تونی کارون
تجربه باراک اوباما در بازی خیابانی بسکتبال، او را آماده تاکتیک های محمود احمدی نژاد برای یاوه گویی هفته پیش در نیویورک کرده بود. اظهارات رئیس جمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل شامل اتهامات عجیب و به قول اوباما “نابخشودنی” در خصوص دست داشتن دولت آمریکا در حملات یازده سپتامبر بود. دیپلمات های ایالات متحده و متحدانش سالن مجمع را ترک کردند و احمدی نژاد با انتقادات و حملات فراوانی روبرو شد. اما نیت رهبر ایران، دقیقاً ایجاد یک هیاهو بود. اظهارات جنجالی او فقط برای خلع سلاح دشمنان و در اختیار گرفتن ابتکار عمل بوسیله بازی های کلامی بود. این بازی که هر دو رئیس جمهور در آن عمیقاً درگیر هستند، همان بن بست هسته ای است و ظاهراً این بازی به سوی مذاکرات بیشتر پیش می رود.
اظهارات تند احمدی نژاد یک هفته پس از ابراز تمایل تهران به ازسرگیری مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایراد شد. گفتگوهایی که مد نظر ایالات متحده و متحدانش بوده است. احمدی نژاد جمعه گذشته و یک روز پس از ایراد سخنان جنجالی خود، مجدداً گفت: “ما احتمالاً در اکتبر آماده گفتگو خواهیم بود. درها برای گفتگو و مذاکرات در چهارچوب عدالت و احترام باز است.” هرچند نمی توان هیچ احترامی برای سخنان وی در خصوص حادثه یازدهم سپتامبر قائل شد، اما به نظر می رسد ایران مصمم به از سرگیری مذاکرات با گروه پنج بعلاوه یک شامل ایالات متحده، انگلستان، فرانسه، روسیه، چین و آلمان است. با درنظر گرفتن این تحولات، ظاهراً سخنان احمدی نژاد درباره حادثه سپتامبر حساب شده بوده و برای قراردادن آمریکا در نقطه ضعف پیش از دور بعدی گفتگوها و نیز یافتن مخاطبانی از جهان سومی ها تنظیم شده باشد.
البته دولت اوباما نیز هفته گذشته به انجام برخی گفتگوهای مقدماتی دست زد و از تأثیر تحریم هایی که به ابتکار وی وضع شده سخن گفت. او این نظریه را مطرح کرد که تمایل تهران برای ازسرگیری گفتگو با گروه پنج بعلاوه یک، نشانه ای از احساس خطر ایران است.
استورات لوی معاون وزارت خزانه داری آمریکا و مقام مسؤول دولت برای نظارت بر تحریم ها، در سخنان هفته گذشته خود در واشنگتن اظهارات صریح تری ایراد کرد. لوی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی گفت: «فشار بر ایران در حال شدت گرفتن است و استراتژی های بکار گرفته شده، دست بالایی را به ما می دهد که دنبالش بودیم.»
هم احمدی نژاد و هم اوباما بر سر راه مدیریت این بن بست، با چالش های دشوار داخلی دست و پنجه نرم می کنند. حال که اعتراضات گسترده جنبش سبز در ایران تا حدی زیادی فروکش کرده است، جایگاه احمدی نژاد زیر هجوم مراکز قدرت محافظه کار قرار گرفته است، آن هم در رژیمی که به واسطه رویکرد رئیس جمهور دچار چنددستگی شده است. این احتمال وجود دارد که از فضای به وجود آمده، برعلیه احمدی نژاد استفاده شود. یک سال پیش بود که وی به دلیل قبول معامله با غرب بر سر خروج بخش عمده ذخیره اورانیوم غنی شده از کشور و دریافت سوخت برای رآکتور تحقیقات پزشکی، هدف انتقادات تیز محافظه کاران همکارش قرار گرفت. توافق یاد شده که پائیز گذشته در ژنو بدست آمده بود مسکوت ماند و بعداً برزیل و ترکیه مفاد آن را تغییر دادند. آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران به سؤظن هایش نسبت به هرگونه رویکرد سازشکارانه با غرب معروف است. محافظه کاران مخالف احمدی نژاد در گذشته تلاش کرده اند او را متهم به معامله برسر دستاوردهای هسته ای متهم کنند که با دشواری و سختی بدست آمده اند.
جای هیچ تردیدی نیست که ایران با کوهی از معضلات اقتصادی روبرو است و تحریم ها این وضع را وخیم تر می کند. برخی از مخالفان قدرتمند وی نظیر اکبر هاشمی رفسنجانی به وی هشدار داده اند این مشکلات را آسان نپندارد. ایران هنوز به طور کامل منزوی نشده است. تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته ای و نظامی این کشور در سطح جهانی در حال اجراست اما تمهیدات یکجانبه ایالات متحده و اتحادیه اروپا اثرات خسارت بار بیشتری بر سرمایه گذاری در حوزه انرژی و دسترسی تهران به سیستم مالی بین المللی گذاشته اند. این تمهیدات با مخالفت و شاید بی توجهی شرکای تجاری کلیدی ایران شامل چین، روسیه و ترکیه روبرو شده اند. مسکو و پکن به حدی از اقدام واشنگتن برای فراتر رفتن از محدوده تحریم های سازمان ملل ناخشنود بودند که ضمن پیوستن به برزیل وهند، در پی پیشنهاد قطعنامه ای در مجمع عمومی برای مخالفت با این اقدام واشنگتن برآمدند.
تحریم ها تا کنون آنطور که دولت آمریکا مایل بود، تأثیرگذار نبوده است و اغلب تحلیلگران هنوز اعتقاد دارند بعید است این حربه بتواند محاسبات ایران را در آینده ای نزدیک تغییر بدهد. البته سخن گفتن از اثر تحریم ها به عنوان بخشی از رویکرد دوگانه فشار و گفتگو، برای اوباما مصرف داخلی دارد. احتمال انجام مذاکرات جدید سبب بر پا شدن بحرانی از سوی جمهوری خواهان، خصوصاً پیش از انتخابات ماه نوامبر کنگره خواهد شد و تصویری نرم خویانه از دولت در قبال ایران به نمایش گذاشته خواهد شد.
احتمالاً آنچه به عنوان محتوا برای مذاکرات بعدی میان ایران و گروه پنج بعلاوه یک پیش بینی می شود، تمرکز بر روی توافق میانجیگرانه ترکیه و برزیل خواهد بود. البته آن توافق بسیار کمتر از انتظارات قدرت های غربی است زیرا به مشکل غنی سازی مستمر اورانیوم توسط ایران نپرداخته است. با این حال، ممکن است به عنوان یک نقطه مناسب برای آغاز بحث، تنها گزینه موجود باشد. اگر توافقی هم بر سر مبادله سوخت به دست آید، دو طرف بر سر نتایج مورد انتظار از این مذاکرات دچار اختلافات جدی خواهند بود. حتی اگر بر این اصل توافق شود که تهران باید نیات صلح جویانه خود از برنامه هسته ای را به اثبات برساند، آمریکا و متحدانش بر توقف تمام فعالیت های غنی سازی حتی با نیت تولید انرژی اصرار دارند. در سوی دیگر، حتی اگر ایرانی ها مایل به پذیرش دستورالعمل های ایمنی جدید علیه نظامی گری هسته ای باشند، ولی هیچ نشانی از دست کشیدن از دستاوردهایشان نشان نمی دهند.
بنابراین باید انتظار داشت هرگونه مذاکرت جدیدی، دشوار و طولانی مدت بوده و با اظهارات جنجالی گاه و بیگاه همراه باشد.
منبع: تایم- 27 سپتامبر
