نقدی بر کتاب نیایش های مولانا
اندر حکایت گم کردن سوراخ دعا
مهسا نظام ابادی
شناسه:
نیایش های مولانا
جمع آوری و تدوین:جلال الدین محمدباقر چلبی، حافظ حسین طوپ
مقدمه: دکتر توفیق سبحانی
ترجمه سوره ها و ایات قرآن: بهاء الدین خرمشاهی
انتشارات: باغ نو
قیمت:7000 تومان
کتاب سازی حرفه جدید دنیای مدرن است و شاید حرفه سومین جهان کتاب نخوان!
اگر زمان دقیقش را بخواهید، دقیقا از آن روزی که دیگر مجبور نبودیم از پاپیروس استفاده کنیم یا برای نشر کتاب به دنبال انگشت شمارانی بگردیم که هم سواد خواندن داشته باشند و هم خط خوش و درست از همان زمانی که مرزی نامرئی ما را در سکوی سوم جهانی قرار داد، به ساخت چیزی پرداختیم که تنها نام و شکلی از کتاب گرفته بود!
“نیایش های مولانا” نام کتاب تازه ساختی است، که ساختنش خوش می نماید! چرا که شکل و شمایلی بسیار کتاب گونه دارد و از نام های بزرگ و دیر آشنایی چون بهاء الدین خرمشاهی و دکتر توفیق سبحانی برای فریبنده تر شدن آن استفاده شده است.
در واقع هدف این کتاب جمع آوری نیایش ها و اوراد مولانا بوده که در جهت آن چند سوره کامل همچون:یس، ضحی و…، چند آیه از آل عمران و بقره، و… به صورت دنبال هم و نامرتب و چند دعا نظیر دعای حضرت داوود و…آمده است!
در “فرهنگ عمید” در مقابل کلمه نیایش آمده: دعا از روی تضرع و زاری.(ص 1177، انتشارات امیر کبیر) و در مقابل کلمه دعا نوشته شده:کلماتی که در اوقات مختلف در مقام استغاثه از خداوند طلب آمرزش یا درخواست خیر و برکت و برآورده شدن نیاز بخوانند.(ص 607)
اما آنچه در کتاب نیایش های مولانا آمده در واقع گزیده ای از آیات قرآن و مفاتیح است که پیش از مولانا، پیغمبر اسلام و معصومین علیهم السلام و بسیاری ازبزرگان فضیلت آن را بر شمرده و به خواندن آن توصیه کرده اند.
بدون شک مولانا یکی از بزرگترین و کامل ترین عرفای جهان است. مردی که نوای حلقه درس و مریدان او تا به امروز در گوش ها زمزمه می شود. اما آیا او که سال ها عمر خود را صرف مثنوی معنوی کرد، نمی توانست کتابی بنگارد تحت عنوان “نیایش” یا مثلا “گزیده اورادی که باید بخوانید!”
مولانا به جای آنکه توصیه کند روزها این اوراد را بخوانید یا در قطع جیبی کتابی بسازد با هر نامی، دست سالک را می گیرد و گام به گام همراهش می شود تا در تجربه “فنا” یی شریکش کند که نفسش ذکر و نیایش حق باشد. از نیستان نیستی تا یکی شدن با ذات حق نیایش مولاناست.
مثنوی معنوی اثر والای وی کلمه به کلمه به صورت تضمینی، تلمیحی، تلویحی و تمثیلی نشان و رد پای کلام اسمانی است:
مقری ای می خواند از روی کتاب
ماوا کن قورا ز چشمه بندم آب
(دفتر دوم، بیت 1633، تلمیح به آیه 30 سوره ملک)
و زیباترین نیایش ها در شیواترین کلام او متجلی شده است:
ای که خاک شوره را تو نان کنی
وی که نان مرده را تو جان کنی
ای که جان خیره را رهبر کنی
وی که بی ره را تو پیغمبر کنی
(دفتر پنجم، بیت 783 و 784 اشاره به ایه 7 سوره ضحی)
صرف نظر از دیگر آثار مولانا اعم از نظم و نثر، مثال ابیات فوق در مثنوی گرانسنگ حضرت مولانا بسیار است و البته مجال ما برای ذکر شواهد بیشتر مجالی است محدود.
در مقدمه کتاب که نوشته ای است از دکتر توفیق سبحانی به اسنادی اشاره شده است که خواندن این اوراد را توسط حضرت مولانا تایید می کند و صد البته که اگر سندی خطی باشد یا غیر خطی، معتبر است یا نا معتبر، به حکم عقل می توان دریافت که زندگی مولانا با قرآن و ادعیه پیوندی محکم داشته است.
بنابراین برای اثبات چنین امر بدیهی به سند و مدرک و قسم و آیه نیاز نیست. تنها نکته ای که نه حکم عقل آن را برمی تابد و نه به حکم جان پذیرفتنی است، ضرورت نوشتن چنین مقدمه ای بر چنان کتابی است چرا که بر همه معلوم و روشن است انسی که مولانا با آیات و روایات داشته است. چنانچه خود می فرماید:
من بنده قرآنم، اگر جان دارم
من خاک در محمد مختارم
گر نقل کند جز این کس از گفتارم
بیزارم از او وز این سخن بیزارم
و خلاصه انکه کتاب نیایش های مولانا با اسامی و عناوین متعددی که روی جلد آن آمده، یکی از بهترین محصولات کارخانه کتاب سازی مدرن است که به قیمتی گزاف به فروش می رسد. شاید اگر به جای عنوان غلط انداز، نام دیگری برای این اثر انتخاب می شد، مساله به گونه ای دیگر و از منظری دیگر مورد بررسی قرار می گرفت. چرا که قصد اصلی از جمع آوری این کتاب در واقع آگاهی دادن به مخاطب درباره ی سوره ها و آیات و ادعیه ای است که مولانا بیشتر از دیگر آیات و اوراد می خوانده است اما عنوان انتخاب شده برای این کتاب این تصور غلط را به وجود می آورد که گویی قرار است مخاطب با نیایش ها و دعاهایی مواجه شود از خود مولانا و وقتی اشتباه یک کتاب از انتخاب عنوان آن شروع شود، چقدر می توان به آن اعتماد کرد؟
منبع: خردنامه همشهری- الف، ویژه کتاب