در میان مشکلات گوناگونی که خاورمیانه با آن روبروست، مسئله چگونگی توقف روند ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران، بصورت بالقوه جدی‌ترین آنهاست. حتی رنج انسانی بی‌اندازه ناشی از جنگ داخلی سوریه، تهدید انتفاضه سوم فلسطینیان و چپاولگری تروریست‌های داعش، به اندازه حمله پیشگیرانه اسرائیل علیه تجهیزات هسته‌ای ایران و مقابله به مثل احتمالی ایران علیه مواضع عربستان و آمریکا در خلیج فارس و همچنین اسرائیل خطرناک نیست.
برای همین است که در غیاب یک توافق جامع، هفته گذشته مذاکره‌کنندگان به این نتیجه رسیدند که مذکرات باید یکبار دیگر تمدید شود. گروه ۱+۵ بیم آن داشت که پیامدهای شکست، خطرناک‌تر از ادامه مذاکرات باشد. از آشکار شدن فعالیت هسته‌ای ایران ۱۲ سال می‌گذرد. تحلیلگران می‌گویند دستیابی به پیمان کاهش استراتژیک سلاح‌ها بین آمریکا و شوروری سابق یک دهه طول کشید. پیمان صلح پاریس که به جنگ ویتنام پایان دادن، پنج سال زمان برد. اکثر افراد حاضر در مذاکرات، با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل موافق هستند که عدم توافق هسته‌ای بهتر از توافق بد است.
متاسفانه هیچ تضمینی وجود ندارد که پس از هفت ماه بتوان به یک توافق جامع و پایدار دست یافت. مارک فیتزپاتریک، مدیر عدم تکثیر و خلع سلاح موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک می‌گوید، بین طرفین اختلافات بنیادین باقی مانده است. او پس از پایان مذاکرات وین نوشت: “قدرت‌های بزرگ می‌خواهند ایران امکان دستیابی به سلاح هسته‌ای را نداشته باشد و ایران می‌خواهد این گزینه را حفظ کند. البته، این را به صراحت نمی‌گوید. ایران اصرار دارد که هدفش پیشرفت تکنولوژی و علوم، استقلال در تولید سوخت هسته‌ای و غرور ملی است. اما هیچکدام از این‌ها، در حالیکه روسیه قول داده تمام سوخت هسته‌ای برای راکتور بوشهر و هرگونه راکتور در آینده را برای همیشه تامین کند، داشتن غنی‌سازی در مقیاس صنعتی را توجیه نمی‌کند.”
جان کری، وزیر خارجه آمریکا به پیشرفت‌های قابل توجه در مذاکرات اشاره کرده است و فیلیپ هاموند وزیر خارجه بریتانیا ابراز خوشبینی کرده که در عرض سه ماه می‌توانند به توافق جامع دست یابند. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران نیز که برای ساکت کردن منتقدان داخلی به این نتیجه نیاز دارد، نظرش در این باره مثبت بوده است. مسلما دستاوردهایی وجود داشته است. ایران و آمریکا بصورت مستقیم با هم دیدار می‌کنند، بین طرفین مذاکره‌کننده یک درجه اعتماد متقابل شکننده وجود دارد که توسط وزیرخارجه فوق‌العاده ایران، محمدجواد ظریف هدایت شده و اقتصاد ایران با کاهش جزئی تحریم‌ها مواجه است و برنامه غنی‌سازی هم حداقل فعلا تعلیق شده.
اما درست به همین اندازه، عدم دستیابی به توافق جامع در مهلت مقرر، حاکی از پیامدهایی منفی است. ادامه بن‌بست، نظرات تندروهای واشنگتن، اورشلیم و تهران را تقویت می‌کند که می‌گویند مذاکرات تنها اتلاف وقت است. در اسرائیل ترس قدیمی مبنی بر این‌که ایران از وقت‌کشی برای ادامه برنامه ساخت سلاح استفاده می‌کند، با این تاخیر افزایش می‌یابد. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران دوستی زیادی با حسن روحانی ندارد. او تلاش کمی خواهد کرد تا از تلاش محافظه‌کاران حاکم بر سپاه پاسداران، مجلس و رسانه‌ها برای از بین بردن مذاکرات جلوگیری کند. به همین ترتیب، جمهوریخواهان که در ماه ژانویه کنترل سنا را در دست می‌گیرند، تهدید کرده‌‌اند که دور جدیدی از تحریم‌ها را علیه ایران تصویب خواهند کرد که اوباما به سختی می‌تواند در برابر آن‌ها مقاومت کند.
توافق هسته‌ای با ایران از جهات دیگری نیز مهم است. ایران شیعه می‌تواند به پایان جنگ در سوریه و مبارزه با تروریسم سنی در عراق کمک کند. اگر روابط ایران و غرب عادی شود، این کشور می‌تواند جایگزین روسیه در تامین نیازهای نفت و گاز اروپا شود. اگر مذاکرات شکست بخورد این احتمال وجود دارد که نتانیاهو و راست‌گرایان همفکر او در اسرائیل، بخواهند به ایران حمله نظامی کنند که پیامدهای آن فاجعه‌بار خواهد بود. به تمام این دلایل لازم است که مذاکره‌کنندگان برای پیروزی تلاش کنند.
منبع: گاردین - 30 نوامبر
