نمایش های دانشجویی همیشه نوعی تجربه گرایی جالب توجه با خود همراه دارد. پریناز آل آقا نیز که این روز ها نمایشنامه درس نوشته اوژن یونسکو را در تالار مولوی روی صحنه برده، چنین برخوردی با متن داشته است. نگاهی داریم به اجرای وی از این نمایشنامه مشهور….
درس
نویسنده: اوژن یونسکو. کارگردان، طراح صحنه و لباس: پرینازآل آقا. بازیگران: علیرضا مهران، کیمیا موسوی، کاوه مهدی.
دختری قصد دارد در رشته دکتری کنکور بدهد و استادی را برای آموزش در منزلش به خدمت می گیرد . اما در نهایت استاد او را می کشد.
انتخاب خانم کارگردان
نمایشنامه درس اوژن یونسکو را دیگر امروز می توان از متون کلاسیک نمایشنامه های absurdبه شمار آورد. اگرچه عمر این نمایشنامه به قدمت آثاری همچون نوشته های شکسپیر نیست ولی با تغییراتی که در نمایشنامه نویسی مدرن و پست مدرن ایجاد شده، باید از چنین متن هایی به عنوان آثاری کلاسیک یاد کرد. آثاری هم که کلاسیک می شوند این قدرت را به یک کارگردان می دهند که با آنها برخوردی تجربی داشته باشد. دلیل هم واضح است. این نمایشنامه ها آنقدر در دنیا اجرا شده اند که تمام شیوه های قراردادی اجرای یک اثر تئاتری روی ان آزموده شده است.
پریناز آل آقا هم با چنین رویکردی سراغ درس یونسکو رفته است. وی تنها 30 دقیقه از این نمایش را برگزیده و آن را روی صحنه برده، اما 30 دقیقه از دراماتیک ترین بخش های نمایشنامه یونسکو . برخی معتقدند که چنین حرکتی اصولا نمی تواند صحیح باشد و نمایش را باید به طور کامل اجرا کرد. اما شیوه های اجرای تجربی قانونی نمی شناسد و اصولاً بر مبتای برخی قوانین کلی مقرارات خود را از ذهنیت کارگردان می گیرد. آل آقا هم با شناختی که از جانمایه نمایش دارد به خوبی این ذهنیت را در نمایشی که در تالار مولوی روی صحنه برده پیاده می کند.
یونسکو یکی از تاثیرگذار ترین چهره های نمایشی کشور فرانسه است و به زمره کسانی چون ساموئل بکت تعلق دارد که بعد از جنگ جهانی توانستند متاثر از فضای اروپای پس از جنگ، تصویری غریب از مردم اروپا را در نمایشنامه های خود ارائه دهند. تصاویری که بیشتر جنبه فلسفی دارند و با فاصله گرفتن از رئالیسم به فضاهایی سوررئال نزدیک می شوند.
نمایش درس نیز از همین نگاه پیروی می کند. ما با استادی رو به رو هسستیم که به یک شاگرد خواهان شرکت در رشته دکتری درس می آموزد. او ابتده به آموزش ریاضیات و بعد زبان شناسی مشغول می شود. اما در هر دو رشته اشکالی توسط دختر به میان می آید که استاد را کاملا به فرط جنون می رساند و در انتها هم دختر را می کشد.
لایه های ذهنی دختر و استاد که در نهایت به مرگ ختم می شود در این نمایش توسط لایه هایی از ملحفه های سفید که صحنه را پوشانده اند تصویر می شود. در ابتدا ما با فضایی کاملا رئالیستی رو به رو هستیم اما زمانی که خدمتکار زن خانه وارد صحنه می شود کابوس زنانه هم آغاز می شود. ما باید به طور معمول و آنچه نمایشنامه به ما می گوید با یک زن رو به رو باشیم اما خدمتکار ظاهری مردانه دارد و همین مسئله فضا را در ابتدا برای تماشاگر دگرگون می کند. خدمتکار یکسره سفید پوشیده. او نقشی چند وجهی به عهده می گیرد. جایی گویی یک روانشناس است و جایی دیگر فرشته مرگ. فضایی هم که در خانه برای مخاطب تصویر می شود وامدار ذهنیت اوست. دختر هم دارای تناقضاتی فلسفی است که ماهیت آموزش استاد را زیر سئوال می برد. او در بحث ریاضیات از انجام عمل تفریق عاجز است. تنها می تواند جمع کند. یا زمانی که استاد وارد بحث زبانشناسی می شود دختر دندان درد می گیرد و بحث آموزش نیمه کاره می ماند. نگاه فلسفی یونسکو به مسئله انسان معاصر خودش از همین نقطه شکل می گیرد. ما در میزانسن های نمایش نیز با یک رو در رویی مواجهیم. دختر مقابل استاد نشسته است. استاد قشر نخبه جامعه است که نمی تواند با قشر فرادست تر از خود ارتباط برقرار کند. نکته هم زمانی بیشتر خود را می نماید که به دختر درس زبانشناسی می دهد. دختر درد فیزیکی دندان دارد. همین مسئله ساده باعث شکل گیری ارتباط لازم برای آموزش می شود و استاد که می بیند قادر نیست ارتباط لازم را از منظر نشانه های موجود در جامعه با شاگردش برقرار نماید ترجیح می دهد او را از میان بردارد.
پریناز آل آقا هم با حذف حاشیه های داستان سراغ اصل مطلب می رود و مخاطب را با ایده اصلی نمایش مواجه می سازد. نمایش از ابتدا با ریتمی سریع کار خود را شروع می کند. همین که صاحب اثر با سرعت سراغ اثر می رود تماشاگر را خسته نمی کند و وی را یاری می رساند تا بتواند با ذهنی آماده با اندیشه موجود در کار ارتباط برقار نماید.
نمایش درس به دلیل ابعاد غیر رئالیستی اش می تواند برای هردوره ای مناسب باشد. چون از یک جامعه پر التهاب می آید و جوامع همیشه آبستن التهابات هستند و چه جالب تر اینکه از چنین نمایش هایی به اجراهایی تجربی دست یافت تا درکنار اجرا و بازخوانی آنها به نتایجی تازه در عرصه نمایش هم دست یافت.