پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم در ۲۲ خرداد 88 برخی شخصیت‌های تندروی نظام و رسانه‌های دولتی به صراحت از “میرحسین موسوی” و “مهدی کروبی” به عنوان “مخالفان نظام و رهبری” نام بردند و به دنبال آن، بزرگ‌ترین موج بازداشت فعالان سیاسی در دو دهه اخیر در ایران رخ داد. سران احزاب اصلاح‌طلب منتقد دولت و انتخابات ریاست جمهوری، روزنامه‌نگاران منتقد، فعالان دانشجویی و طرفداران میرحسین موسوی و مهدی کروبی، کسانی هستند که بازداشت آن‌ها در رسانه‌ها خبرساز بوده است.
“ابراهیم یزدی”، “محمد توسلی”، “محمد ابطحی”، “سعید لیلاز”، “محمدرضا جلایی‌پور”، “محمد قوچانی”، “محمد عطریان‌فر”، “ محسن صفایی فراهانی” و چند تن دیگر از چهره‌هایی بودند که زمانی هرگز تصور نمی‌شد بازداشت و حتی محاکمه شوند، اما تمام این اتفاقات رخ داد.
با آنکه روند دستگیری‌ها همچنان نیز ادامه دارد، اما بازداشت “مهدی بوترابی”، عضو ستاد اصلاح‌طلبان حامی موسوی و بنیانگذار پرشین بلاگ دو روز پیش از نوروز، نشانه‌ای از آغاز موج تازه دستگیری‌ها است. با توجه به شرایط پیش آمده، به نظر می‌رسد در حالی که ایرانیان در سراسر دنیا به استقبال سال نو رفته‌اند، دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران فعال‌تر خواهد بود.
بهترین زمان بازداشت
در چند ماه اخیر و با شدت گرفتن درگیری‌های سیاسی، بیشتر دستگیری‌ها بین ساعت‌های 3 تا 4 بامداد صورت گرفته است، زیرا در این ساعات افراد به طور حتم در منزل شخصی خود و در حال استراحت شبانگاهی به سر می‌برند.
یکی دیگر از دلایل انجام عملیات‌های دستگیری در نخستین ساعات بامداد که در رسانه‌ها به آن کمتر توجه شده، محدود بودن توانایی فرد دستگیر شده یا خانواده او برای برقراری ارتباط سریع با سایرین است. کسی که ساعت 3 صبح از خواب بیدار می‌شود و چند دقیقه بعد خود را با دست‌های بسته داخل اتومبیلی می‌بیند که به سمت خیابان پاسداران می‌رود، فرصت کافی نداردتا دستگیری خود را به دوستان یا حتی وکیل خود اطلاع دهد. به طور معمول در خوشبینانه‌ترین حالت، فرد بازداشت شده حداقل تا ساعت 10 صبح که خانواده او موفق به پیدا کردن وکیل یا دوستانش شوند، می‌تواند بدون هیچ عامل مزاحمی مورد بازجویی قرار گیرد.
هر چند جنجال‌های رسانه‌ای یا پیگیری‌های وکلا تأثیری بر روند بازجویی مأموران امنیتی ندارد، اما در مواردی که این دستگیری‌ها بدون حکم قضایی انجام می‌شود، استفاده از فرصت کوتاه به دست آمده برای سازمان‌ها اهمیت زیادی دارد. پیشتر در بسیاری موارد مشاهده شده که مأموران فرد بازداشت شده را تهدید کرده‌اند تا ماجرای دستگیری خود و بازجویی را هرگز برای دیگران فاش نکند.
بازداشت بدون حکم جرم است
دستگیری‌های غیرقانونی و گسترده روزنامه‌نگاران در شرایطی رخ می‌دهد که محمود احمدی‌نژاد، بهمن‌ماه 88 در جریان نشست خبری با خبرنگاران، در پاسخ به پرسش “امیرهادی انواری” درباره برخورد با مطبوعات گفته است:
“هیچ احدی و هیچ نهادی حق بازداشت و بازجویی از کسی را بدون حکم قضایی ندارد. در کشور ما قانون حاکم است و کسی نباید انتظار داشته باشد از قانون تخلف کند و مصونیت هم داشته باشد. البته اگر قوه قضائیه در اجرای قانون، اصول قانون اساسی را زیر پا بگذارد و تخلف کند، بنده به عنوان مجری قانون اساسی تذکرات لازم را خواهم داد و بالاتر از قوه قضائیه هم، مقام معظم رهبری بر آن‌ها نظارت خواهد کرد. دولت از این که عده‌ای بیایند خلاف کنند و زندان بروند، خوشحال نیست و استقبال هم نمی‌کند. وزارتخانه‌های اطلاعات و کشور مسئولیت‌های امنیتی خود را دارند که باید براساس آن برنامه‌ریزی و امنیت مردم و کشور را تأمین کنند. اما اگر بناست با کسی برخورد و یا دستگیر شود، این‌ها حتما حکم قضایی لازم دارد. ما از مسائلی که پیش آمد خوشحال نیستیم و هیچ‌گاه نیز خوشحال نبوده‌ایم.”
احتمال دستگیری‌های تازه
با توجه به اینکه طبق روال هر سال در دو هفته تعطیلی نوروز روزنامه‌ها تعطیل هستند و حتی بیشتر سایت‌های خبری نیز به حالت نیمه‌تعطیل در می‌آیند، اطلاع‌رسانی در زمینه‌های مختلف دچار اخلال خواهد شد. این ضعف چنان محسوس است که در نوروز 84 شهرداری تهران (در زمان مدیریت احمدی‌نژاد) نتوانست حتی با انتشار یک تکذیبیه ساده، از گسترش شایعه “کج شدن برج میلاد” جلوگیری کند و این روند چنان با سرعت پیش رفت که خبر آن در رسانه‌های خارجی نیز منعکس شد.
اکنون در نوروز 89 نیز این احتمال مطرح است که با آغاز تعطیلات، موج تازه‌ای از دستگیری‌ها سازماندهی شود. دو هفته نخست سال 89 بهترین فرصت را برای دستگاه‌های امنیتی فراهم می‌کند تا با بازداشت افراد مظنون یا منابع اطلاعاتی، به اهداف خود برسند. از طرفی، خانواده افراد بازداشت شده نیز به سختی می‌توانند با خبرنگاران یا دوستان او ارتباط برقرار کنند و بسیاری از اتفاقات و دستگیری‌ها تا پایان تعطیلات فاش نخواهد شد.
سال 88 بدون شک، بدترین سال برای ایرانیان بود. از تیرماه با آغاز درگیری‌های خیابانی، کشتارها و نزاع‌های سیاسی موجی از افسردگی جامعه را در بر گرفت و حالا تعطیلات نوروزی بهترین فرصت برای تمدد اعصاب و رفتن به مسافرت در کنار خانواده است. تعطیلاتی که به فرصتی برای بازداشت‌های بدون سر و صدا و به دور از جنجال در تهران، جاده‌ها یا حتی شهرهای دیگر منجر خواهد شد. دوهفته‌ای که بیشتر خبرنگاران و مدیران سایت‌ها در مسافرت به سر می‌برند و آمار کاربران آن‌لاین اینترنت در ایران نیز به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داشت. خبری که منعکس نمی‌شود یا اگر هم بشود، کاربری آن را نمی‌خواند.