مذاکرات اتمی تا روز دوشنبه در وین جریان خواهد داشت: در یک سو ایران و در سوی دیگر، پنج عضو دائمی شورای امنیت و آلمان قرار گرفته اند. با این حال، دورنمای یک توافق که بتواند محدوده فعالیت های اتمی ایران را به شکلی دائمی و درعین حال شفاف تعریف کند، تا حد صفر کاهش یافته. امروز مواضع طرفین با یکدیگر بسیار فاصله دارد.
تعداد سانتریفوژها چه نقشی در روند مذاکرات ایفا می کند؟
تعداد سانتریفوژهایی که درحال غنی سازی اورانیوم به میزان ضعیف هستند، می توانند غنی سازی را تا میزان بالا، که برای مصارف نظامی لازم است نیز، ادامه دهند؛ دراختیار داشتن مواد شکافت پذیر [اورانیوم یا پلوتونیوم] مهم ترین شرط برای تولید سلاح اتمی است که البته گران ترین بخش آن نیز محسوب می شود. ایران درحال حاضر ۱۹ هزار سانتریفوژ از نوع IR-1 دراختیار دارد که ۱۰ هزار تای آن درحال غنی سازی به میزان ضعیف اند.
۹۰۰۰ سانتریفوژ باقیمانده، مطابق توافق های قبلی میان مذاکره کنندگان، به حالت تعلیق درآمده اند. ولی ایران در این راستا پروژه های بزرگی در ذهن دارد: دراختیار داشتن مقدار لازم اورانیوم غنی شده به میزان ضعیف برای استفاده در ۱۶ رآکتور اتمی. براساس اظهارات مقامات ایرانی، قرار است ایران طی سال های آینده ۱۵۰ هزار سانتریفوژ از نوع IR-1 دراختیار داشته باشد.
چرا این مسأله برای هر دو طرف تا این حد حائزاهمیت است؟
چارچوب مواضع گروه شش کشور در مذاکرات، در دراز مدت به هدف جلوگیری از تولید سلاح اتمی توسط ایران است و در کوتاه مدت به هدف جلوگیری از سرایت یک “اپیدمی” از طرف ایران به دیگر کشورها.
قدرت های جهانی و نهادهای بین المللی از ۱۲ ماه پیش تاکنون مذاکرات طولانی مدتی را انجام داده اند تا به یک دستورالعمل مشخص برای مهار کردن “راه گریز” ایران دست یابند.
معیار سنجش برای “گریز” طی ۱۲ ماه اخیر را در میزان تولید اورانیوم می توان یافت؛ اینکه ایران تنها آن تعداد سانتریفوژ عملیاتی ای را دراختیار داشته که به هیچ وجه نتواند به تولید سلاح اتمی در کمتر از ۱۲ ماه مبادرت ورزد. واقعیت این است که ایران صرفاً می تواند حداکثر ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ سانتریفوژ از نوع IR-1 دراختیار داشته باشد.
این میزان در مقایسه با توان کنونی ایران نه تنها به معنی توقف تولید است، بلکه کاهش تعداد ۱۹ هزار سانتریفوژ فعلی و رساندن آن به ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ قطعه نیز در دستور کار قرار گرفته. از آن زمان که سران ایرانی محدودیت در تولید یا پیاده سازی تأسیسات را به شکلی قاطعانه در چندین نوبت رد کرده اند، کاملاً مسجل بود که اصرار به اجرای این ماده در مذاکرات به هیچ وجه تحقق نخواهد یافت.
با ذخایر کنونی اورانیوم چه باید کرد؟
گروه شش کشور از ایران خواسته است که برای همیشه ذخایر اورانیوم غنی شده خود به میزان ضعیف را کاهش دهد؛ مقدار آن در حدود ۸۰۰۰ کیلوگرم برآورد می شود. در صورت غنی سازی بیشتر این میزان اورانیوم، می توان از آن در تولید ۶ تا ۷ کلاهک هسته ای بهره برد.
با وجود آنکه دولت روسیه به ایران پیشنهاد داده که اورانیوم غنی شده به میزان ضعیف را به سوخت اتمی برای رآکتورهای آب سبک تبدیل کند، ولی تهران این پیشنهاد را رد کرده. تا این لحظه هیچ نشانه مثبتی ازسوی ایران برای اجرای تعهدات اش در این راستا در مذاکرات با غرب اتخاذ نشده است.
تکلیف تأسیسات فوردو که در کوهستان قرار دارد چه خواهد شد؟
یک مورد ویژه در این پرونده این است که سرنوشت مرکز غنی سازی زیرزمینی فوردو که در ۱۰۰ متری صخره ها قرار گرفته چه خواهد بود. فوردو مرکزی است که تقریباً آسیب ناپذیر است و برای ایران از یک ارزش والای نمادین برخوردار است، زیرا احتمالاً فوردو در ابتدا به عنوان “مفر”ی از تعهدات ساخته شده و تازه در سال ۲۰۰۹ بود که وجود آن برملا گردید.
ایران پیشنهاد داده که در فوردو صرفاً فعالیت های تحقیقاتی و گسترش سانتریفوژهای پیشرفته را انجام دهد؛ و این راه حلی است که می توان در آن به مصالحه رسید. با این حال، تأسیسات فوردو در بسته مذاکراتی فعلی حضور بسیار کم رنگی دارد.
رآکتور آب سنگین اراک تا چه حد خطرناک است؟
یکی از مشکلات اساسی موضوع رآکتور آب سنگین اراک بوده، هست و احتمالاً خواهد بود. این رآکتور در عملکرد عادی خود به طور سالانه در حدود ۸ تا ۱۰ کیلوگرم پلوتونیوم تولید می کند [این میزان برای تولید دو بمب اتمی از نوع بمب ناگازاکی کافی خواهد بود]. این “پلوتونیوم رآکتوری” ازطریق یک روند تصفیه شیمیایی می تواند در مصارف نظامی مورد استفاده قرار گیرد.
ایران پیشنهاد داده که آماده است طراحی رآکتور اراک را طوری تغییر دهد که سالانه تنها ۱ کیلوگرم پلوتونیوم تولید کند، ولی نباید فراموش کرد که این تغییرات را می توان طی یک سال مجدداً به حالت اول بازگرداند. گزینه ای که در مباحثات مطرح شده این است که رآکتور آب سنگین اراک به یک رآکتور آب سبک “بی خطر” تبدیل شود.
در صورت رسیدن به توافق چطور می توان اجرای آن را مورد کنترل قرار داد؟
اختلاف بزرگ میان هیأت های مذاکره کننده به این موضوع مربوط می شود که چگونه می توان اجرای توافق را کنترل کرد. با توجه به وضعیت کنونی، عملاً چنین کنترلی غیرقابل انجام است. درحقیقت تصمیم نهایی درخصوص این مسأله ازسوی مجلس ایران و رهبر مذهبی این کشور، علی خامنه ای، اتخاذ می شود. ولی با توجه به اظهارات اولیه نمایندگان مجلس ایران و بیت رهبری، به راحتی می توان به نتیجه رسید که ایران به نظارت های موشکافانه آژانس اتمی تن درنخواهد داد.
آیا تهران را باید نسبت به نقض پیمان منع گسترش اتمی مورد مؤاخذه قرار داد؟
اقداماتی که ایران قبل از سال ۲۰۰۳، یعنی قبل از افشای برنامه اتمی اش، انجام داده، درواقع نقض پیمان منع گسترش اتمی است. درهمین راستا، ایالات متحده خواستار آن شده که ایران به طور رسمی به تخلفات خود اعتراف کند، ولی ایران همواره به این موضوع اشاره کرده که هرگز برنامه تولید سلاح اتمی در دستور کارش نبوده. در مذاکرات فعلی هیچ گونه رویکردی برای این مورد پیش بینی نشده است.
آیا مذاکرات درنهایت به توافق منجر خواهد شد؟
نتیجه آنکه احتمال رسیدن به توافق یا راه حل دراز مدت تا تاریخ ۲۴ نوامبر بسیار ضعیف است. برعکس، همه چیز حاکی از آن است که این مذاکرات بین ۴ تا ۶ ماه آینده، و شاید حتی تا یک سال آینده، ادامه خواهند داشت. ولی آیا این به واقع به معنی تمدید مذاکرات خواهد بود؟ اگر بخواهیم از زبان گری سیمور، معاون مرکز تحقیقاتی امور بین المللی دانشگاه هاروارد، که بین سال های ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۳ کارشناس ارشد دولت آمریکا در امور ایران بود، مسأله را مورد بررسی قرار دهیم، “این تمدیدها زنجیره ای است که به تمدیدهای جدیدتری ختم می شود.”
سیمور این دیدگاه کاملاً قابل درک را مطرح کرد: “ایران سلاح اتمی می خواهد و ما این را نمی خواهیم.” بنابراین، مصالحه در چنین منظومه ای جایگاهی ندارد. مذاکرات تنها به خرید زمان برای ایران منجر خواهد شد و امکان رسیدن به هیچ راه حلی وجود ندارد، مگر اینکه تحولاتی در ایران صورت پذیرد و سران این کشور دیگر به دنبال استفاده نظامی از انرژی هسته ای نباشند.
مسأله کنونی بسیار فراتر از انجام مذاکره است و پس از “تمدیدهای” مکرر و درعین حال بی ثمر تنها دو گزینه قابل پیش بینی خواهد بود: یا باید بپذیریم که ایرانی مجهز به سلاح اتمی ظهور یابد، یا باید این مشکل را به صورت نظامی حل و فصل کنیم.
منبع: دی ولت، ۱۷ نوامبر
