رضا جهانی
مایکل مور کارگردان منتقد آمریکائی هم مانند دیگر بزرگان سینمای جهان از سفر به جمهوری اسلامی خود داری کرد و درآخرین لحظه انصراف خود را از حضور در نخستین جشنواره جهانی سینمای مستند که این هفته د رتهران برگزار شد، اعلام داشت.
نخستین جشنواره جهانی فیلم های مستند:سینما حقیقت دوشنبه این هفته افتتاح شد. برگزارکنندگان جشنواره در تبلیغات دامنه داری اعلام کرده بودند که مایکل مور کارگردان منتقد سیاست های آمریکا در این جشنواره حضور خواهد یافت.
کارگردان آمریکائی در آخرین لحظه انصراف خو درا از حضور در جشنواره اعلام داشت و تنها اجازه داد فیلمی از او به نمایش در بیاید.
پیشتر از این مسئولین جشنواره های مختلف دولتی با تبلیغات گسترده خبر حضور بزرگان تئاتر جهان ماتنند آرین موشکین، پیتر بروک و فرناندو آرابال را اعلام کرده بودند. اما این کارگردان های جهانی د راعتراض به سانسورو سرکوب حاکم بر جمهوری اسلامی از شرکت در جشنواره های مختلف تئاتری سر باز زد ند.
به گزارش خبر نگار روز از تهران پس از نمایش مستند های بلند در جشنواره فیلم فجر سال گذشته مسئولین دولتی تصمیم گرفتند این جشنواره مستقلی را برای فیلم های مستند برگزار کنند. از روز های اول هم بحث در این بود که جشنواره در شکل بین المللی و در حد جشنواره های الف دنیا برگزار شود. این در حالی بود که در نیمه اول امسال جایزه بزرگ شهید آوینی به بهترین مستند ها اعطا شده بود و در واقع پس از تمرینی ملی مسئولین مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برآن شدند تا اولین جشنواره بین المللی فیلم های مستند را برگزار کنند.
به گفته ژاله صفا منتقد فیلم: ”اولین جشنواره دو بخش ملی و بین المللی دارد. هریک از این بخش ها نیز خود شامل دو گروه فیلم های بالا و زیر 60 دقیقه طبقه بندی می شوند. در کنار بخش های اصلی، چند عنوان جانبی نیز وجود دارد که بیشتر به نمایش مستند های بین المللی اختصاص دارد. از آن جمله می توان به بخش‌های “میراث نبوی”، “مولانا؛ حکیم و شاعر پارسی گوی”، ”مسابقه بین الملل”، “شمال و جنوب”، ”شرق و هویت”، “دوهمسایه، عراق و افعانستان”، “آفریقا”، “چشم انداز سینمای مستند سوریه”، “مرور 14 فیلم برگزیده دو جشنواره معتبر سینمای مستند جهان” و “نمایش های ویژه” شامل 8 فیلم مستند برتر جهان، اشاره کرد.“
در بخش مسابقه ملی نیز 10 فیلم مستند بلند و 50 فیلم کوتاه از آثار برگزیده 2 سال اخیر مستندسازان ایرانی برای نمایش پیش بینی شده بود.
در بخش ملی، نمایندگان وزارت ارشاد با مداخله در آرای هیات انتخاب، بسیاری از آثار برتر و معترض ایرانی را از جشنواره حذف کردند و فیلم های مستند گزارشی درباره لبنان و عراق و…. به جای آنها در برنامه نمایش قرار دادند.
برگزارکنندگان جشنوراه کوشیدند با تکیه بر بخش بین المللی بر وجه تبلیغاتی آن بیفرایند. محور اصلی تبلیغ هم حضور مایکل مور ونمایش آخرین ساخته اش Sicko در جشنواره بود.
بخش های جنبی
جشنواره در کنار نمایش فیلم چند بخش جنبی دیگرداشت که از آن میان می توان به برگزاری بازار فیلم مستند اشاره کرد. در این بازار که به نمایش و فروش آثار ایرانی اختصاص داشت. سیستم هایی همانند بازار فیلم جشنواره ای –مانند بازار فیلم جشنواره کن- طراحی شده بود که علاقمندان می توانستند با رزرو نوبت در یک باکس ویدئویی به تماشای فیلم مورد نظر خود نشسته و برای خرید آن با نماینده کمپانی موردنظر وارد مذاکره شوند. این بازار در مرکز فرهنگی هنری صبا مقابل سینما فلسطین که مرکز نمایش فیلم ها بود بر پا شد.
برپایی 4 کارگاه آموزشی از دیگر برنامه های این جشنواره بود. این کارگاه ها که به همت انجمن مستند سازان خانه سینما برگزار شد، شامل کارگاه مستند انیمیشن با حضور محمدعلی صفورا و رخساره قائم مقامی، کارگاه مستند داستانی با شرکت محمد تهامی نژاد و ابراهیم مختاری، کارگاه مستند گزارشی با حضور پیروز کلانتری و سیف الله صمدیان و کارگاه فیلمنامه در سینمای مستند با شرکت رخشان بنی‌اعتماد و شادمهر راستین بود.
این جشنواره درحالی روزهای برگزاری خود را پشت سر گذاشت که به نظر می رسید نیازمند آزمون و خطاست. جشنواره مهمی همچون مستند کیش که کامران شیردل با مرارت آن را بنا نهاد و در میان علاقمندان سینمای مستند به یک مرکز مهم تبدیل شده بود و بسیاری از مستند سازان برای آن جشنواره فیلم می ساختند، تعطیل شد تا چنین جشنواره هایی جای آن را بگیرند. هیچ جشنواره ای از بدو کار شکل بین المللی به خود نمی گیرد بلکه در ابتدا سینمای ملی خود را محک می زند تا سراغ عرصه های جهانی برود. سینمای مستند ایران در داخل دچار ضعف هایی است. سینمای مستند در ایران یک سینمای دولتی است که اگر حمایت های دولتی را از آن قطع کنیم دچار رکود و شکست می شود. هنوز امکان گسترده اکران فیلم های مستند وجود ندارد و سینماگران در عزلت فیلم می سازند و این فیلم ها با جامعه ای که بستر تغییرات ان بسیار گسترده است اندکی ناموزون می نماید. گونه هایی در سینمای مستند وجود دارد که از شکل های جذاب مستند سازی است و تقریباً در سینمای مستند امروز ایران جایگاهی ندارد. مستند سیاسی که تقریباً وجود ندارد و مستند های اجتماعی هم تنها به نمایش وضعیت کودکان بزهکار محدود می شود. فرم فیلم ها جز معدودی تبعیت از شیوه های کلاسیک مستند سازی است و آنها هم که دست به بداعت هایی می زنند از سوی دولت حمایت نمی شوند.
در باره مستند مایکل مور
”سیکو” چهارمین اثر مستند مطرح مایکل مور است. اگر کارگردان در سه اثر قبلی خود برای دریافت پاسخ و در جستجوی علل حوادث به سراغ پرزیدنت کمپانی ها و سازمان ها می رفت در “سی کو ” یک قدم فراتر می رود و سیستم را باز خواست می کند. در “راجر و من” پس از توضیح عواقب به تعطیل کشاندن کارخانه جنرال موتورز در فلینت میشیگان، دربدر به دنبال راجر پرزیدنت کمپانی جنرال موتورز می گردد تا از او بپرسد چرا کارخانه را تعطیل کرده و موجب بدبختی و بیکاری هزاران کارگر و ورشکستگی شهر فلینت در ایالت میشیگان شده است. در “بولینگ در کلمباین” مایکل زنگ خانه چارلتون هستون را به صدا در می آورد. هستون پرزینت سازمان ( ان. ار. ا ) است که از کمپانی های اسلحه سازی دفاع می کند.
در ”فارنهایت 9-11” مایکل به سراغ کاخ سفید و سناتور ها می رود. با استفاده از یک بلند گو و یک ماشین بستنی فروشی از بوش می خواهد تا جواب دهد چرا اینقدر در مورد خطر تروریسم و عراق و ضرورت جنگ دروغ تحویل مردم داده است. او از سناتور هایی که به لایحه جنگ رای مثبت داده بودند می پرسید آیا حاضرند فرزندانشان را به عراق بفرستند.
روش مایکل در فیلم جدیدش تغییر کرده است.او به دنبال کسی یا فردی نمی گردد.در خانه پرزیدنت کمپانی دارو سازی و بیمه های سلامتی را هم نمی کوبد. این بار مایکل به سراغ کل سیستمی می رود که موجب این همه مشکلات است. خودش می گوید: “وقتی کمپانی های بیمه و داروسازی خبر دار شدند که قصد ساختن چنین فیلمی را دارم دچار هول و هراس شدند. به نگهبانان و محافظین گفته بودند که اگر آدم چاقی را با این مشخصات و دوربین و بلند گو دیدید دست به سرش کنید و ردش کنید برود. ولی حالا اگر بیایند و فیلم را ببینند آرزو می کنند که ایکاش در خانه یا اداره شان را زده بودم. چون مستند جدید من مسئله را به طور ریشه ای در نظر گرفته است”. “سی کو” سیستم را نشانه گرفته است.
در آمریکا سالانه 18000 نفر به دلیل نداشتن بیمه درمانی می میرند. خیلی ها هم که بیمه دارند از پس هزینه های اضافی بر نمی آیند. چون بیمه تنها بخشی از هزینه را می پردازد. پیش بینی می شود از آنجایی که “سی کو” یکی از مهمترین مسائل روزمره جامعه آمریکا را مطرح کرده است با استقبال وسیع مردم روبرو شود. بخصوص که این فیلم در فصل تابستان و در گرماگرم مبارزات مقدماتی ریاست جمهوری روی صحنه می رود. از نکات قابل توجه آن است که کاندید دمکرات ریاست جمهوری هیلاری کلینتون از جمله کاندید هایی است که مبالغ کلانی از کمپانی های دارویی دریافت کرده است.کار آخر مایکل مور بیننده را می تواند به این نتیجه گیری صحیح برساند که احزاب بورژوایی جز به منافع کمپانی های بزرگ نمی اندیشند. توده های مردم به حزب انقلابی خودشان که برای اهداف آنها بجنگد احتیاج دارند.