تلاش برای حذف رضا فرجی دانا از وزارت علوم مرحله تازه ای از برنامه تندرو ها برای تسلط بر دانشگاه هاست. این در حالی است که آقای فرجی دانا در یک سال گذشته توانسته است ثباتی نسبی بر فضای دانشگاهی ایران حاکم کند.
وزارت علوم در یک سال گذشته با تلاش برای برگرداندن دانشجویان ستاره دار و حذف رؤسایی که با اهداف سیاسی به ریاست دانشگاه ها گمارده شده بودند، خشم رهبران جناح های تندرو را برانگیخته است. آنچه وزیر منتخب آقای روحانی انجام داده، بازگرداندن اولویت اهداف علمی به دانشگاه و توقف برنامه هایی ست که هدف آن حذف علوم انسانی از دانشگاه ها و سپردن زمام دانشگاه ها به کسانی بوده است که به دانشگاه به عنوان محلی برای تربیت کادر های سیاسی مورد نظر حکومت نگاه می کنند. نمود بارز این نگاه اختصاص بورسیه های تحصیلی به خودی ها و نادیده گرفتن حق کسانی ست که از شایستگی علمی برخوردارند. از دید رهبران تندروها فرار مغزها نه فقط امر ناپسندی نیست بلکه فرآیندی خوشایند است. به این معنا که منجر به بیرون کردن جوانان مستعد و چهره های علمی و مستقل از محیط دانشگاه یا کشور می شود.
مرور چهره های اصلی مطرح کننده استیضاح وزیر علوم و دلایلی که بر شمرده اند نشان می دهد که هدف استیضاح کنندگان حفظ و بازگرداندن نفوذی است که در دوره محمود احمدی نژاد در دانشگاه از آن برخوردار بوده اند. اما تلاش برای برکناری آقای فرجی دانا را می توان بخشی از برنامه کلی رهبران تندرو ها برای زمینگیر کردن دولت روحانی هم دانست:
نخستین برنامه مخالفان دولت، ایجاد موانعی برای استقرار دولت از طریق جلوگیری از تغییر مدیران پیشین و آمدن نیروهای تازه و همسو با دولت بود. این برنامه اگر چه در سطح وزرا به موفقیت کامل نرسید، در سطح مدیران میانی و مدیران استانی تا حدی موفق بوده است. کم ترین میزان تغییرات در وزارت کشور صورت گرفت و تندروها موفق شدند به میزان قابل توجهی فرمانداران و بخشداران حامی دولت پیشین را در مناصب خود نگاه دارند. همین فرآیند تا حدودی در وزارت هایی مانند آموزش و پرورش و وزارت ارشاد موفقیت آمیز پیش رفت و توانست فرآیند تغییرات در این دو وزارت را در مواردی متوقف یا کند کند. برخی از وزارت خانه ها مانند وزارت کار و امور اجتماعی از طریق تن دادن به مماشات با دستگاه های امنیتی برنامه های دولت جدید را در تعلیق قرار دادند تا بتوانند حضور خود در بدنه دولت را تضمین کنند. اما در وزارت علوم، استواری شخصیِ آقای فرجی دانا و حمایت گسترده دانشگاهیان، اعم از استادان و دانشجویان سبب شد تا امید به تغییرات تا حدی زنده بماند و موج اول حمله چهره های تندرو حامی دولت پیشین به وزارت علوم موفق نشود.
دومین برنامه مخالفان دولت تلاش برای جلوگیری از پیشرفت مذاکرات بر سر برنامه اتمی بود که با توجه به حمایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی و حضور مستقیم و نزدیک آقای روحانی و نفوذ و اعتبار داخلی و بین المللی ظریف به عنوان وزیر امور خارجه تاکنون موفق نبوده است.
برنامه سوم مخالفان دولت جلوگیری از رسیدن دامنه تغییرات به حوزه سیاست داخلی بود و هست تا از ایجاد فضای بازتر اجتماعی و سیاسی و افزایش امید به برنامه های دولت در جامعه جلوگیری کند. این برنامه عمدتا در قالب اقدامات قوه قضاییه و دستگاه های امنیتی مورد حمایت سپاه و حفاظت و اطلاعات قوه قضاییه و چهره های روحانی حامی تندروها برای ادامه سرکوب شهروندان ، به ویژه زنان و گروه های قومی و اقلیت های مذهبی و فرهنگی دنبال شد و عملا دست دولت را برای اِعمال اصلاحات یا تغییرات در حوزه های سیاسی و مدنی و رسانه ای بست. در چارچوب این برنامه یکی از اهداف تندرو ها از بین بردن همه زمینه های پویایی جنبش دانشجویی ایران است.
جنبش دانشجویی ایران با وجود همه صدمه هایی که طی سرکوب های پس از اعتراضات ۱۳۸۸ با آن روبه رو بوده همچنان نشان داده که در فضاهای دانشگاهی زنده مانده و عامل پیوند طبقات و اقشار اجتماعی با جنبش وسیع تر تحول خواهی و دموکراسی طلبی در ایران است. بنا بر این تلاش تندروها برای تسلط بر دانشگاه ها بخشی از پروژه عمومی آنان برای سرکوب جنبش دموکراسی و خواهان و تحول جویانه در ایران است.
جنبه دیگر تلاش برای حذف وزیر علوم، تلاش اقلیت تندرو مجلس برای نشان دان کارایی خود است تا حامیان آنان را راضی به حمایت از آن ها در انتخابات آینده مجلس کند. به تعبیر دیگر مجلس، که تاکنون با وجود همه فشار هایی که بر دولت آورده است از متوقف کردن دولت ناتوان بوده، می خواهد با برکناری فرجی دانا نشان دهد که رهبران تندرو ها همچنان می توانند روی این اقلیت حساب کنند؛ اقلیتی که به دلیل حمایت افکار عمومی موکلان نمایندگان مجلس از دولت روحانی، تاکنون نتوانسته اکثریت مجلس را با خود همراه کند.
به این ترتیب جدال موجود بر سر حفظ یا برکناری وزیر علوم بیش از اینکه بر سر این وزارت خانه باشد به نقطه عطفی برای تعیین جهت گیری مجلس در یک سالِ باقی مانده تا انتخابات مجلس در تعامل با دولت است. حامیان آقای فرجی دانا کسانی هستند که معتقدند به باید به دولت روحانی فرصت داد تا برنامه های خود در سیاست داخلی را برای رسیدن به نوعی وفاق و همگرایی ملی و آرامش نسبی سیاسی دنبال کند و مخالفان وزیر علوم کسانی هستند که می خواهند جنگ با دولت را وارد مرحله تازه ای کنند. مخالفان دولت در این مرحله خواهان به وجود آوردن فضای تنشی هستند که آقای خامنه ای را وادار به دخالت و موضع گیری علیه دولت کند تا از این طریق به طور غیر مستقیم بر پیشرفت مذاکرات بر سر برنامه اتمی تاثیر منفی بگذارند.
شاید بهترین تعبیر برای گذار به این مرحله همانی باشد که آقای روحانی در توضیح سخنان تند خود بر زبان آورد که مخالفان تندرو دولت از مرحله همفکری و برنامه ریزی در اتاق های فکر به مرحله استقرار در اتاق های عملیاتی رسیده اند. رهبران عملیاتی مخالف دولت امیدوارند رضا فرجی دانا و استادان و دانشجویان نخستین قربانیان این برنامه عملیاتی باشند اما به نظر نمی رسد حتی در صورت موفقیت به حذف وزیر علوم، رسیدن به اهدافی که در پی آن هستند چندان آسان باشد. دانشگاه های ایران حتی در دوران محمود احمدی نژاد هم به چنین انقیادی تن ندادند و برکناری فرجی دانا می تواند تندروها را در برابر امواج گسترده تری از نارضایتی دانشگاهیان قرار دهد که حتی رهبران معقول تر اصولگرایان را با نگرانی جدی روبه رو سازد؛ رهبرانی که هنوز می توانند روی نفوذ خود بر اکثریت مجلس حساب کنند.