سخنان چند روز پیش آیت الله خامنه ای درباره زنان انعکاس خواسته بخش سنتی و محافظه کار مذهبیون جمهوری اسلامی بود. او گفت: “اگر میخواهیم نگاه ما نسبت به مسئله‌ی زن، نگاه سالم و منطقی و دقیقی باشد، شرط اوّل آن این است که ذهنمان را از این حرفهایی که غربی‌ها در مورد زن میزنند - در مورد اشتغال، در مورد مدیریّت، در مورد برابری جنسی - باید بکلّی تخلیه کنیم. یکی از بزرگ‌ترین خطاهای تفکّر غربی در مورد مسئله‌ی زن، همین عنوان «برابری جنسی» است.”
رهبر جمهوری اسلامی تاکید کرد: “مسئله‌ی اشتغال بانوان، جزو مسائل اصلی نیست. البتّه ما با اشتغال بانوان مخالف نیستیم؛ بنده خودم نه با اشتغالشان، نه با مدیریّتهاشان مخالفتی ندارم، مادامی‌که با آن مسائل اصلی معارضه و تنافی پیدا نکند؛ اگر معارضه پیدا کرد، آن مقدّم است.”
او درباره تبعیض در پذیرش جنسیتی دانشگاه ها نیز گفت: “یکی از کارها این است که آن تحصیلاتی را که به آن مشاغل منتهی میشود، بر زن تحمیل نکنند. این بحث دانشگاه و تحصیلات و مانند اینها که باز بعضی‌ها جنجال میکنند که در تحصیلات تبعیض است، این تبعیض همه‌جا بد نیست.”
این اولین بار نبود که آیت الله خامنه ای از تبعیض علیه زنان دفاع میکرد. سال گذشته نیز او مشابه همین سخنان را در دیدار با گروهی از زنان بیان کرده بود. در آنجا هم گفته بود: “مردواره کردن زن، یعنی به دنبال این بودند که مشاغل گوناگونی که با ساخت جسمی و عصبی و فکری مرد سازگارتر است را بکشانند به سمت بانوان و زنان، و این را یک افتخار برای زن و یک امتیاز برای زن قرار بدهند. ما در مقابل این دچار انفعال شدیم، یعنی دوْر خوردیم؛ ما هم نادانسته، ناخواسته، این گفتمان را قبول کردیم.”
رویکرد آیت الله خامنه ای به مساله زنان، تنها منحصر به او نیست. دستگاه فکری حاکم بر جمهوری اسلامی در مقابل مساله زنان همواره گرایشی سنتی داشته است. نباید فراموش کرد که تحمیل حجاب به زنان در سالهای آغازین انقلاب و پیگیری و تثبیت آن در تمام سالهای بعد، امروز دیگر به یکی از ارکان ایدئولوژی حکومت تبدیل شده است و هرگونه مقاومتی در برابر آن، با خشونت و سرکوب مواجه می شود.
با همین رویکرد بود که زمینه تبعیض جنسیتی در پذیرش دانشگاه های کشور فراهم شد و فشار برای جلوگیری از اشتغال زنان افزایش یافت. از آنجا که سیاست جدید رهبر جمهوری اسلامی برای افزایش جمعیت نیز بدون ایجاد مانع در برابر زندگی اجتماعی زنان پیشرفتی نخواهد داشت، زمینه ایجاد موانع جدید در برابر اشتغال و تحصیل زنان فراهم شده است.
چند سال پیش بود که آیت الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان، در نمازجمعه تهران صریحا از تحصیل دختران ابراز نگرانی کرد و گفت: “بدبختی این است که یکی از مشکلاتی که دانشگاه و دانشجو شدن خانم ها برای ما درست کرده، این است که وقتی کسی برای خواستگاری می رود شاید اولین سوالی که مطرح می شود این است که چقدر درس خوانده است. واقعاً انسان بهتش می زند.”
چند روز پیش آیت الله جعفر سبحانی، از مراجع تقلید ساکن قم، مشابه همین سخنان را تکرار کرد و گفت: “این مسئله باید اولویت بندی شود و نیازی نیست که همه دختران به دانشگاه وارد شوند؛ چرا که این مسئله در زمینه اشتغال نیز موجب انتظارات و توقعاتی می شود. اهتمام به خانواده و فرزندداری و همسرداری از بزرگ ترین خدمات بانوان است.”
دیروز خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران در گزارشی با عنوان “پیامدهای اشتغال زنان در جامعه” لیستی از آنچه تبعات منفی اشتغال زنان می نامید منتشر کرد. در این مقاله، تحولات هویتی، افزایش نگرانی‌های تربیتی، تغییر الگوی مشارکت اجتماعی زنان، افزایش سن ازدواج، کاهش جمعیت و افزایش آسیب‌های اجتماعی از جمله تبعات اشتغال زنان توصیف شده است. در بخشی از این مقاله آمده بود: “دختران، با احراز فرصت‌های شغلی، موقعیت اجتماعی جدیدی می‌یابند و شرایط سخت‌تری برای ازدواج خود در نظر خواهند گرفت. یک زن شاغل، با فردی که جویای کار یا دارای موقعیت شغلی پایین‌تر از خود باشد، ازدواج نمی‌کند. از دیگر سو، دغدغه‌ی حمایت اقتصادی، که خود از دلایل و انگیزه‌های ازدواج زنان است، در زنان با شغل ثابت و حمایت‌های بازنشستگی، کمتر است.”
در بخش دیگری از این گزارش تاکید شده بود: “میل روزافزون به اشتغال موجب تغییرات هویتی در زنان شدو نیز بر آنان اثرگذار بود. زنان شاغل به علت سنگینی ایفای نقش‌های متعدد و اغلب متعارض خانگی و اجتماعی، به الگوی تقسیم کار جنسیتی معترض شدند و مفهوم برابری به معنای تشابه نقش‌ها در ذهن آنان ارزشمند شد. از دیگر سو، دستیابی به درآمد مستقل،روحیه‌ی استقلال‌طلبی و فردگرایی را در زنان شکل داد و به مرور تقویت کرد.”
نگرانی محافل سنتی و محافظه کار البته تنها به تحصیل یا اشتغال زنان محدود نمیشود. آنان انتظارات و خواسته های متنوعی از زنان ایران دارند.
چندی پیش محمدرضا نقدی رئیس سازمان بسیج طی سخنانی گفت: “بدحجابی و بی‌حجابی، تزلزل بنیان خانواده، کاهش جمعیت و افزایش طلاق از مهم‌ترین آسیب‌های وجود ماهواره در خانواده‌ها است و اگر زنان متقاعد شوند پدیده‌ای نامناسب است، حل آن راحت‌تر خواهد بود. زنان می‌توانند با سرانگشت خود، مسئله ماهواره را حل کنند.”
او اضافه کرد: “ زنان نقش خطیری در تحقق اقتصاد مقاومتی و نقش مهم و تأثیرگذاری در ایجاد خانواده‌ای مصرف گرا یا قناعت گر و تولید کننده دارند. متأسفانه اقتصاد بر پایه تولید خانگی در کشور ما ضعیف است باید در زمینه تقویت تولیدات خانگی و بازاریابی آن برنامه ریزی شود.”
مساله زن و تحول پرشتاب خواسته های زنان، به بحرانی درجمهوری اسلامی تبدیل شده است. آیت الله صادق لاریجانی اخیرا گفته بود: “مسائل حقوقی و تفاوت‌های مرد و زن در این امور را باید به هم پیوسته دید تا به خوبی متوجه شد که در اسلام و جمهوری اسلامی اجحافی در حق زنان نشده است.”
فشار بر جمهوری اسلامی جهت پذیرفتن حقوق زنان با گذشت زمان هم در سطح بین المللی و هم در میان خود زنان ایران افزایش می یابد. پس از گذشت بیش از 35 سال از اجباری شدن حجاب و فشار مضاعف بر زنان، این مساله همچنان مشکلی جدی در ایران است.
آیت‌الله نوری همدانی از مراجع تقلید قم چند روز پیش طی سخنانی اعلام کرد: “یکی از مسائل مهم فرهنگی کشور موضوع عفاف و حجاب است که متاسفانه به نحو شایسته مورد توجه قرار نمی گیرد.دولت باید مساله عفاف و حجاب را از ادارات و نهادهای زیر مجموعه خود آغاز کند تا به تدریج در جامعه اجرایی و نهادینه شود.”
او گفت: “باید به گونه ای برنامه ریزی و کار کنیم که بدحجابی از فضای جامعه اسلامی رخت بربندد و افرادی که تاثیرگذاری و قدرت بیشتری دارند، طبیعتا وظیفه سنگین تری را نیز عهده دار هستند.”
نگرانی از رفتار آینده زنان و دختران حتی به مهد کودک ها هم کشیده شده است. مینو اصلانی٬ رئیس سازمان بسیج جامعه زنان چند روز پیش در سخنانی تاکید داشت: “ رقص و عادی شدن روابط بین دختران و پسران که امروزه در مهدکودک های کشور انجام می شود به دور از سبک زندگی اسلامی می باشد. شخصیت اصلی فرزندان ما در همین مهدکودک ها شکل می گیرد، در نتیجه آموزش فرهنگ های غربی به کودکان شخصیتی غرب زده از آنان به وجود می آورد.”
