سولماز شریف
در پی استفتای خانواده های دانشجویان زندانی دانشگاه امیرکبیر از تعدادی از مراجع و روحانیون عالی رتبه در مورد حکم شرعی اخذ اعتراف از زندانیان تحت شکنجه، این روحانیون بی اعتباری اخذ هرگونه اعتراف در چنین شرایطی را مورد تاکید قرار دادند.
احسان منصوری، مجید توکلی و احمد قصابان در اردیبهشت ماه سال جاری و در پی توزیع نشریات دانشجویی که به گفته مقامات جمهوری اسلامی در آنها به مقدسات اسلام توهین شده است، بازداشت شدند. علی رغم آن که دانشجویان بازداشتی تاکید دارند لوگوی نشریات جعل شده است و آنها با این نشریات ارتباطی نداشته اند، این سه دانشجو کماکان با گذشت 5 ماه در زندان هستند. این سه دانشجو به گفته خانواده هایشان تحت شدیدترین شکنجه ها مجبور به اعتراف شده اند.
طبق اصل 38 قانون اساسی هر گونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص به شهادت، اقرار یا سوگند، مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است. متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود. اما خانواده زندانیان با گذشت این زمان و تلاششان برای آزاد کردن فرزندانشان هنوز به نتیجه نرسیده اند و در تازه ترین اقدامشان در مراجع تقلید و روحانیون استفتا کرده اند.
خانواده ها در خصوص بازداشت طولانی مدت و بدرفتاری با فرزندانشان به ویژه شکنجه آنها و اعتراف گیری تحت شکنجه سوال پرسیده اند که آیت الله حسینعلی منتظری، آیت الله موسوی اردبیلی، آیت الله گرامی، آیت الله محمد صادقی تهرانی و آیت الله اسدالله بیات در این استفتاء با اشاره به موارد شرعی اعلام کرده اند که اقراری که از روی اکراه صورت گیرد، شرعا اعتباری نخواهد داشت.
در همین ارتباط پدر احسان منصوری در گفت و گو با رادیو فردا گفت: “ابتدا که یکی از اتهامات این سه دانشجو، توهین به مقدسات اعلام شده بود، ما از برخی مراجع تقلید استفتاء کردیم. مراجع هم گفتند ار نظر فقهی وقتی خود دانشجویان به صورت کتبی و شفاهی گفته اند که در انتشار نشریات دانشجویی دست نداشته اند، حجت تمام است که این گناه را مرتکب نشده اند. اما مقامات قضایی دیگر این موضوع را مطرح نکرده اند.”
پاسخ مراجع
آیت الله منتظری در پاسخ به استفتاء خانواده بازداشت شدگان با تاکید بر این که “زندان به شکل کنونی و رایج دارای مبنای دینی نیست و ریشه ای در تاریخ صدر اسلام ندارد” اظهار داشته: “هر اقراری که ناشی از تهدید، فشار روحی و جسمی، نگاه داشتن در زندان و امثال آن، هر چند تحت عنوان تعزیر، باشد اعتباری ندارد و قاضی صالح نمی تواند کسی را بر اساس این گونه اقرارها محکوم نماید. و از همین جهت به نظر تمام فقهای شیعه، و حتی سنی، اقراری که از روی اکراه صورت پذیرد شرعا اعتباری نخواهد داشت.“
پاسخ آیت الله موسوی اردبیلی به سوالات خانواده ها حکایت دارد: “در مورد اقرار گرفتن زیر شکنجه و فشار… این گونه اقرارات جنبه قانونی و شرعی نداشته و به واسطه آن نمی توان متهم را مجازات نمود و کسانی که چنین برخوردی را با متهمین دارند مرتکب گناه بزرگی می شوند… اگر اثبات شود که اقرار متهم تحت شکنجه و اذیت و آزار بوده است یا این که متهم در اثر تلقین های پیاپی بازجو در یک فضای خاص روحی و یا در اثر خوراندن داروهای خاصی به او یا در اثر خواب های مصنوعی و مانند آن اعتراف نموده است، این اقرار نافذ نبوده و جنبه شرعی، حقوقی و قضایی نخواهد داشت و متولیان امر بایستی نسبت به تادیب مامورانی که از این طریق از متهمان اعتراف می گیرند اقدام نمایند. همچنین در شریعت مقدس اسلام هیچ کس نمی تواند با فریب و خدعه و افتراء دیگران را مجرم قلمداد کرده و آن ها را به حبس و تعزیر و حد محکوم نماید، خواه فرد مورد نظر مسلمان باشد یا کافر.“
اظهار نظر آیت الله گرامی در همین ارتباط حاکی است: “اقرار و اعتراف در شرایط خاص تخویف و ضرب و … گرفته می شود به هیچ وجه اعتبار قانونی ندارد و خلاف قانون می باشد و متصدی این کار مجرم است.“
در اظهار نظر آیت الله محمد صادقی تهرانی در همین زمینه، تصریح شده: “اقرارهایی که در زندان در اثر حبس یا ضرب یا تخفیف یا تجرید اخذ گردد هرگز جنبه حقوقی قضائی و شرعی ندارد و نمی توان متهم را از این طریق محکوم کرد… قاضی یا دولت اسلامی نمی تواند غیر مسلمان را از طریق افتراء یا بهتان محکوم به حبس یا تعزیر یا حدی از حدود نماید.“
سرانجام آنکه آیت الله اسدالله بیات در پاسخ به خانواده ها آورده است: “اقرار باید از روی اراده و علم و اختیار صورت گیرد آن هم در محکمه در حضور ریاست دادگاه اقرارها قبلی با آن خصوصیات ذکر شد هیچ گونه اثر حقوقی و شرعی ندارد… ملاک اعتراف از روی اراده و اختیار در محضر دادگاه و محکمه است اعتراف های نشئت گرفته از حبس و ارعاب و امثال ذلک وجاهت قانونی و شرعی ندارد و منشأ احکام دادگاه ها نمی تواند باشد.“