدان آوردن علمای دینی نزدیک به حکومت، گزاره مطرح شده را نه صرفا باور آیت الله خامنه ای بلکه نظر دیگر مراجع تقلید معرفی کنند.در همین راستاست که وقتی از آیت الله 84 ساله زاده شیراز پرسیده می شود« در صورتی که در زمینه سیاسی یا اجتماعی حکمی از جانب رهبری جهت عامه شیعیان صادر شود آیا برای مقلدین دیگر مراجع تکلیف می‌آورد؟ در زمینه‌های دیگر چطور و چرا؟» وی پاسخی کوتاه اما قاطع می دهد :” در مسائل حکومتی حکم ولی فقیه مطاع است.”
سخن آیت الله مکارم به لحاظ منطق شرعی بدان معناست که مراجع تقلید نیز در خصوص احکام حکومتی باید ولی فقیه را مرجع تقلید قرار دهند و از همین باب، مقلدان آنان نیز باید حکم آیت الله خامنه ای را پذیرا باشند.
ولایت فقیه همان ولایت رسول الله
گفتنی است یکی دیگر از جنبه های فتوای آیت الله خامنه ای این بود که وی برای نخستین بار به طور رسمی خود را جانشین حضرت محمد و امامان شیعه دانسته بود :” ولایت فقیه شعبه‌ای است از ولایت ائمه اطهار (علیهم السلام) که همان ولایت رسول الله (صلی الله علیه وآله) می باشد.”
برخی سایت های نزدیک به حکومت همچون ایسنا، مهر و جام جم اندک زمانی پس از آنکه این فتوا را به عنوان خبر نخست برگزیدند به دلایل نامعلومی آن را از صفحه خود حذف کردند.
چرا نگران شدید؟
اما روز گذشته آیت الله مکارم با گفتن اینکه« ولی فقیه نماینده امام عصر علیه السلام در زمان غیبت است» براین سخن نیز مهر تایید زد؛آن هم در حالیکه فشارهای دو هفته اخیز چنان اوج گرفت که سایت دفتر نشر و حفظ آثار آیت الله خامنه ای هم مجبور شد با انتشار بیانیه ای نسبت به حجم بی بدیل انتقادها علیه آرای بالاترین مقام سیاسی جمهوری اسلامی پاسخ دهد : “ چه پیامی در این استفتا وجود داشت که این گروه را نگران کرد؟ چه نتایجی در انتشار این مطلب بود که رسانه های غیرخودی این چنین با این مطلب برخورد کردند؟”
افزایش شعاع دایره خودی ها
بیانیه مذکور به طور تلویحی تایید می کند که استفتا جدید آیت الله خامنه ای دارای پاسخی با کارکرد سیاسی بوده است :” پاسخی که در این استفتا آمده است شعاع دایره خودی ها را بلندتر و کشیده تر می کند.”
این در حالیست که پس از انتخاب بحث برانگیز محمود احمدی نژادو با خیزش شهروندان معترض ، آیت الله خامنه ای در انتقاد از کسانی که از تقلب در انتخابات سخن گفته بودند، جامعه و نخبگان سیاسی را به دو دسته “خودی و غیر خودی” تقسیم و اعتراضات گروه دوم را یک “فتنه گری” توصیف کرده بود.او در نماز جمعه 29 خرداد به طور علنی از رهبران سیاسی جنبش سبز خواست از اعتراضات دست بکشند. خواسته ای که با بی اعتنایی جنبش سبز همراه شد و یک روز پس از آن ـ 30 خرداد- ده ها نفر از شهروندان در تهران توسط نیروی شبه نظامی بسیج و سپاه در خیابان ها کشته شدند.
برخی از طرفداران حکومت در آن برهه، دستور آیت الله خامنه ای مبنی بر توقف اعتراضات به تقلب در انتخابات را «حکم حکومتی»خواندند و بیانیه دفتر نشر آثار آیت الله خامنه ای فتوای مذکور را شفافیت یک “ضابطه” توصیف کرده است:” در واقع تعیین ضابطه ای برای احراز التزام به ولایت فقیه بود که پیش از این در این حد از شفافیت مطرح نشده بود.”
دیدگاه آیت الله خمینی
پیش از رهبر کنونی جمهوری اسلامی، آیت الله خمینی- بنیان گذار انقلاب 57 - نیز ولی فقیه را جانشین “رسوال الله” دانسته بود :“ولایت فقیه همان ولایت رسول الله است قضیه ولایت فقیه یک چیزی نیست که مجلس خبرگان ایجاد کرده باشد ولایت فقیه چیزی است که خدای تبارک و تعالی درست کرده است همان ولایت رسول الله است. این ها از ولایت رسول الله هم می ترسند خدا او ـ ولی فقیه ـ را ولی امر قرار داده است.”
اما از آنجا که در زمان رهبری آیت الله خمینی، نظریه ولی فقیه منتقد صریحی در هرم قدرت نداشت، چهره های سیاسی و علما به ندرت آن را در بوته نقد قرار می دادند. اما در دهه هفتاد و به ویژه پس از پیروزی محمد خاتمی در سال 76 و همزمان با موج تحول خواهی و اصلاح طلبی در جامعه ، ولی فقیه نیز بیش از پیش به چالش کشیده شد. آیت الله العظمی منتظری در ابتدای صف منتقدین قرار داشت.او گفته بود:” مقام رهبری بایستی همان رهبری اش را می کرد نه اینکه یک تشکیلات درست کند و در وزارت خانه و در همه جا دخالت بکند.”
این مرجع فقید پس از اعتراضات سال گذشته نیز شدیدا به آیت الله خامنه ای حمله و به طور تلویحی رهبرجمهوری اسلامی را «حاکم جائر» دانست و «عزل» وی را خواستار شد :” جور، مخالفت عمدی با احکام شرع و موازین عقل و میثاقهای ملی که در قالب قانون درآمده باشد، و کسی که متولی امور جامعه است، بدین گونه مخالفت می‌ورزد، جائر و ولایتش جائرانه است.”
آیت الله صانعی، دیگر مرجع تقلید منتقدی است که برخلاف محافظه کاران که ولایت ولی فقیه را الهی می دانند معتقدست:” به طور کلی مشروعیت اعمال حکومت و حکومت قانونی در زمان غیبت منوط به رأی مردم است.”
هاشمی رسفنجانی : ولی فقیه را خدا تعیین نکرده
حتی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس خبرگان- نهادی که وظیفه اصل و نصب مقام رهبری را دارد- نیز تردید خود را در خصوص آسمانی بودن ولی فقیه پنهان نکرده است. یکی از صریح ترین آرای وی در زمستان سال 83 اعلام شد:” ولی فقیه را خدا تعیین نکرده. اسلام غیر از زمان پیامبر (ص) و دوازده امام معصوم(ع)، نوع حکومت را تعیین نکرده است. راه تعیین حکومت، عرفی است. بعضی افراد میگفتند که ولی فقیه را خدا تعیین کرده و اکنون هم بعضی ها این اعتقاد را دارند.”
اختیاراتی فراتر از پیامبران
کارشناسان می گویند اعتراضات گسترده جنبش سبزعلیه دولت و حمایت آیت الله خامنه ای از سرکوب خونین معترضان، مشروعیت وی را با ابهام های بزرگی از سوی جامعه و رهبران سیاسی مخالف مواجه کرده است. این عده سخنان مهدی کروبی در یکی از بیانیه های اخیرش را یادآوری می کنند که گفته است :” اختیارات و دامنه ولایت فقیه آنقدر توسعه داده شد که بعید می دانم در مواردی، این مقدار اختیار از سوی خداوند به پیامبران و ائمه معصومین نیز داده شده باشد و حتی گمان نمی کنم که خدا چنین حقی برای چنین برخوردی با بندگان را برای خودش در نظر گرفته باشد.”
