خدمت سربازی،‎ ‎کابوس جوانان ایرانی

نویسنده

» محمد صادقی در مصاحبه با روز:‏

mohammadsadeqp.jpg

محمد صادقی، رییس کمیته شعب سازمان ادوار تحکیم و عضو شورای مرکزی این سازمان است. با وی که ‏از جمله اولین دانشجویانی است که به دلیل فعالیت های مدنی از ادامه تحصیل درمقطع بالاتر محروم شده، ‏درباره خدمت سربازی در ایران به گفت و گو نشسته ایم. مساله ای که از جمله اصلی ترین اشتغالات فکری ‏جوانان ایرانی است. ‏


‎ ‎چرا ظرف چند دهه اخیر بحث خدمت سربازی به همان شکل سابق در ایران پیاده می شود؟ آیا ‏خدمت سربازی پاسخگوی نیازی است که ظرف چند دهه اخیر تغییری نیافته؟‎ ‎

همانطور که اشاره کردید با وجود گذشت بیش از دو دهه از تصویب قانون فعلی نظام وظیفه عمومی کشور ‏در سال 1363 و علی رغم وجود نارضایتی ها،معضلات و دغدغه های بیشمار خانواده های ایرانی در ‏مواجهه با این موضوع و لزوم بازنگری اساسی در قوانین موجود که بخش قابل توجه ای از آن در دوران ‏جنگ 8ساله پایه ریزی شده است، به نظر می رسد دولت و مسئولین مربوطه در سیاستی لجوجانه ضرورتی ‏در اصلاح قوانین و دستور العملهای نا عادلانه موجود نمی بینند.نا گفته نماند که اساس پیدایش و اجرای قانون ‏نظام وظیفه به دوران رضا شاه بازمی گردد که در آن زمان رضا شاه به تقلید از کشورهای اروپایی درصدد ‏حذف ارتش های قومی وقبیله ای و جایگزین نمودن ارتش دایمی بود که این امر امروزه در بسیاری از ‏کشورها از طریق استخدام داوطلبین عضویت در ارتش و با ارائه حقوق، مزایا و تسهیلات انگیزشی به ‏سادگی انجام می شود.اما در ایران و با گذشت بیش از هشتاد سال از تصویب واجرای این قانون شاهد ‏بزرگترین بی عدالتی در حق جوانان هستیم و سختگیرانه ترین قوانین در این خصوص در حال ‏اجراست.جالب است که غیر از کشورهای صاحب نام غربی بسیاری از همسایگان ایران ‏نظیرافغانستان،پاکستان، عراق،عربستان،قطر،امارات و بحرین نیز با لغو قانون سربازی اجباری به سمت ‏تشکیل ارتش حرفه ای گام برداشته اند و تنها 28 کشور از جمله ‏بورکینافاسو،گینه،سومالی،زامیبیا،موزامبیک،کنگو و زیمباوه دارای قوانین خدمت اجباری سربازی هستند. ‏

حقیقتا درمواجهه با این سوال که قریب به دو سال خدمت سربازی و اتلاف عمر میلیونها جوان و وادار کردن ‏ایشان به امری که نه تخصصی در آن دارند و نه علاقه و انگیزه ای، چه نیازی را مرتفع می نماید؟من خود ‏برای این سئوال پاسخ قابل ذکری نیافتم جز آنکه به زعم برخی از افراد دارای تفکرات سنتی خدمت سربازی ‏از انسان یک “مرد” (نشان پختگی وبا تجربگی) خواهد ساخت که این خود به سبب وجود سختی ها،مشقتها و ‏رنجهایی است که جوان در طی دوران سربازی تحمل می کند. اما از منظر دولتمردان و متولیان امر در ‏اختیار داشتن جوانان در پادگان ها و اجبار به حضور ایشان در محیطهای نظامی قطعا دارای مزایا و منفعت ‏ها و البته آینده نگری هایی است.به کار گیری نیروی جوان متخصص و ارزان بدون مزد و مواجب کمترین ‏نیاز دولت در این خصوص است؛ از سوی دیگر وجود بحران و تهدید های دایمی و شرایط آماده باش کشور ‏در مقابل تنش های بین المللی موجود و درنتیجه جنگ احتمالی با غرب از دیگر دلایل اصرار بر ادامه ی ‏اجرای قوانین موجود می باشد. هر چند به اعتقاد من داشتن ارتشی کارامد و مجرب در کنار نیروهای مردمی ‏داوطلب و ایثارگر، بزرگترین سرمایه در دفاع از کیان و استقلال یک سرزمین محسوب می شود، نه جوانان ‏بیکار و بی انگیزه و فاقد تخصص های نظامی پیشرفته که پس از امتحان کردن صدها راه فرار از خدمت ‏سربازی ناچار و به اجبار عمر خویش را در انتظار رهایی از دوران زجر آور سربازی به بطالت سپری می ‏نمایند.‏


‎ ‎با توجه به اینکه دولتها، مجالس و حتی نظامهای سیاسی مختلفی در این چند دهه در ایران آمده و ‏رفته اند، شما مانع اصلی برای تغییر این قانون را چه می دانید؟با وجود اینکه بیشتر مردم از وجود این قانون ‏ناراضی هستند چه چیز مانع تغییر آن در نظامهای مختلف است؟‏‎ ‎

اساسا یافتن مانع اصلی در مقابل خواست مردم در ایجاد تغییر و اصلاح قوانین و ساختارهای ناکارامد در ‏نظام جمهوری اسلامی کاری بی نتیجه است.در ظاهر اکثر قریب به اتفاق کارشناسان، مسئولین و نمایندگان ‏مجلس در دوره های گذشته بر ضرورت بازنگری و اصلاح چنین معضلاتی تاکید داشتند. حتی اخیرا هم ‏نمایندگان مجلس هشتم لایحه ای مبنی بر اصلاح قانون 64 ماده ای نظام وظیفه کشورمصوب سال 1363 ‏ارائه کرده اند و در مجمع تشخیص مصلحت هم تلاش هایی در جهت کاهش دوران خدمت سربازی و بومی ‏کردن آن صورت گرفته است اما عملا کوچکترین روزنه ی امیدی در حل یکی از بزرگترین معضلات ‏جوانان کشور دیده نشده است.در واقع کسانی که در پشت پرده مانع تحقق اصلاحات در ساختار کشور هستند ‏و بر ضرورت اجرای بسیاری از قوانین ناکارامد سیاسی،قضایی،اجتماعی و اقتصادی پافشاری می نمایند در ‏این زمینه نیز معتقد به تغییر و تعدیل قوانین موجود نیستند.‏


‎ ‎شما نقش خدمت سربازی را درآنچه مهاجرت نخبگان خوانده می شود چگونه ارزیابی می ‏کنید؟‎ ‎

آنچه بدیهی است اینکه سالهاست وحشت از خدمت سربازی چون کابوسی بر سرجوانان و خانواده ها ی ایرانی ‏سایه افکنده است و این موضوع برای بسیاری از نخبگان و فارغ التحصیلان دانشگاهها نیز صدق می نماید. ‏با توجه به لغو چنین قوانینی در کشور های دیگر بسیاری از نخبگان برای فرار از این معضل، مهاجرت و ‏سکونت در خارج از ایران را به اتلاف بیهوده ی عمر با ارزش خویش در 2سال خدمت سربازی که توام با ‏ساعت ها نگهبانی دادن زجر اور و دیوانه کننده در برجک ها و پادگانهای نظامی است ترجیح می دهند و از ‏سویی افراد دارای مدارج ممتاز علمی که در خارج از ایران زندگی میکنند نیز علی رغم تمایل و علاقه وافر ‏به حضور در کشور خود واستفاده از داشته های علمی گرانبهای خود در کمک به اعتلای سطح دانش و ‏صنعت کشور تنها به دلیل وجود چنین قانونی در ایران حاضر به بازگشت به وطن نیستند و ارائه راهکارها ‏وتمهیداتی تبعیض آمیزبرای جذب آنها نظیر معافیت از خدمت سربازی و یا امکان خرید آن برای نخبگان ‏خارج از کشور نیز بعضا با اعتراض جوانان در داخل کشور روبه رو می گردد که این امر را مصداق بی ‏عدالتی و تبعیض می دانند.‏
‏ ‏

‎ ‎نقش خدمت سربازی را در انتخاب رشته های دانشگاهی چگونه ارزیابی می کنید؟‎ ‎

استفاده از معافیت موقت تحصیلی برای پذیرفته شدگان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی یکی از امیدهای ‏جوانان ایرانی برای به تعویق انداختن موقتی حضور بی هدف در پادگانهای نظامی است.اضطراب و نگرانی ‏جوانان در خصوص اعزام به خدمت سربازی وترسیم آینده ی نامعلوم واندیشیدن به رنجها و کمبودهای ‏دوران سربازی باعث شده است که بسیاری برای فرار موقت از سرنوشت محتوم پیش روی خویش، بدون ‏تفکر و صرفا برای استفاده از معافیت تحصیلی بدون در نظر گرفتن علایق و استعداد خود تن به انتخاب ‏نامناسب دانشگاه و رشته تحصیلی دهند که این خود منشا سرخوردگی و عدم بروز توانایی ها ی بالقوه جوانان ‏به عنوان سرمایه های یک جامعه خواهد شد.‏


‎ ‎آیا یکی از دلایل وجود خدمت سربازی به تأخیر انداختن ورود جوانان به بازار کار ‏نیست؟‎ ‎

ناگفته پیداست که خدمت سربازی بسیاری از فرصت های مربوط به اشتغال را از جوانان سلب کرده است. در ‏قوانین مربوط به استخدام دربسیاری از ادارات دولتی و غیر دولتی گذراندن دوران خدمت سربازی شرط ‏لازم برای به کار گیری فرد در آن اداره است.این امر در ورود فرد به مشاغل آزاد هم تا حدودی مشکل ساز ‏خواهد بود. هر شغلی حتی کسب و کار آزاد هم مستلزم ماندگاری و تداوم حضور فرد در آن حرفه است و دو ‏سال خروج فرد از بازار کار به قصد گذراندن دوران سربازی مانع بزرگی برای بازگشت دوباره به محیط ‏کار و این ضربه ای مهلک بر پیکره ی اقتصاد کشور است.‏


‎ ‎شما دلیل اصرار نیروهای نظامی را تا چه حد ناشی از حضور آنها در بازار کسب و کار و ‏استفاده از نیروی کار مجانی میدانید ؟‎ ‎آیا اگر هدف دفاع از مرزهای کشور باشد نمی توان هزینه ای را که ‏صرف حضور سالانه حدود 500 هزار نیرو می شود صرف تشکیل یک ارتش داوطلب کرد؟‎ ‎

همانطور که اشاره کردم در موضوعی به نام خدمت سربازی تنها مرجعی که از آن سود می برد دولت و ‏نهادهای نظامی است. استفاده ازخیل عظیم نیروی کار جوان،با استعداد و در عین حال مجانی از سوی دولت ‏و نهادهای نظامی تنها توجیه تداوم وضعیت موجود است و من یقین دارم که هم دولت و هم تصمیم گیران در ‏این حوزه نیک می دانند که نگاه جوانان بی انگیزه و بی تفاوت به مقوله ی خدمت اجباری سربازی نگاهی ‏از سر وظیفه ملی و شرعی نیست و صرفا با زور و اجبار تن به این خواسته داده اند. به راستی از یک سرباز ‏فاقد مهارت های تخصصی و پیشرفته ی نظامی که برای خروج از وضعیت بلاتکلیف وسرگردان خود ‏روزشماری مینماید برای تامین امنیت کشور چه انتظاری می توان داشت؟ واضح است که برای برخورداری ‏از یک ارتش نیرومند و حرفه ای به سالها آموزش و توانمند سازی و ایجاد انگیزه های مالی و روحی مناسب ‏احتیاج است.تنها در چنین شرایطی است که فرد با جان و دل و همراه با توانایی ها و مهارت های کسب شده ‏برای تامین امنیت کشور خود تلاش می نماید.بسیار جای تاسف است که امروزه شاهدیم که برخی از جوانان ‏تحصیل کرده و مستعد ایرانی در طی دوران خدمت سربازی مشغول انجام وظیفه در منازل و خانه های ‏سازمانی فرمانده هان نظامی و خرید مایحتاج عمومی و یا به عنوان راننده در اختیار خانواده های ایشان ‏هستند.‏


‎ ‎در نهایت شما خدمت سربازی را در راستای منافع ملی می دانید یا خیر؟‎ ‎

فکر می کنم با وجود مشکلات و معضلاتی که مطرح شد که در واقع تنها بخشی از همه واقعیت های موجود ‏در این خصوص بود، اساسا موضوع خدمت اجباری سربازی در راستای منافع ملی جای نمی گیرد. دو سال ‏از بهترین دوران زندگی یک فرد با شور وانرژی جوانی اگر در مسیر بهتری به کار گرفته شود قطعا می ‏تواند اثرات مفید خود را در جامعه بروز دهد.اثرات روحی و روانی که در طول دوران خدمت سربازی به ‏فرد وارد می شود به راحتی قابل جبران نخواهد بود. دوری از خانواده، فشارهای جنسی،اضطراب از آینده ی ‏مبهم و… فرد را دچار افسردگی و بعضا خود کشی سوق می دهد. امروزه خدمت سربازی به عنوان ‏بزرگترین مانع ازدواج بر سر راه جوانان ایرانی است.کمتر خانواده ای است که به ازدواج دختر خود با فردی ‏که خدمت سربازی را نگذرانده و می خواهد دو سال بدون مزد ومزایا ترک شهر و دیار و زن و فرزند خود ‏کند رضایت دهد.‏

نگاه ترحم انگیز اقشار جامعه به یک سرباز آیینه ی تمام عیار از میزان رضایت مندی جامعه از اجرای قانون ‏نظام وظیفه ی عمومی کشور است.‏