سرانجام، پنج هفته پس از اعلام رسمی کاندیداتوری سید محمد خاتمی برای انتخابات ریاست جمهوری دهم در جلسه مجمع روحانیون مبارز، وی با حضور در جلسه دیگر همین تشکل و علی رغم مخالفت گسترده هواداران خود، از رقابت های انتخاباتی کناره گیری کرد.
اندکی پیش از اعلام رسمی خبر انصراف رییس جمهور سابق، پایگاه خبری مجمع روحانیون مبارز با خبر دادن از تشکیل جلسه این مجمع به ریاست سید محمد خاتمی آورده بود: “این جلسه در حالی برگزار شد که موضوع انصراف خاتمی به شدت مورد توجه محافل رسانه ای بوده و افکار عمومی منتظر بودند از نتیجه این خبر مطلع شوند. در این جلسه آقای خاتمی دلایل انصراف خود از انتخابات را توضیح داد و اعضای مجمع هم در مورد انصراف ایشان بحث و گفتگو کردند و در پایان با رای گیری، اعضای مجمع بر ادامه حضور آقای خاتمی در عرصه انتخابات تاکید کردند.”
خبر کناره گیری خاتمی در شرایطی اعلام شد که برخی منابع غیر رسمی در تهران، از “نقل قولی” سخن می گویند که در روزهای اخیر از سوی یکی از مقامات عالی‌رتبه نظام با واسطه به خاتمی رسانده شده و نقشی مهم را در گرفتن این تصمیم داشته است.
بیانیه خاتمی
رییس جمهور سابق دیشب بیانیه ای را منتشر کرد که “وب سایت سیدمحمد خاتمی”، محور آن را “تصمیم اخلاقی فراتر از کسب قدرت” توصیف کرده است. در این بیانیه وی در عین حال بر حضور فعال خود در صحنه و تلاش برای اجماع نامزدهای انتخاباتی تأکیدکرد و افزود که همچنان برای تشویق مردم به شرکت در انتخابات، حضوری فعال خواهد داشت.
خاتمی در بخشی از بیانیه خود یادآوری کرده: “درخواستهای گستردهی اقشار مختلف و وسیع مردم در سراسر کشور مرا بر آن داشت که با وجود همه مشکلات، تنگناها و موانع به عنوان نامزد این دوره از انتخابات اعلام حضور کنم. در حالی که پیش از آن گفته بودم که ترجیح من چنین است تا در موقعیتی غیر از مسؤولیت ریاست جمهوری دین خود را به مردم و کشور بپردازم و بر این باور بودم که دیگرانی که شایسته اند در عرصه حاضر و فعال باشند. بحمد الله قبل از من بزرگانی اعلام حضور کردند و اینک جناب آقای مهندس میرحسین موسوی هرچند دیر، آمادگی خود را برای نامزدی به طور رسمی اعلام کرده اند.”
وی سپس با اعلام این که “همچنان و همواره در کنار مردم از عزت اسلامی، عظمت ایران و سربلندی ایرانی در همه حال و در همه جا در حد توان خود دفاع کرده و خواهم کرد” خبر داده: “ضمن تأکید بر این نکته که همه ما باید میدان و عرصه انتخابات را از بازیگرانی که چشم به تفرقه نیروهای اصلاح طلب و خواستار تغییر دوخته اند بگیریم و همه تلاش خود را برای برگزاری انتخاباتی آزاد و سالم معطوف کنیم، انصراف خود را از نامزدی در انتخابات دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اعلام می دارم، اما همچنان با همه توان با فعالیت مستمر و حضور در صحنه اجتماع لحظه ای از آرمانهای مردم و مسؤولیت خود در برابر آنان فاصله نخواهم گرفت.“
خاتمی در پی اعلام خبر فوق، با اشاره عملکرد دولت نهم تصریح کرده: “حرکت اصلاح طلبانه که تباری روشن و پیشینه ای تاریخی دارد، حرکتی است مستمر که از متن جامعه (نه بالضروره از حکومت و قدرت) می گذرد. آرمانهای این حرکت در افقی قرار دارد که فاصله ما با آن کوتاه نیست، ولی آنچه باید به فوریت به آن اندیشید، «تغییر سازنده» در وضعیت کنونی کشور و در روال مدیریت آن است. در عین احترام به همه مسؤولان و دست اندرکاران امور و عرض خسته نباشید به همه آنان، می گویم که شیوه عمل و راهکارها و راهبردها (اگر واقعاً راهبردی وجود داشته باشد! ) اکنون منجر به ظهور و بروز مشکلات فراوان و اساسی برای انقلاب، کشور و مردم شده است که رفع آنها نیز همتی بلند و شکیبایی فراوان می طلبد. بنابراین در این برهه حساس اندیشیدن به تغییر و تلاش برای تحقق آن، رسالت و وظیفه همه کسانی است که به ایران، به مردم و خواسته های مبرم آنان و به آرمانهای انقلاب می اندیشیدند.”
او در ادامه، با تاکید بر لزوم “وحدت و پرهیز از تشتت رأی و تصمیم برای همه کسانی که گذر از وضع فعلی و رسیدن به وضعیتی بهتر را باور دارند” اظهار داشته: “هنگامی که گفتم «یا من یا مهندس موسوی» در عین احترام به همه عزیزانی که در عرصه انتخابات حضور داشته یا خواهند داشت، به این ظرایف نظر داشتم”؛ “ظرایفی” که در نگاه وی به شرح زیر بوده اند:
”اولاً: به اهمیت انتخابات، ضرورت پیروزی در آن، لزوم تغییر وضع فعلی در جهت مصالح کشور و اصلاح در حد توان و امکان، یکپارچگی نیروهای تغییرخواه و پرهیز از مخدوش شدن ضرورت های فوق با طرح گفتمانهای متفاوت، (ولو یکسان در اصول) توجه داشتم و لذا با فرض آمدن جناب آقای موسوی نمی آمدم و حالا نیز نمی مانم.
ثانیاً: جناب آقای مهندس میرحسین موسوی دارای شخصیتی اخلاقی، آزاداندیش، متعهد به اسلام و انقلاب و مردم، از سرمایه های ارزشمندی است که در موقعیت های خطیر و حساس، صداقت و شایستگی خود را در خدمت به کشور و ملت نشان داده اند. همچنانکه برادر گرانقدرم، حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقای کروبی نیز از نیروهای ارزش مدار، رنج کشیده پیش و پس از انقلاب، مخلص و شایسته است که همواره در خدمت مردم و انقلاب بوده اند و همچنین دیگر عزیزانی که آمدن خود به صحنه انتخابات را بزرگوارانه منوط به نیامدن من کردند، همگی بزرگواران شایسته اند.
ثالثاً: بر این باورم که جناب آقای مهندس موسوی، برای ایجاد تغییر در شرایط کنونی شایستگی لازم را دارند، هرچند ممکن است تفاوت ها و تمایزهایی در نظر و عمل وجود داشته باشد، اما مهم آن است که این عزیز نیز به آرمانهای انقلاب و ملت پای بنداند و از حقوق و آزادیهای بنیادین و حاکمیت مردم بر سرنوشت و مصالح ملی و حیثیت بین المللی کشور به جد دفاع کرده و می کنند.
رابعاً: حضور در انتخابات برای پیروزی است، نه یک تفنن پرهزینه و بر این باورم که ایشان زمینه کسب آراء و انتخاب از سوی مردم را دارند، البته در صورتی که همه ما هوشیارانه و واقع بینانه عمل کنیم.
خامساً: آنچه باید بیش و پیش از هر چیز مد نظر باشد، پیروزی اخلاقی است که اگر چنین باشد، نتیجه انتخابات هرچه باشد اخلاق مداران پیروز خواهند بود و شائبه رقابت بر سر قدرت برای من که همواره بر اخلاق تأکید داشته و دارم، امری است که همه تلاش خود را در رفع آن به کار خواهم برد. حال که جناب آقای موسوی به صحنه آمده اند، با اجتناب از هرگونه گفتار یا عملی که موجب تفرقه باشد، نیاز به ایجاد فضای شاداب وحدت و همدلی است. هر عملی که به تشتت آراء و اختلاف نظر خواستاران «تغییر» - در هر جبهه و جناحی که باشند- بیانجامد، در پیشگاه خداوند و نزد مردم قابل گذشت نخواهد بود.”
این روحانی اصلاح طلب سپس متذکر شده: “من به حکم وظیفه اخلاقی و برای پرهیز از هرگونه پراکندگی در آراء و با ایمان کامل به توان و مرجعیت مردم که «میزان» رأی آنان است و باید آرائشان در حد امکان به نقطه واحدی سوق داده شود، از صحنه نامزدی انتخابات کنار می کشم تا به یاری خداوند تغییر و بهبود اوضاع بهتر و کم هزینه تر در دسترس قرار گیرد و با این کار می کوشم تا امکان بهره برداری سوء را از کسانی که پیروزی خود را در القاء اختلاف و نیز تشتت آراء در جبهه گسترده خواستاران تغییر می جویند بگیرم.”
خاتمی در پایان با درخواست “از همه افراد و شخصیت ها و گروههای فعال در عرصه انتخابات” مبنی بر این که “با تأکید بر موازین اخلاقی و پرهیز از واکنشهای احساسی راه را بر هرگونه پیش داوری و سوء تفاهم ببندند و چشم اندازی نو برای تأثیرگذاری در سرنوشت انتخابات پیش رو بگشایند” آورده: “به برادران عزیزم آقایان کروبی و موسوی نیز صمیمانه عرض می کنم که مدبرانه و دلسوزانه صحنه را با تفاهم چنان مدیریت کنند که خدای ناخواسته به تفرقه و تشتت نیانجامد و می دانم که این عزیزان همه تلاش خود را در این راه به کار خواهند برد.“
پیش از انصراف
پیش از اعلام رسمی انصراف خاتمی، برخی رسانه های داخلی و به ویژه تریبون های متعلق به جناح راست خبر از آن داده بودند که محمد خاتمی احتمالاً دوشنبه با انتشار بیانیه ای به نفع میرحسین موسوی از انتخابات ریاست جمهوری انصراف می دهد.
احتمال کناره گیری محمد خاتمی زمانی پر رنگ تر شد که محمد علی ابطحی، یکی از نزدیک ترین مشاوران خاتمی دوشنبه عصر در وبلاگ شخصی خود از انصراف خاتمی ظرف “چند ساعت آینده ” نوشت و در عین حال خاطرنشان کرد که تصمیم رئیس دولت هفتم و هشتم مبنی بر کناره گیری، پس از آن اتخاذ شده که در جلسه روز یکشنبه موسوی و خاتمی، میرحسین موسوی بر ادامه کاندیداتوری خود تاکید کرده است. ابطحی در مطلب خود با “اخلاقی” خواندن تصمیم رییس جمهور سابق تصریح کرد که “آقای خاتمی صحنه رقابت را برای آقایان مهندس موسوی و کروبی باز می‌گذارد”. وی در عین حال تاکید کرد که “شوک” ناشی از کناره گیری خاتمی” خیلی فراگیر تر” از تصوربوده است.
خاتمی سی و پنج روز پس از اعلام کاندیداتوری اش در بیست و یکم بهمن، در حالی از انتخابات کنار خواهد کشید که از یک هفته پیش و پس از اعلام نامزدی میر حسین موسوی، نخست وزیر سابق ایران، گمانه زنی ها مبنی بر احتمال انصراف خاتمی به نفع وی مطرح شده بود.
برخی کارشناسان سیاسی تصمیم رئیس جمهور سابق را در راستای “تحقق وعده ای” دانسته اند که او پیش از اعلام نامزدی اش داده بود. رئیس جمهور منتخب دوم خرداد 76، اوایل زمستان سال جاری در حالی که از سوی افکار عمومی، رسانه ها و طرفدارانش برای اعلام هر چه زودتر کاندیداتوری تحت فشار بود در اظهاراتی گفت: “یا من می آیم یا میر حسین موسوی”.
اندکی بعد خاتمی اعلام کاندیداتوری کرد؛ آن هم در حالیکه موسوی با چراغ خاموش فعالیت های انتخاباتی خود را آغاز کرده بود؛ فعالیت هایی که سر انجام در روز بیست اسفند با انتشار بیانیه رسمی موسوی، به نامزدی در دهمین انتخابات ریاست جمهوری منجر شد. کاندیداتوری مهندس موسوی، خاتمی را بر آن داشت تا علی رغم تلاش نزدیکانش در حزب مجاهدین و مشارکت و همچنین مجمع روحانیون مبارز برای تغییر دادن نظر وی، وعده خود را عملی کند تا روشن شود که از میان او و میرحسین موسوی، تنها یک نفر کاندیدا خواهد شد.
مصالح جریان اصلاحات
در واکنشی به کناره گیری خاتمی از رقابت های انتخاباتی، حسن رسولی در گفتگو با ایسنا ضمن رد این خبر که فعالیت‌های ستاد انتخاباتی سیدمحمد خاتمی به میرحسین موسوی واگذار خواهد شد تاکید کرد: “ آقای میرحسین موسوی خود ستاد انتخاباتی دارند”. معاون مدیر عامل بنیاد باران همچنین انصراف خاتمی را در راستای “مصالح ملی” و “مصالح جریان اصلاحات” ارزیابی کرد.
در همین ارتباط علی تاجرنیا، عضو شورای مرکزی مشارکت نیز در گفتگو با ایلنا، دلیل کناره‌گیری را “هدف والای او در حوزه سیاست و اخلاق” بر شمرد و در عین حال تاکید کردکه: “ انصراف او احتمال پیروزی و برد اصلاح‌طلبان (در دور اول انتخابات) را از بین می‌برد”. در مقابل دبیر کل مجمع نمایندگان ادوار ضمن آنکه تصمیم خاتمی را “ نوعی گذر از خویش برای اصلاحات” توصیف کرد، در عین حال افزود: “ کناره‌گیری خاتمی نمی‌تواند به نفع جریان اصلاحات باشد”. یدالله اسلامی که معتقد است رفتن خاتمی از صحنه انتخابات “شرایط جدیدی” را به وجود آورده، خاطرنشان کرد:” روش‌ها و تصمیم‌ها هم با این وضعیت تغییر خواهد کرد.“
با این وجود و در حالیکه تا لحظه انتشار رسمی بیانیه انصراف، تمام شواهد حکایت از کناره گیری خاتمی از انتخابات داشت، طرفداران عمدتا جوان وی تا آخرین دقایق به فعالیت های خود برای منصرف کردن خاتمی از کناره گیری ادامه دادند. در همین ارتباط آنها ابتدا وبلاگی با عنوان خاتمی بماند تاسیس کردند و از وبلاگ نویسان خواستند با امضای آن از این سیاستمدار طرفدار توسعه سیاسی و آزادی های اجتماعی بخواهند در عرصه انتخابات باقی بماند.
آن ها همچنین دست به ابتکار دیگری زدند و با اعلام یک شماره ارسال پیام کوتاه، از تمام آنهایی که خواستار باقی ماندن خاتمی در رقابت ریاست جمهوری هستند درخواست کردند با فرستادن اس ام اس، پیغام خود با محمد خاتمی در میان بگذارند.
این در حالی است که سخنگوی پویش حامیان خاتمی نیز هفته گذشته پس از اعلام نامزدی میرحسین موسوی، با انتشار نتایج یک نظرسنجی خبر از آن داد که 94 درصد طرفداران خاتمی “مخالف” کناره گیری او هستند.