۹۲ سال از برگزاری اولین مراسم روزجهانی زن در ایران می گذرد. این مراسم در سال۱۳۰۰ در شهررشت به همت زنان “جمعیت پیک سعادت نسوان” برگزار شد. (۱) در دورانی که زنان از حق رای و حق مشارکت سیاسی محروم بودند، برگزاری مراسم ویژه روززن به نوعی اعلام موجودیت اولین نسل از زنان برابری خواه ومتجدد ایران بود.
از آنزمان تاکنون، حرکت های خرد و کلان در بزرگداشت این روز حکایت قلب تپنده ای است که با اعتماد به توان خویش و بااتکا به یاران خویش در فراز وفرود سالیان سخت، تند و کند اما حیاتی شورمند داشته است.
یاران و همراهان جنبش زنان طی این سالها گاه ازسوی جنبش ها و جریان های مدنی بوده و گاه نیز به شکل فردی رخ داده است. درواقع حمایت های اهل قلم و اهل هنرهرچند به شکل فردی اما موجب نهادینه شدن مفهوم حامی گری ومسولیت فردی در تقویت جامعه مدنی شده است.
این متن اشاره به جریان هایی دارد که ازسوی جنبش زنان در سالهای پس از انقلاب در داخل کشور شکل گرفته و اهل ادب و هنر به طور فردی از آن حمایت کرده ویا در آن مشارکت داشته اند. این کنش های مشترک در شش مقوله تقسیم بندی شده و با ذکر یک یا دومثال مستند شده است. با توجه به سالروز روز جهانی زن، اکثر مثال های انتخاب شده مرتبط با مراسم برگزار شده در این روز است.
۱. سمینارها و سخنرانی ها
۲. گردهمایی های خیابانی و اعتراضی
۳. بیانیه ها
۴. کمپین ها و ائتلاف ها
۵. نهاد جایزه صدیقه دولت آبادی
۶. تولید آثار با هدف حمایت از جنبش زنان
۱. سمینارها و سخنرانی ها
سال ۱۳۷۸، مراسمی به مناسبت روزجهانی زن دریک مرکز فرهنگی به نام شهرکتاب، برای اولین بار پس از انقلاب به شکل عمومی وعلنی برگزار شد.
درواقع پس از تجمع به یاد ماندنی روزجهانی زن در سال ۱۳۵۷، تا سال ۱۳۷۸، به دلیل شرایط سانسورو سرکوب و هشت سال جنگ با عراق، مراسم این روز هیچگاه به صورت علنی و در مراکزعمومی برگزار نشده بود. اما در آن سال با توجه به تغییراتی که با روی کار آمدن دولت اصلاحات پدید آمده بود و با توجه به اراده معطوف به عمل زنان برای مرئی شدن در جامعه، هشتم مارس به طور علنی و عمومی به همت گروهی اززنان کنشگر وبا حمایت زنان ناشربرگزارشد.
دراین مراسم که به نوعی اعلام موجودیت رسمی فمینیست های سکولار بود، تعداد زیادی از زنان ومردان نویسنده وشاعروهنرمند حضور داشتند.
پس از آن در سال ۱۳۷۹، به ابتکار “مرکز فرهنگی زنان” که اولین نهاد علنی و مستقل زنان پس ازانقلاب است مراسم بسیاربزرگ و باشکوهی به مناسبت روزجهانی زن در سه سالن اصلی “خانه هنرمندان” تهران همزمان برپا شد(۴). تعداد زیادی از نویسندگان، شاعران، کارگردانان و بازیگران سینما وتئاتردرمراسم آن روز حضور داشتند و حتی به عنوان اعضای پانل وسخنرانان اصلی مشارکت کردند.
۲. گردهمایی های خیابانی و اعتراضی
اولین گردهمایی اعتراضی زنان یک ماه پس از انقلاب، در هفدهم اسفند ۱۳۵۷ در میدان آزادی تهران و در اعتراض به فرمان اجباری شدن حجاب رخ داد. (۲) درمیان هزاران زن معترض، زنان نویسنده و شاعر نیز حضور داشتند اما متاسفانه از حضورمردان هنرمند و اهل قلم اهل نشان زیادی دردست نیست.
بیست ویک سال بعداز آن، در هشتم مارس سال ۲۰۰۲، تجمعی به ابتکار مرکز فرهنگی زنان که اولین تشکل مستقل زنان پس از انقلاب بود در پارک لاله برگزار شد. (۳) نیروهای امنیتی دو ساعت قبل از شروع برنامه مجوز را لغو کردند و مانع برگزاری این تجمع شدند. علیرغم این ممنوعیت اما زنان توانستند در آن محل جمع شده و تعدادزیادی ازچهره های معروف نویسندگان و شاعران زن نیز در آن جمع حضور داشتند.
در سالهای بعد تعداد این گردهمایی های اعتراضی بیشتر شد. در سال ۲۰۰۵ تظاهرات عظیمی در اعتراض به قوانین تبعیض آمیز به همت “جمع هم اندیشی زنان” درجلوی دانشگاه تهران برگزارشد. دراین تجمع که به همت طیف های مختلف جنبش زنان اعم از مسلمان و سکولاربرگزار شده بود، بیش از ۵۰۰۰ نفر شرکت کردند(۴). اکثر چهره های معروف زنان ومردان شاعر و داستان نویس و هنرمند در آن تجمع حضور یافتند. معروفترین زن شاعر ایرانی، سیمین بهبهانی در همراهی با دیگر برگزار کنندگان بلندگو به دست گرفت و ضمن نقد خشونت روا شده از سوی نیروی انتطامی، شعر زیبایی را که به همین مناسبت سروده بود برای جمعیت خواند.
در روزجهانی زن همان سال، تعداد زیادی از تشکل های زنا ن در یکی از پارک های عمومی شهر پارک دانشجو تجمع کردند. این بار دیگر دولت احمدی نژاد بر سر کار بود و نیروی انتظامی به شدیدترین شکل به تظاهرات مسالمت آمیز زنان حمله کرد. این بار، سیمین بهبهانی شاعرشجاع ومعروف جنبش زنان باضربات باتوم نیروی انتظامی به سختی صدمه خورد. (۵) اما از آن به بعد همچنان مصمم و استوار درکنار جنبش زنان ایران تا به امروز ماند.
۳. بیانیه ها
یکی دیگر از نقاط پیوند میان جنبش زنان و اهل قلم امضای بیانیه های جنبش زنان است. این بیانیه ها گاه در حمایت از برگزاری تجمع ها بوده و گاه نیز دراعتراض به دستگیری اعضای جنبش زنان و همچنان بیانیه هایی دراعلام همبستگی با جنبش های زنان در جهان. این بیانیه ها از سوی جنبش زنان منتشر شده وبرای درخواست امضا به اکثر زنان و مردان نویسنده و شاعر و فیلمساز ونقاش ارسال شده و اکثرآنها نیز این بیانیه ها راامضا کردند. برای مثال بیانیه حمایت از تجمع سال ۲۰۰۵ در مقابل دانشگاه تهران را بیش از ۳۰ نویسنده و اهل قلم و شاعر وهنرمند امضا کردند. (۶) پس از آن نیز در بیانیه های منتشر شده از سوی “کمپین یک میلیون امضا”، “ائتلاف لایحه خانواده” و “ائتلاف همگرایی زنان برای طرح مطالبات” امضای تعدادی از اهل قلم وهنر را می بینیم.
۴. کمپین ها و ائتلاف ها
درمیان وقایعی که نشان از حمایت اهل هنرو قلم از جنبش زنان دارد، سه واقعه مهم ازطریق کمپین ها و ائتلاف ها موجب پیوند بیشتر اهل هنر وادبیات با جنبش زنان شده است.
ازمیان این وقایع دو جریان مشخصا مربوط به “کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض آمیز” است. کمپین یک میلیون امضا یکی از مهمترین ائتلاف های جنبش زنان ایران است که در سال ۲۰۰۶آغاز به کار کرد. دراولین بیانیه این کمپین نام بیش از۵۰ نویسنده، شاعر، و هنرمندان سینما، تئاترو نقاشی درمیان اولین امضا کنندگان و حامیان کمپین دیده می شود.
دراولین سالگرد کمپین یک میلیون امضا، با همکاری و حمایت زنان هنرمند نقاش ومشخصا رزیتا شرف جهان، نمایشگاهی با موضوع حضانت به نام “همه مادران من” در یکی از مناطق پرجمعیت و نسبتا فقیر نشین شهر در فرهنگسرای بهمن برگزار شد. در این نمایشگاه معروفترین هنرمندان نقاش تابلوهای خود را به مناسبت سالگرد کمپین یک میلیون امضا به نمایش گذاشتند واقدام به برگزاری کارگاه نقاشی برای زنان ساکن محل کردند. (۷)
واقعه دوم انتخاب سیمین بهبهانی شاعرمعروف از سوی کمپین یک میلیون امضا برای گرفتن جایزه سیمون دوبواردر سال ۱۳۸۷ بود. این زن شاعر ومبارز، به عنوان نماینده کمپین به کشور فرانسه سفر کرد وجایزه سیمون دوبووآر را از این سفربه سوغات آورد. (۸) سیمین خانم شاعر نامدارهشتاد وشش ساله ایرانی، پیش از آنکه نماینده کمپین برای دریافت جایزه سیمون دوبوآر بشود در تجمع زنان در روزجهانی زن مورد ضرب وشتم نیروهای انتظامی واقع شده بود! درواقع این زن شاعر در تلخ و شیرین وقایع جنبش زنان همراه بوده است.
واقعه سوم درسال ۱۳۸۸، در ائتلاف “همگرایی زنان برای طرح مطالبات” صورت گرفت. در این ائتلاف زن هنرمند و فیلمسازمعروف رخشان بنی اعتماد از اولین روزهای فعالیت همگرایی در کنار دیگر اعضای این ائتلاف حضور داشت و فیلم مستندی از این ائتلاف و تلاش های دیگر زنان در آن دوره تهیه کرد. این فیلم به نام “ ما نیمی از جمعیت ایران هستیم” نقش زنان را در انتخابات سال ۲۰۰۹و پیش ازآن نیز به خوبی نشان میدهد. (۹)
۵. نهاد جایزه صدیقه دولت آبادی
در سال ۲۰۰۳ کتابخانه زنان صدیقه دولت آبادی و نهاد جایزه کتاب این کتابخانه از طرف “مرکز فرهنگی زنان” تاسیس شد. این نهاد از مهمترین نقاط پیوند میان اهل قلم و جنبش زنان بود.
هرسال در مراسم روز زن این جایزه به یک اثر منتخب زنان اهدا میشود. تا سال ۲۰۰۷ این جایزه فقط به آثار مطالعات زنان تعلق می گرفت.
امااز سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ این جایزه به ادبیات زنان نیزتعلق گرفت. در این دوسال حضورفعال زنان نویسنده وشاعر به عنوان عضو هیئت داوران و منتخبان این جایزه موجب همکاری های بیشتر شد.
در مراسمی که هرسال از سوی کتابخانه به مناسبت روز جهانی زن و اعطای جایزه کتاب برگزار میشد زنان داستان نویس، شاعر، مترجم، نویسنده وهنرمندان سینما و تئاتر و نقاشی همواره حضوری پررنگ داشتند. و درمیان هیئت داوران نیز اسامی بسیاری از آنان دیده میشد.
۶. تولید آثار
آثار زیادی از سوی نویسندگان و شاعران و فیلمسازان و کارگردانان تئاتر و نقاش های معروف ایرانی، هم مضمون با اهداف جنبش زنان تولید شده. ازجمله یاد میکنم از اهل داستان و شعر ازجمله چهره هایی همچون سیمین دانشور، فروغ فرخزاد، سیمین بهبهانی، شهرنوش پارسی پور، غزاله علیزاده، فریبا وفی، زویا پیرزاد، فرخنده حاجی زاده، فرخنده آقایی، مهسا محب علی، پگاه احمدی، فرشته ساری، مهین خدیوی، سپیده جدیری، و یکایک نسل دوم و سوم داستان زنان نویس وشاعر که تلاش زیادی در این راه کرده اند.
ازمیان هنرمندان سینما و تئاتریاد می کنم ازکسانی همچون رخشان بنی اعتماد، تهمینه میلانی، مائده طهماسبی، ودرادبیات از ودرنقاشی از رزیتا شرف جهان، پرستو فروهر، وباقی زنان نقاشی که گام به گام در کنار جنبش زنان بوده اند. اما در این میان عده ای به طور مشخص به مناسبت های ویژه جنبش زنان آثار به یادماندنی تولید کرده اند، ازجمله سیمین بهبهانی که با سرودن اشعاری در مناسبت های مرتبط با جنبش زنان موجب پیوند شعراصیل و ناب خویش با جوهره برابری خواهی جنبش زنان شده است. براساس یکی از اشعار سیمین بهبهانی که در تجمع بزرگ زنان در سال ۱۳۸۵ خوانده بود، سرودی ساخته شد که در مراسم هشتم مارس سال ۱۳۸۶ در حضور او پخش شد.
در حوزه سینما یاد می کنم از رخشان بنی اعتماد که به عنوان یک سینماگرمعتبر، با تولید آثاری هم رایی خویش را با جنبش زنان به روشنی بیان کرده است. او پا به پای کنشگران زن در ائتلاف “همگرایی زنان برای طرح مطالبات” دردوران انتخابات سال ۸۸، قدم برداشت و ساختن فیلم مستند “مانیمی از جمعیت ایران هستیم” در آن دوران نشان از حمایت و همراهی این زن فیلمساز با اهداف برابری خواهانه جنبش زنان دارد.
پایان سخن
روزپنجشنبه ۱۵ اسفند ماه ۱۳۹۲، مراسم هشت مارس از سوی کانون شهروندی زنان برگزار شد.
دراین مراسم بابک احمدی، نویسنده، مترجم و منتقد هنری و از همراهان و حامیان همیشگی جنبش زنان، جمله ای در سخنان خود گفته که حسن ختام بدون شرحی است براین مکتوب: “آرزو دارم در کشوری بمیرم که در آن زنان اش حقوقی قانونی برابر با مردان داشته باشند”. (۱۰)
پانویس:
۱. حکایت ۸۸ سال برگزاری “هشتم مارس” درایران. منصوره شجاعی. وبسایت مدرسه فمینیستی
۲. نامه زن. خبرنامه مرکزفرهنگی زنان. ش. ۶. سال ۱۳۸۵
۳. خیزش زنان ایران در اسفند ۱۳۵۷، مهناز متین، ناصر مهاجر. ۲ج نشرنقطه. ۱۳۸۹.
۴. نامه زن ش. ۵
۵. سایت ایران امروز
۶. نامه زن. ش. ۵. خرداد۸۵.
۷. سایت تغییر برای برابری؛
۸. جایزه سیمون دوبووآر وب سایت شهروند
۹. ما نیمی از جمعیت ایران هستیم؛ رخشان بنی اعتماد
۱۰. مدرسه فمینیستی. هشت مارس خیابان هدایت به روایت تصویر