جنگ جهانی دوم ورای یک جنگ، به عنوان نقطه ابهام عصر روشنگری اروپای مدرن، تبدیل به کابوس ماندگار، یا دلمشغولی پایدار نسل بعد هنرمندان اروپایی شد و ماجراهای آن جنگ و کشتارهای جمعی و ویرانگری های اش هنوز دستمایه فیلم ها، رمان ها و نمایشنامه هایی است که خالقان شان به چشم خود اروپای در جنگ را ندیده و نازیسم آلمان و فاشیسم ایتالیا را تجربه نکرده اند. “آرت اسپیگلمن” که فاجعه هولوکاست را در کتاب مصور “ماوس” با دنیای کمیگ گره زده، از این دسته هنرمندان است.
درباره آرت اسپیگلمن
موش ها ی هولوکاست
جنگ دوم جهانی تنها نسل درگیر در جبهه های نبرد را در کام خود نکشید و بر روح، روان و جهان بینی ناظران آن تأثیر نگذاشت، نسل های بعد هم خاطرات تلخ پدران و مادران را از کشتارها، خرابی ها، اردوگاه های مرگ و اتاق های گاز و کوره های جسد سوزی، چونان صلیب بر پشت خود حمل کردند و از سنگینی بار آن چهره در هم کشیدند. این چنین بود که جنگ جهانی دوم ورای یک جنگ، به عنوان نقطه ابهام عصر روشنگری اروپای مدرن، تبدیل به کابوسی ماندگار، یا دلمشغولی پایدار نسل بعد هنرمندان اروپایی شد. بی سبب نیست که ماجراهای آن جنگ و کشتارهای جمعی و ویرانگری های اش هنوز دستمایه فیلم ها، رمان ها و نمایشنامه هایی است که خالقان شان به چشم خود اروپای در جنگ را ندیده و نازیسم آلمان و فاشیسم ایتالیا را تجربه نکرده اند. “آرت اسپیگلمن” که فاجعه هولوکاست را در کتاب مصور “ماوس” با دنیای کامیک گره زده، از این دسته هنرمندان است.
”آرت اسپیگلمن” سه سال بعد از جنگ جهانی دوم در کشور سوئد، از پدر و مادری یهودی-لهستانی به دنیا آمد که از بازماندگان اردوگاه های مرگ نازی ها به شمار می آمدند. “آرت” کودکی را پس از مهاجرت خانواده به آمریکا، در ”رگو پارک کوئینز نیویورک” سپری کرد و تحصیلات مقدماتی را در دبیرستان هنر و طراحی “منهتن” به پایان برد. پس از آن به دانشگاه بینگهمتون رفت که هیچ گاه از آن فارغ التحصیل نشد اما تقریباً سی سال بعد دکترای افتخاری آن را به خاطر دستاوردهای هنری از آن خود ساخت. در دانشگاه، اسپیگلمن با “کن جیکوبز” فیلمساز تجربی که تدریس می کرد آشنا شد، دوستی با جیکوبز تأثیر بزرگی بر سبک هنری و شیوه داستان گویی اسپیگلمن در استریپ های اش گذاشت.
اسپیگلمن نقش عمده ای در جنبش کمیک بوک های زیرزمینی در دهه شصت و هفتاد بر عهده داشت. علاوه بر همکاری با نشریاتی چون “ری یل پالپ”، “بیزار سکس” و “ یانگ لاست”، جزو پایه گذاران دو نشریه کامیک زیرزمینی مهم “آرکید” (همراه با بیل گریفیث) و “راو” (همراه با همسر و ویراستار هنری آینده اش “فرانسواز مالی”) در دهه هفتاد بود.
گذشته تلخ و پر مرارت خانواده اسپیگلمن نقش عمده ای در شکل گیری جهان بینی و کاراکتر هنری “آرت” بازی کرد، عمه او “توشا” تحت فشار زندگی در گتوی “زاویرسی”، خود را همراه با دخترش و “ریچیو” برادر بزرگ تر ”آرت”- که با آنها زندگی می کرد- مسموم کرده، کشته بود. مادر او هم سال ها بعد در 1968 اقدام به خودکشی کرد. اسپیگلمن خود، بارها به خاطر حمله های عصبی در آسایشگاه روانی بستری شد. انگار که نفرین جنگ بر پیشانی ”اسپیگلمن ها” خورده رهایشان نمی کرد.
دهه هشتاد را می توان آغازی دوباره در کارنامه هنری “اسپیگلمان” به شمار آورد. او برای رهایی از کابوس جنگ، خاطرات پدرش “ولادک” را از اردوگاه مرگ و فاجعه هولوکاست، در قالب رمانی مصور (کامیک بوک) با نام ”ماوس” به تصویر کشید. این کامیک استریپ که به صورت هفتگی در نشریه “راو”به چاپ می رسید در سال 1986 به صورت کتاب منتشر شد و برای خالق اش شهرت جهانی و سیلی از نقد های ستایشگر به همراه آورد. اسپیگلمن در سال 1991 جلد دوم “ماوس” را منتشر کرد و جایزه معتبر “پولیتزر” را در سال 1992 بابت دستاوردهای اش به خود اختصاص داد.
”ماوس” تنها روایتی ساده از یک داستان تاریخی نیست، ادیسه خاندان اسپیگلمن است در دل خشونت و سبعیت، رنج و سیاهی. نگاه اسپیگلمن داستان مصور او را از قید زمان و مکان می رهاند و در دل فاجعه تاریخی در گوشه ای از اروپای شرقی، تراژدی ازلی و ابدی انسان معاصر را می جوید که در فقدان اندیشه و عقلانیت، دیگر قادر به بازشناسی خود از سایر جانوران نیست. “اسپیگلمن” در “ماوس” برای نمایش کاراکترها از حیوانات انسان نما استفاده کرده: جای یهودیان “موش ها”، جای آلمان ها “گربه ها”، “جای “لهستانی ها” خوک ها، جای فرانسوی ها “وزغ ها” و جای ”آمریکایی ها “سگ ها” ایفای نقش می کنند. هر حیوان باری نمادین به ملیتی خاص می دهد، در عین حال انگار هنرمند می خواسته بگوید که جنگ، چیزی از ماهیت انسانی ما باقی نمی گذارد. سبک طراحی “اسپیگلمن” در “ماوس” اکسپرسیونیستی، با خطوط پیرامونی ضخیم و فضاسازی های پر هاشور و سیاه است، کمتر کادری فضای سفید و نفس کش دارد، که این، به بهترین شکل حس خفقان را به خواننده منتقل می سازد. سبک روایی و بصری ماوس، الهام بخش کامیک کاران مستقل بسیاری در سراسر دنیا شد، از جمله مرجان ساتراپی که به گفته خود در مجموعه پرسپولیس تحت تأثیر اسپیگلمن بوده است.
اسپیگلمن از سال 1992 به استخدام نیویورکر در آمد و به مدت ده سال، تبدیل به یکی از مهم ترین کارتونیست ها و طراحان روی جلد این نشریه شد، روی جلد شماره مخصوص یازده سپتامبر که شبح سیاه دو برج را در زمینه ای تاریک نمایش می داد از اثرگذارترین و معروف ترین آثار این هنرمند است، هر چند که فقط چند ماه بعد، در اعتراض به آنچه که او “محدودیت سیاسی هماهنگ رسانه ها” می نامیدش، از این نشریه کناره گرفت. در حال حاضر این هنرمند، همراه همسرش برای کودکان مجموعه های کمیک در می آورد و همراه دو فرزند در خانه ای در جنوب منهتن روزگار می گذراند. انگار که کابوس جنگ را برای همیشه پشت سر گذاشته باشد.