نمایش روز♦ تئاتر ایران

نویسنده
جمشید کمالی

نمایش های دانشجویی همیشه نوعی تجربه گرایی جالب توجه با خود همراه دارد. پریناز آل آقا نیز که این روز ها ‏نمایشنامه درس نوشته اوژن یونسکو را در تالار مولوی روی صحنه برده، چنین برخوردی با متن داشته است. نگاهی ‏داریم به اجرای وی از این نمایشنامه مشهور….‏

ojen1.jpg


‎ ‎درس‎ ‎

نویسنده: اوژن یونسکو. کارگردان، طراح صحنه و لباس: پرینازآل آقا. بازیگران: علیرضا مهران، کیمیا موسوی، کاوه ‏مهدی. ‏

دختری قصد دارد در رشته دکتری کنکور بدهد و استادی را برای آموزش در منزلش به خدمت می گیرد . اما در نهایت ‏استاد او را می کشد.‏

‎ ‎انتخاب خانم کارگردان‎ ‎

نمایشنامه درس اوژن یونسکو را دیگر امروز می توان از متون کلاسیک نمایشنامه های ‏‎ absurd‎به شمار آورد. اگرچه ‏عمر این نمایشنامه به قدمت آثاری همچون نوشته های شکسپیر نیست ولی با تغییراتی که در نمایشنامه نویسی مدرن و ‏پست مدرن ایجاد شده، باید از چنین متن هایی به عنوان آثاری کلاسیک یاد کرد. آثاری هم که کلاسیک می شوند این ‏قدرت را به یک کارگردان می دهند که با آنها برخوردی تجربی داشته باشد. دلیل هم واضح است. این نمایشنامه ها آنقدر ‏در دنیا اجرا شده اند که تمام شیوه های قراردادی اجرای یک اثر تئاتری روی ان آزموده شده است.‏

پریناز آل آقا هم با چنین رویکردی سراغ درس یونسکو رفته است. وی تنها 30 دقیقه از این نمایش را برگزیده و آن را ‏روی صحنه برده، اما 30 دقیقه از دراماتیک ترین بخش های نمایشنامه یونسکو . برخی معتقدند که چنین حرکتی اصولا ‏نمی تواند صحیح باشد و نمایش را باید به طور کامل اجرا کرد. اما شیوه های اجرای تجربی قانونی نمی شناسد و اصولاً ‏بر مبتای برخی قوانین کلی مقرارات خود را از ذهنیت کارگردان می گیرد. آل آقا هم با شناختی که از جانمایه نمایش ‏دارد به خوبی این ذهنیت را در نمایشی که در تالار مولوی روی صحنه برده پیاده می کند. ‏

یونسکو یکی از تاثیرگذار ترین چهره های نمایشی کشور فرانسه است و به زمره کسانی چون ساموئل بکت تعلق دارد ‏که بعد از جنگ جهانی توانستند متاثر از فضای اروپای پس از جنگ، تصویری غریب از مردم اروپا را در نمایشنامه ‏های خود ارائه دهند. تصاویری که بیشتر جنبه فلسفی دارند و با فاصله گرفتن از رئالیسم به فضاهایی سوررئال نزدیک ‏می شوند.‏

نمایش درس نیز از همین نگاه پیروی می کند. ما با استادی رو به رو هسستیم که به یک شاگرد خواهان شرکت در رشته ‏دکتری درس می آموزد. او ابتده به آموزش ریاضیات و بعد زبان شناسی مشغول می شود. اما در هر دو رشته اشکالی ‏توسط دختر به میان می آید که استاد را کاملا به فرط جنون می رساند و در انتها هم دختر را می کشد.‏

ojen2.jpg

لایه های ذهنی دختر و استاد که در نهایت به مرگ ختم می شود در این نمایش توسط لایه هایی از ملحفه های سفید که ‏صحنه را پوشانده اند تصویر می شود. در ابتدا ما با فضایی کاملا رئالیستی رو به رو هستیم اما زمانی که خدمتکار زن ‏خانه وارد صحنه می شود کابوس زنانه هم آغاز می شود. ما باید به طور معمول و آنچه نمایشنامه به ما می گوید با یک ‏زن رو به رو باشیم اما خدمتکار ظاهری مردانه دارد و همین مسئله فضا را در ابتدا برای تماشاگر دگرگون می کند. ‏خدمتکار یکسره سفید پوشیده. او نقشی چند وجهی به عهده می گیرد. جایی گویی یک روانشناس است و جایی دیگر ‏فرشته مرگ. فضایی هم که در خانه برای مخاطب تصویر می شود وامدار ذهنیت اوست. دختر هم دارای تناقضاتی ‏فلسفی است که ماهیت آموزش استاد را زیر سئوال می برد. او در بحث ریاضیات از انجام عمل تفریق عاجز است. تنها ‏می تواند جمع کند. یا زمانی که استاد وارد بحث زبانشناسی می شود دختر دندان درد می گیرد و بحث آموزش نیمه کاره ‏می ماند. نگاه فلسفی یونسکو به مسئله انسان معاصر خودش از همین نقطه شکل می گیرد. ما در میزانسن های نمایش ‏نیز با یک رو در رویی مواجهیم. دختر مقابل استاد نشسته است. استاد قشر نخبه جامعه است که نمی تواند با قشر ‏فرادست تر از خود ارتباط برقرار کند. نکته هم زمانی بیشتر خود را می نماید که به دختر درس زبانشناسی می دهد. ‏دختر درد فیزیکی دندان دارد. همین مسئله ساده باعث شکل گیری ارتباط لازم برای آموزش می شود و استاد که می بیند ‏قادر نیست ارتباط لازم را از منظر نشانه های موجود در جامعه با شاگردش برقرار نماید ترجیح می دهد او را از میان ‏بردارد.‏

پریناز آل آقا هم با حذف حاشیه های داستان سراغ اصل مطلب می رود و مخاطب را با ایده اصلی نمایش مواجه می ‏سازد. نمایش از ابتدا با ریتمی سریع کار خود را شروع می کند. همین که صاحب اثر با سرعت سراغ اثر می رود ‏تماشاگر را خسته نمی کند و وی را یاری می رساند تا بتواند با ذهنی آماده با اندیشه موجود در کار ارتباط برقار نماید.‏

نمایش درس به دلیل ابعاد غیر رئالیستی اش می تواند برای هردوره ای مناسب باشد. چون از یک جامعه پر التهاب می ‏آید و جوامع همیشه آبستن التهابات هستند و چه جالب تر اینکه از چنین نمایش هایی به اجراهایی تجربی دست یافت تا ‏درکنار اجرا و بازخوانی آنها به نتایجی تازه در عرصه نمایش هم دست یافت.‏