وضعیت اصلاح‌طلبان برای انتخابات ریاست‌جمهوری آتی هنوز مشخص نیست. گروه‌ها و احزاب سیاسی و کاندیداهای احتمالی، همگی در انتظار این هستند که تصمیم سیدمحمد خاتمی برای حضور یا عدم حضور در انتخابات گرفته شود. مساله‌ای که طی هفته‌های گذشته تبدیل به مشغولیت اصلی بسیاری از فعالان سیاسی و حامیان جناح اصلاح‌طلب در ایران شده است.
در این میان اخبار غیررسمی منتشر شده حکایت از آن دارد که سیدمحمد خاتمی شخصا تمایلی برای حضور در انتخابات ندارد. وضعیتی که البته ممکن است در نتیجه مشورت و سخنان اطرافیان وی، تغییر پیدا کند.
ابتدای هفته جاری سایت بهارنیوز، که گفته می‌شود متعلق به برخی نزدیکان محمدرضا عارف است، اقدام به انتشار متنی از سخنان خاتمی در دیدار با جمعی از رزمندگان دوران جنگ ایران و عراق کرد. براساس متن منتشر شده در بهارنیوز، خاتمی گفته است که “در مقابل این همه لطف مردم، بنده کوچک هر فداکاری حاضرم بکنم تا خدمتی کرده باشم. اما همه قرائن و شواهد می‌گویند که نمی‌گذارند.”
خاتمی در این دیدار ضمن اشاره به وضعیت دشوار کشور، اشاره‌ای نیز به برخی دعوت‌ها از خود داشته و گفته است: “این‌ها همه شوخی است که موج ایجاد شود تا آنها تحت تاثیر قرار بگیرند.”
با این همه چند روز پس از انتشار این متن، دفتر سیدمحمد خاتمی، این خبر را تکذیب و اعلام کرد که تمامی اخبار رسمی مربوط به خاتمی، از طریق این دفتر منتشر خواهد شد: “برخی رسانه ها در روزهای گذشته مطالبی را از سید محمد خاتمی نقل کرده اند که ناقص یا بعضا دارای زیاده های فراوان و احیاناً استنباط های شخصی است که گاه عملاً منجر به تحریف سخنان ایشان شده است”. گرچه سایت بهارنیوز نیز نوشت فایل صوتی سخنان خاتمی را در اختیار دارد.
هفته گذشته برخی رسانه‌ها نیز اخباری از عدم تمایل هاشمی‌رفسنجانی برای کاندیداتوری در انتخابات و بی‌اعتمادی رهبر جمهوری اسلامی به وی را منتشر کرده بودند. سخنان هاشمی‌رفسنجانی در دیدار با استانداران سابق مطرح شده بود و البته توسط دفتر هاشمی تکذیب شد.
انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری روز ۲۴ خردادماه برگزار خواهد شد و هنوز کاندیدای گروه‌های اصلاح‌طلب برای حضور در این عرصه مشخص نیست. سیدمحمد خاتمی درباره این وضعیت گفته است: “اگر رویکردهایی که منجر به این وضع [در ایران] شده است عوض شود، می‌شود کار کرد که متأسفانه هنوز نشانی از آن نمی‌بینیم… من هم شخصاً باید تصمیم بگیرم، ولی مطمئن باشید که از اتخاذ هر تصمیمی که موجب افزایش هزینه برای ملت شود اجتناب خواهم کرد”.
سخنان خاتمی در حالی بیان شده که طی هفته گذشته، درخواست افراد و گروه‌های مختلف برای حضور وی در انتخابات، افزایش یافته است. فعالان سیاسی مختلف کشور با انتشار نامه‌هایی از وی دعوت کرده‌اند که به عنوان کاندیدای اصلاح‌طلبان وارد عرصه انتخابات شود.
برخی از زندانیان سیاسی نیز با انتشار نامه‌ای، از خاتمی درخواست کرده بودند که اگر قصد ورود به انتخابات را داشت، از شرط “آزادی زندانیان سیاسی” صرف‌نظر کند. اشاره آنها به سخنان پیشین رییس‌جمهور دوران اصلاحات است که آزادی موسوی و کروبی، آزادی زندانیان سیاسی و آزادی فعالیت احزاب و مطبوعات را شروط اولیه حضور در انتخابات دانسته بود.
مصطفی تاج‌زاده، یکی از زندانیان سیاسی نیز در نامه‌ای از زندان، خواستار آن شده بود که خاتمی برای حضور در انتخابات آتی، ثبت‌نام کند. پروین فهیمی، مادر سهراب اعرابی، از جان‌باختگان اعتراضات پس ازانتخابات نیز با نوشتن نامه‌ای به خاتمی، از وی برای حضور در انتخابات دعوت کرده است.
با این حال خود خاتمی در این‌باره گفته است: “در انتخابات گذشته گفته شد زندانیان سیاسی آزاد شوند و حصرها برداشته شود و فضای امنیتی به فضای باز سیاسی در چارچوب قانون اساسی مبدل شود و زمینه انتخابات سالم و آزاد فراهم آید. این طور تلقی شد که این ها شرط شرکت در انتخابات است، حالا می گویم برای انتخابات شرط نباید گذاشت، ولی باید مطمئن باشیم که آنچه گفته شد نتیجه یک انتخابات است و کسی که می آید باید توان تحقق آن نتیجه را داشته باشد”.
برخی از گروه‌های اصلاح‌طلب گفته‌اند که در صورت عدم حضور خاتمی، آنها نیز در انتخابات حاضر نخواهند شد. علی شکوری‌راد، عضو شورای مرکزی حزب مشارکت، در گفت‌وگویی با ایسنا پیرامون حضور خاتمی در انتخابات گفت: “اگر به هر دلیلی آقای خاتمی نیاید، نمی‌توانیم سراغ کاندیداهایی برویم که برای معرفی آنها از نظر زمانی و مادی به امکانات بسیاری نیاز است در حالی که حتی اجازه برگزاری کنگره هم به ما داده نمی‌شود. خاتمی نیاز به معرفی ندارد و اگر اعلام حضور کند، ظرف سه روز ستادهای خودجوش در سراسر کشور فعال می‌شود و نیاز به منابع مالی هم ندارد و بنابراین از آقای خاتمی چیزی جز اعلام حضور نمی‌خواهیم. به همین دلیل می‌گوییم ما با خاتمی می‌آییم چون می‌تواند از موانع و دیوارهایی که در مقابل ما هست عبور کند. اگر شرایط متفاوت بود، اصراری به نامزدی آقای خاتمی نداشتیم، اما شرایط نرمال نیست و آقای خاتمی می‌تواند فقدان امکانات مادی و اجرایی ما را پوشش دهد… عدم حضور خاتمی برای ما گزینه عدم شرکت در انتخابات را پیش رو می‌گذارد و تنها یک استثنا وجود دارد و آن آقای هاشمی است. هرچند احتمال حضور ایشان بسیار کم است ولی اگر آقای هاشمی بیاید، با وجود اینکه به اندازه آقای خاتمی رای ندارد اما چون فرد شناخته شده‌ای است و نیاز به معرفی به مردم ندارد و پایه رای ده میلیونی در سال ۸۴ دارد، فکر می‌کنیم با چهره‌ای که در چند سال اخیر از خود نشان داده، آرای منفی را کم کرده است و همین برای آقای هاشمی یک فرصت رقابت ایجاد می‌کند. اگر آقای هاشمی هم نشود ما هیچ گزینه دیگری نداریم”.
در این میان رسانه‌ها و چهره های اصول‌گرا نیز همچنان این بحث را تکرار می‌کنند که نگرانی اصلی خاتمی برای حضور در انتخابات، احتمال ردصلاحیت وی توسط شورای نگهبان است. مساله‌ای که تاکنون توسط افراد مختلفی از اصول‌گرایان، از جمله محمدتقی مصباح‌یزدی، بیان شده است. روزنامه کیهان، که مدیرمسوول آن توسط آیت‌الله خامنه‌ای منصوب می‌شود، نیز اوایل هفته جاری نوشته بود ردصلاحیت خاتمی “کمترین هزینه و دردسری برای جمهوری اسلامی” ندارد.
گرچه علی مطهری، از نمایندگان اصول‌گرای مجلس، در این زمینه گفته بود: “تهدیدها نباید تاثیری بر تصمیم اعلام کاندیداتوری نامزد آنها مثلا آقای خاتمی بگذارد. ایشان اگر خودشان احساس می‌کنند که آمدن‌شان در این برهه تاریخی ضرورت دارد، باید بیایند و توجهی به این تهدیدها نکنند. اگر تصمیم به آمدن داشته باشند و اعلام نامزدی کنند، معتقدم که اقبال مردم و فشار افکار عمومی در تصمیم نهادهای مسوول هم تاثیرگذار خواهد بود. خود همین ردصلاحیت هم برکاتی دارد. از این نظر که میزان سعه صدر نظام در برابر منتقدان مشخص شده و برخی رویکردها شفاف‌تر می‌شود. هر چه مسایل برای مردم روشن‌تر شود بهتر از این است که در هاله‌ای از ابهام باقی بماند”.
احتمال ردصلاحیت خاتمی اما با واکنش نیروهای مختلف اصلاح‌طلب روبه‌رو شده است. برای مثال محمدرضا خاتمی، عضو شورای مرکزی حزب مشارکت، در این باره گفته است: “حاکمیت تمام تلاش خود را می کنند تا خاتمی وارد این عرصه نشود و اگر وارد شود ترجیح می دهند آقای خاتمی را رد صلاحیت کنند که آنهم امکان پذیر نیست و حکومت را در نظر مردم بی اعتبارتر و بی اعتمادتر می کند… اصلاح طلبان با کاندیدای حداکثری خود وقتی پشتوانه مردمی خود را نشان می دهند این اتفاق به خودی خود رخ خواهد داد و یا آقایان کاملا قبول خواهند کرد که یک حکومت دیکتاتوری و استبدادی دارند و یا اینکه به مطالبات اصلاح طلبان پاسخ مثبت خواهند داد”.
به نظر بسیاری از حامیان خاتمی، حضور وی برای رهایی کشور از مشکلات لازم و ضروری است. آنها معتقدند که خاتمی با پشتوانه آرای بالا، می‌تواند از طرفی وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور را بهبود ببخشد و از طرف دیگر با توجه به سابقه قبلی و اعتبار بین‌المللی، در بحث پرونده هسته‌ای مشکلات را کمتر کند. آنها همچنین معتقدند که با توجه به اختلاف میان اصول‌گرایان و دولت محمود احمدی‌نژاد، امکان تقلب گسترده یا مهندسی آرا در انتخابات زیاد نخواهد بود.
منتقدان حضور خاتمی در انتخابات اما مشکلات و موانع موجود در کشور، بن‌بست‌های قانون اساسی، تجربه پیشین خاتمی و همچنین قدرت رهبر جمهوری اسلامی در مسایل سیاست خارجی و سیاست‌گذاری‌های کلان را باعث شکست برنامه خاتمی در صورت پیروزی در انتخابات می‌دانند.
حامیان جنبش سبز، طرفداران اصلاحات و حاکمیت همچنان در انتظار پاسخ خاتمی هستند. هنوز تصمیم نهایی وی مشخص نیست و کسی نمی‌تواند با قاطعیت درباره حضور یا عدم حضور وی در انتخابات سخن بگوید. در این میان تنها نکته مشخص آن است که اگر خاتمی تصمیمی برای حضور در انتخابات داشته باشد، از حالا کمتر از دو ماه زمان برای تبلیغات انتخاباتی دارد.
