هوارد لافرانچی
تصویب دور سوم تحریم های شورای امنیت علیه ایران، دو وجه تمایز را در جامعه جهانی در برخورد با برنامه هسته ای ایران پیش چشم قرار می دهد. مهمترین آن تجدید نظر ایالات متحده در مورد هدایت سکان اتهامات علیه ایران و سپردن امور به دست قدرت های اروپایی است.
مساله دومی که با این قطعنامه ظاهر شده شکافی است که میان کشورهای در حال توسعه دنیا از یک سو و کشورهای قدرتمند توسعه یافته، در خط مقدم تحمیل اقدامات تنبیهی علیه ایران، پدیدار گشته است.
برای کشورهایی نظیر اندونزی، آفریقای جنوبی و لیبریا، که به زمانبندی مربوط به تصویب قطعنامه اعتراض داشتند، وضعیت ایران معنای خاصی دارد. از دید آن ها تهران یک قربانی به دام افتاده در دستان قدرت های برترست که در تلاش برای کنترل تکنولوژی های حیاتی و پرسود هستند.
اما این تنها موضع نیست، دیدگاه های مختلفی از کشورهای توسعه یافته، در رای گیری شورای امنیت بازتاب یافته است. چهارده رای موافق و یک رای ممتنع با دور قبلی رای گیری در سال قبل تفاوت دارد که رای گیری در آن با توافق کل آرا همراه بوده (قطعنامه اول شورای امنیت علیه ایران در سال 2006 با یک رای مخالف –قطر- و14 رای موافق تصویب شد).
این بار ساز مخالف را اندونزی در روز دوشنبه به صدا درآورد. در سایه فشارهای قدرت های غربی در اواخر هفته گذشته برای احتراز از رای ممتنع یا مخالف، خبر آمادگی ایران برای حل مناقشه هسته ای، بر لجاجت های کشورهای در حال توسعه افزود.
با این حال، دومیسانی کومالو- سفیر آفریقای جنوبی در سازمان ملل- در بیانیه خود بعد از رای گیری گفت: “آفریقای جنوبی مایل نیست ایران هسته ای یا کشوری را شاهد باشد که خواستار تکنولوژی صلح آمیز نیست.” افریقای جنوبی یک بار تهدید به دادن رای منفی یا ممتنع کرده بود، اما به گفته سفیرش به خاطر سرپیچی ایران از عمل به قطعنامه های قبلی، رای مثبت را برگزید.
اما کومالو هم جهت با دیدگاه سایر اعضای غیر ثابت شورای امنیت- شامل ویتنام و اندونزی- می گوید کشورش ترجیح می دهد بررسی های بیشتر درباره برنامه هسته ای ایران به آژانس بین المللی هسته ای سپرده شود.
ماهها چانه زنی درباره لزوم تصویب قطعنامه سوم و مسیری که این قطعنامه تا تصویب شدن پیمود، موید آن است که کشورهای در حال توسعه تا چه اندازه در هراس بودند روند در پیش گرفته شده از سوی سازمان ملل به حمله نظامی علیه ایران منجر شود.
مارتی ناتالگاوا، سفیر اندونزی در سازمان ملل گفت رای ممتنع این کشور برای این است که نشان دهد قطعنامه چگونه نتوانسته “تصویری توام” از همکاری ایران با آژانس های بین المللی را درنظر بگیرد. خطری که این قطعنامه به دنبال دارد این است که باعث شود ایران حتی کمتر از پیش با آژانس بین المللی هسته ای همکاری کند.
به گفته مقامات ایالات متحده، این قطعنامه افزایش فشار تدیجی بر ایران به منظور تعلیق غنی سازی را مد نظر دارد. انتظارنمی رود قطعنامه ایران را به یک تغییر فوری در مقاصدش مجبور کند.
در همین حال، در نحوه تعامل جامعه جهانی تغییراتی رخ داده است: تلاش های دیپلماتیک اخیر درباره نگرانی های موجود از برنامه هسته ای ایران، چرخش نقش تعیین کننده معیارهای تنبیهی را عمدتاً به سوی کشورهای اروپایی معطوف ساخته است.
به گفته برخی تحلیلگران، قدرت های اروپایی موافقت کرده اند نقش ایالات متحده را در ماجرا کمتر کنند تا شائبه رویارویی دو دشمن دیرینه کنار زده شود. ری تکیه، کارشناس ایرانی در شورای روابط خارجی در واشنگتن، می گوید: “آنها می خواهند تاکید کنند که این ایالات متحده نیست که در برابر ایران است.”
اما به گفته تحلیلگران، دلایل دیگری هم برای قدم گذاشتن اروپایی ها به صحنه وجود دارد.
یکی از این دلایل، فوریت همراه با اولویت است. مدارک ارایه شده در هفته گذشته در جلسه آژانس هسته ای، نشان می دهد ایران حداقل در یک برهه از زمان در پی ساخت تسلیحات هسته ای بوده است. در حالیکه ایران به تلاش برای توسعه موشک های دوربرد و با برد قابل دسترس به اروپا مشغول است، فرانسه و آلمان می خواهند جلوی بوجود آمدن دنیایی که در آن اروپا در تیررس ایران هسته ای باشد گرفته شود.
از سوی دیگر، نقش ایالات متحده در اعمال فشار برایران، از زمان انتشار گزارش امنیتی دسامبر تضعیف شده است. این گزارش با صحه گذاشتن بر توقف برنامه تسلیحات هسته ای ایران در سال 2003، موجب سردرگمی بسیاری از کشورها درباره موضع ایالات متحده شد.
باری تناقص ها و اختلاف نظرها در داخل آمریکا، به در دست گرفتن رهبری تلاش ها توسط اروپا منجر شده و نگرانی جدی اروپا از فعالیت های ایران در قطعنامه جداگانه ای که از سوی انگلستان، فرانسه و آلمان، برای ارایه به جلسه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته ای تهیه شده بود، نمود پیدا کرده است. اما این قطعنامه بدلیل مخالف کشورهای غیر متعهد، از دور خارج شد.
علیرغم عدم موفقیت اروپایی ها در شورای حکام، انتظار می رود قطعنامه تصویبی در شورای امنیت راه را برای وضع تحریم های سنگینتر علیه ایران در اتحادیه اروپا هموار سازد. سال گذشته، اتحادیه اروپا موافقت کرد معیارهایی را برای پیشبرد قطعنامه دوم شورای امنیت در نظر بگیرد اما در گذشته، عمل به این موارد از محدوده اقدامات سازمان ملل فراتر نرفته است.
منبع: کریستین ساینس مانیتور – 5 مارس