قا ب ♦ چهارفصل

نویسنده
شهلا گروسی

جنگ جهانی دوم ورای یک جنگ، به عنوان نقطه ابهام عصر روشنگری اروپای مدرن، تبدیل به کابوس ماندگار، یا ‏دلمشغولی پایدار نسل بعد هنرمندان اروپایی شد و ماجراهای آن جنگ و کشتارهای جمعی و ویرانگری های اش هنوز ‏دستمایه فیلم ها، رمان ها و نمایشنامه هایی است که خالقان شان به چشم خود اروپای در جنگ را ندیده و نازیسم آلمان و ‏فاشیسم ایتالیا را تجربه نکرده اند. “آرت اسپیگلمن” که فاجعه هولوکاست را در کتاب مصور “ماوس” با دنیای کمیگ ‏گره زده، از این دسته هنرمندان است.‏

spiglman1.jpg

درباره آرت اسپیگلمن

‎ ‎موش ها ی هولوکاست‏‎ ‎

جنگ دوم جهانی تنها نسل درگیر در جبهه های نبرد را در کام خود نکشید و بر روح، روان و جهان بینی ناظران آن ‏تأثیر نگذاشت، نسل های بعد هم خاطرات تلخ پدران و مادران را از کشتارها، خرابی ها، اردوگاه های مرگ و اتاق ‏های گاز و کوره های جسد سوزی، چونان صلیب بر پشت خود حمل کردند و از سنگینی بار آن چهره در هم کشیدند. ‏این چنین بود که جنگ جهانی دوم ورای یک جنگ، به عنوان نقطه ابهام عصر روشنگری اروپای مدرن، تبدیل به ‏کابوسی ماندگار، یا دلمشغولی پایدار نسل بعد هنرمندان اروپایی شد. بی سبب نیست که ماجراهای آن جنگ و کشتارهای ‏جمعی و ویرانگری های اش هنوز دستمایه فیلم ها، رمان ها و نمایشنامه هایی است که خالقان شان به چشم خود اروپای ‏در جنگ را ندیده و نازیسم آلمان و فاشیسم ایتالیا را تجربه نکرده اند. “آرت اسپیگلمن” که فاجعه هولوکاست را در ‏کتاب مصور “ماوس” با دنیای کامیک گره زده، از این دسته هنرمندان است.‏

‏”آرت اسپیگلمن” سه سال بعد از جنگ جهانی دوم در کشور سوئد، از پدر و مادری یهودی-لهستانی به دنیا آمد که از ‏بازماندگان اردوگاه های مرگ نازی ها به شمار می آمدند. “آرت” کودکی را پس از مهاجرت خانواده به آمریکا، در ‏‏”رگو پارک کوئینز نیویورک” سپری کرد و تحصیلات مقدماتی را در دبیرستان هنر و طراحی “منهتن” به پایان برد. ‏پس از آن به دانشگاه بینگهمتون رفت که هیچ گاه از آن فارغ التحصیل نشد اما تقریباً سی سال بعد دکترای افتخاری آن ‏را به خاطر دستاوردهای هنری از آن خود ساخت. در دانشگاه، اسپیگلمن با “کن جیکوبز” فیلمساز تجربی که تدریس ‏می کرد آشنا شد، دوستی با جیکوبز تأثیر بزرگی بر سبک هنری و شیوه داستان گویی اسپیگلمن در استریپ های اش ‏گذاشت.‏

spiglman2.jpg

اسپیگلمن نقش عمده ای در جنبش کمیک بوک های زیرزمینی در دهه شصت و هفتاد بر عهده داشت. علاوه بر ‏همکاری با نشریاتی چون “ری یل پالپ”، “بیزار سکس” و “ یانگ لاست”، جزو پایه گذاران دو نشریه کامیک ‏زیرزمینی مهم “آرکید” (همراه با بیل گریفیث) و “راو” (همراه با همسر و ویراستار هنری آینده اش “فرانسواز مالی”) ‏در دهه هفتاد بود.‏

گذشته تلخ و پر مرارت خانواده اسپیگلمن نقش عمده ای در شکل گیری جهان بینی و کاراکتر هنری “آرت” بازی کرد، ‏عمه او “توشا” تحت فشار زندگی در گتوی “زاویرسی”، خود را همراه با دخترش و “ریچیو” برادر بزرگ تر ‏‏”آرت”- که با آنها زندگی می کرد- مسموم کرده، کشته بود. مادر او هم سال ها بعد در 1968 اقدام به خودکشی کرد. ‏اسپیگلمن خود، بارها به خاطر حمله های عصبی در آسایشگاه روانی بستری شد. انگار که نفرین جنگ بر پیشانی ‏‏”اسپیگلمن ها” خورده رهایشان نمی کرد.‏

دهه هشتاد را می توان آغازی دوباره در کارنامه هنری “اسپیگلمان” به شمار آورد. او برای رهایی از کابوس جنگ، ‏خاطرات پدرش “ولادک” را از اردوگاه مرگ و فاجعه هولوکاست، در قالب رمانی مصور (کامیک بوک) با نام ‏‏”ماوس” به تصویر کشید. این کامیک استریپ که به صورت هفتگی در نشریه “راو”به چاپ می رسید در سال 1986 ‏به صورت کتاب منتشر شد و برای خالق اش شهرت جهانی و سیلی از نقد های ستایشگر به همراه آورد. اسپیگلمن در ‏سال 1991 جلد دوم “ماوس” را منتشر کرد و جایزه معتبر “پولیتزر” را در سال 1992 بابت دستاوردهای اش به خود ‏اختصاص داد.‏

spiglman3.jpg


‏”ماوس” تنها روایتی ساده از یک داستان تاریخی نیست، ادیسه خاندان اسپیگلمن است در دل خشونت و سبعیت، رنج و ‏سیاهی. نگاه اسپیگلمن داستان مصور او را از قید زمان و مکان می رهاند و در دل فاجعه تاریخی در گوشه ای از ‏اروپای شرقی، تراژدی ازلی و ابدی انسان معاصر را می جوید که در فقدان اندیشه و عقلانیت، دیگر قادر به بازشناسی ‏خود از سایر جانوران نیست. “اسپیگلمن” در “ماوس” برای نمایش کاراکترها از حیوانات انسان نما استفاده کرده: جای ‏یهودیان “موش ها”، جای آلمان ها “گربه ها”، “جای “لهستانی ها” خوک ها، جای فرانسوی ها “وزغ ها” و جای ‏‏”آمریکایی ها “سگ ها” ایفای نقش می کنند. هر حیوان باری نمادین به ملیتی خاص می دهد، در عین حال انگار ‏هنرمند می خواسته بگوید که جنگ، چیزی از ماهیت انسانی ما باقی نمی گذارد. سبک طراحی “اسپیگلمن” در “ماوس” ‏اکسپرسیونیستی، با خطوط پیرامونی ضخیم و فضاسازی های پر هاشور و سیاه است، کمتر کادری فضای سفید و نفس ‏کش دارد، که این، به بهترین شکل حس خفقان را به خواننده منتقل می سازد. سبک روایی و بصری ماوس، الهام بخش ‏کامیک کاران مستقل بسیاری در سراسر دنیا شد، از جمله مرجان ساتراپی که به گفته خود در مجموعه پرسپولیس تحت ‏تأثیر اسپیگلمن بوده است.‏

spiglman4.jpg


اسپیگلمن از سال 1992 به استخدام نیویورکر در آمد و به مدت ده سال، تبدیل به یکی از مهم ترین کارتونیست ها و ‏طراحان روی جلد این نشریه شد، روی جلد شماره مخصوص یازده سپتامبر که شبح سیاه دو برج را در زمینه ای ‏تاریک نمایش می داد از اثرگذارترین و معروف ترین آثار این هنرمند است، هر چند که فقط چند ماه بعد، در اعتراض ‏به آنچه که او “محدودیت سیاسی هماهنگ رسانه ها” می نامیدش، از این نشریه کناره گرفت. در حال حاضر این ‏هنرمند، همراه همسرش برای کودکان مجموعه های کمیک در می آورد و همراه دو فرزند در خانه ای در جنوب منهتن ‏روزگار می گذراند. انگار که کابوس جنگ را برای همیشه پشت سر گذاشته باشد.‏