بلاتکلیفی پناهجویان ایرانی در عراق

پناهجویان ایرانی در کردستان عراق در گفتگو با “روز” از وضعیت سخت زندگی، بلاتکلیفی، ناامنی و عدم رسیدگی لازم دفاتر سازمان ملل متحد به پرونده هایشان گفته اند؛ در برابر، مسئولان کمیسیاریای عالی پناهندگان در اربیل، شرط 

“لزوم اثبات خطر جانی” برای متقاضیان پناهندگی را مطرح کرده اند و اینکه: “بودجه و امکانات ما محدود است و نمی توانیم به طور صد در صد از تمام پناهجویان حمایت کنیم.”

به دنبال حوادث مربوط به انتخابات ایران در 22 خرداد سال گذشته و موج دستگیری ها، دورجدیدی از مهاجرت ایرانی ها به کشورهای خارجی آغاز شد.  شماری از این ایرانیان توانسته اند به برخی از کشورهای اروپایی پناهنده  شوند؛ گروهی دیگر اما در شرایطی دشوار در ترکیه، عراق و برخی دیگر از کشورهای همسایه ایران در انتظار پاسخ نمایندگی‌های سازمان ملل متحد هستند.

 

بلا تکلیفی؛ مشکل اصلی

یک پناه جوی ایرانی که به گفته خودش از فعالان ستاد های میر حسین موسوی در تهران بوده و در کنار آن نیز به فعالیتهای حقوق بشری و همکاری با سازمانهای حقوقی و فعال در عرصه امور زنان و دانشجویان و زندانیان سیاسی مشغول بوده، در مصاحبه با روز از وضعیت خود سخن گفته است.او که هم اکنون حدود چهار ماه است بلاتکلیف در کردستان عراق به سر می برد، به توصیه دوستانش راه کردستان را درپیش گرفته و سرانجام پس از تحمل دشواری راه، سرانجام به کمک راهنما وارد خاک کردستان عراق شده است.

این پناه جویی ایرانی در مورد اقدام های اولیه خود برای دریافت پناهندگی می گوید: “در دومین روز ورودم به عراق توسط یکی از دوستان و طی تماسی با دفتر یوان اچ سی آر (کمیساریای عالی پناهندگان عراق) و شخصی که فارسی می دانست درخواست ثبت نام اولیه دادم. کارمند مربوطه بدون توجه به خطراتی که می توانست متوجه من شود، گفت باید به پلیس امنیتی کردستان (معروف به آسایش) مراجعه و برگه معرفی به کمیساریای عالی پناهندگان را دریافت و آنگاه برای ثبت نام مراجعه کنم. این در صورتی بود که اگر من به آسایش مراجعه می کردم به احتمال زیاد به دلیل ورود غیر قانونی دچار گرفتاری هایی شده و نهایتا به ایران دیپورت می شدم”.

مشکل اقامت موقت که مستلزم داشتن ضامن - شخصی که دارای شناسنامه عراقی باشد- است یکی از مشکلات اساسی پناهجویان ایرانی در کردستان عراق است؛ چرا که آنها معمولا کسی را در این منطقه نمی شناسند که در طول مدت اقامت، ضمانت شان رابکند.

دیگر پناهجوی ایرانی که با روز سخن می گوید یک فعال دانشجویی است که نزدیک به 15 سال حکم زندان داشته و پس از آنکه با قید وثیقه سنگین به مرخصی آمده، ایران را ترک کرده و به کردستان عراق پناه برده است.

 وی که اکنون بیش از دو ماه است در عراق به سر می برد می گوید: “از آنجایی که از وضعیت کردستان عراق شناخت قبلی داشتم، مشکلاتی که حین ورود غیر قانونی پیش رو بود به نظرم طبیعی رسید، اما اصلی ترین مشکل من از زمانی آغاز شده که به کمیساریای عالی پناهندگان در اربیل مراجعه کردم. با توجه به اسناد و مدارکی که در اختیار داشتم و سابقه فعالیت های دانشجویی و اینکه واقعا جانم در خطر بود، تصور می کردم حداقل کاری که این سازمان حقوق بشری انجام دهد، دادن برگه اقامت موقت باشد. اما آنها موضوع را جدی نگرفتند و پس از چند روز رفت آمد بین شهرهای سلیمانیه و اربیل، سرانجام مرا به اداره اقامت معرفی کردند، آنها هم از من ضامن می خواستند و من کسی را نمی شناختم. بالاخره بعد از نزدیک به 15 روز پیگیری مدام، خودUNHCR  برگه ای را به عنوان تائید هویت و ضمانت برایم ارسال کرد و اجازه ی اقامت برایم صادر شد.”

این فعال دانشجویی اکنون بعد از دو ماه اقامت و بلاتکلیفی در کردستان عراق و پیگیری های شخصی به این نتیجه رسیده که کمیساریای عالی پناهندگان عراق ـ مستقر در شهر اربیل- عملا بسیار ضعیف و ناکارآمد عمل می کند واین با توجه به شرایط بد امنیتی و نفوذ عوامل سیاسی امنیتی وسپاه قدس ایران در عراق، برای پناهجویان ایرانی بسیار خطرناک  و نگران کننده است.

 

UNHCR مسئول حفظ جان پناهندگان است

با کمیساریای عالی پناهندگان در اربیل کردستان عراق تماس می گیریم و از دلایل نگرانی های پناهجویان ایرانی و عدم رضایت آنها از عملکرد UNHCR  اربیل می پرسیم، اما کارمندان این نهاد بین المللی می گویند که تنها آقای چارلز، مسئول دفتر می تواند در خصوص پناهندگان ایرانی و مشکلات آنها صحبت کند؛او هم عصر روز یکشنبه 20 ژوئن عراق را به مقصد اردن ترک کرده است. 

پرسش ما این است که به طور کلی وظایف UNHCR چیست و در چه زمینه ای می تواند به پناهجویان کمک کند؟عاقبت فرهاد سامی عبدالقادر، معاون آقای چارلز در دفتر سازمان ملل متحد در اربیل عراق به این پرسش پاسخ می دهد: “اصلی ترین کار UNHCR البته با کمک دولتها، حفظ جانی و فیزیکی پناهجویان و پناهندگان از خطرهای احتمالی است. کسانی که اسمشان در دفتر ما ثبت می شود می توانند تحت حمایت ما در کردستان زندگی کنند و دارای حق کار، تحصیل و فعالیتهای جانبی باشند. ما با کمک نهادهای همکار UNHCR در عراق و کردستان سعی می کنیم به برخی از پناهندگان که دارای نیازهای حاد هستند کمک کنیم. البته بودجه و امکانات ما محدود است و نمی توانیم به طور صد در صد از تمام پناهجویان حمایت کنیم.”

منظور آقای سامی عبدالقادر از افراد نیازمند به کمکهای حاد “آن دسته از پناهجویان است که ثابت کنند به لحاظ اقتصادی و پزشکی در شرایط نا مناسبی قرار دارند.”

 

ناامنی روزنامه نگاران در کردستان عراق

به خاطر وضعیت امنیتی کردستان عراق، پیدا کردن پناهجویان ایرانی در این منطقه، به ویژه فعالان سیاسی، مدنی و رسانه ای که در طول سال گذشته ایران را ترک کرده اند، کار بسیار سختی است.

اما از طریق ارتباطات شبکه های اجتماعی، بعد از یک هفته تلاش موفق می شویم یک روزنامه نگار کُرد ایرانی را که در خانه ی یکی از آشنایانش در سلیمانیه کردستان عراق به طور موقت زندگی می کند پیدا کنیم. با او در یک کافه که ویژه ی خارجی هاست قرار می گذاریم و در مورد وضعیتش به گفتگو می نشینیم.

وی که علاوه بر به عهده داشتن سردبیری یک نشریه توقیف شده دو زبانه در تهران، قبل از انتخابات در بسیاری از روزنامه های توقیف شده از جمله “شرق”، “اعتماد” و “اعتماد ملی” قلم زده، مشکلاتش زندگی در کردستان عراق را تشریح می کند.

به نظر این روزنامه نگار که روز 23 بهمن سال گذشته وارد عراق شده، مشکلات پناه جویان ایرانی در این منطقه چند مورد است: “اول اینکه منطقه ی کردستان عراق یک حالت بینابینی است. یعنی نه یک کشور مستقل است و نه به طور دقیق زیر نظر قوانین کشوری چون عراق. این دولت منطقه ای و اقلیمی، روابط دیپلماتیکی با ایران دارد و همانطور که همگان هم می دانند به نوعی همیشه مورد تهدید سرد جمهوری اسلامی و ترکیه است. حفظ کردن الاکلنگی چنین توازنی که هم روابط دیپلماتیک ات را حفظ کنی  و هم به پناهجویان اجازه ی حضور بدهی، برای این دولت خیلی سخت است. از این نظر پناه جویان تقریبا حضوری نیمه رسمی دارند و همین،  وضعیت پناه جو را بدتر می کند.”

او در ادامه می گوید: “معمولا تمرکز رسانه ای روی پناهجویان در ترکیه است و سازمان های حقوق بشری به میزان بسیار کمتری به پناه جویانی که در این جا هستند توجه نشان می دهند. از همین رو فضای رسانه ای نیز چنین توجهی را بروز نمی دهد. مگر کسانی که روابط شخصی قدرتمندی با برخی از این سازمان ها یا افراد داشته باشند.”

اگرچه به دلیل همزبانی و نزدیکی فرهنگی ـ تاریخی بین کردستان ایران و عراق به نظر میرسد مشکلات پناهجویان کُرد ایرانی نسبت به غیر کردها در کردستان عراق کمتر باشد اما این روزنامه نگار کُرد نظر دیگری دارد: “مشکل پناه جویان کرد ایرانی بیشترست. به همان دلایلی که گفته شد معمولا مامن پناهجویان ایرانی، احزاب کُرداند. اما یک روزنامه نگار مستقل یا فعال حقوق بشر کُرد نمی تواند از کمک های چنین احزابی برخوردار شود، زیرا در فضای سیاسی و فرهنگی جامعه ی کردستان به طور قطع  و یقین  به محض اولین تماس یا اولین کمک، وی را منتسب به همان حزب خواهند نمود.”

 وی ضمن انتقاد از روند پیگیری پرونده پناهجویان در UNHCR اربیل می گوید: “روند کاری کمیساریای عالی پناهندگی سازمان ملل در کردستان بسیار کنداست و هیچ حمایت ویژه ای از پناه جو نمی  شود. تنها کاری که می شود این است که یک فرم پر می کنی و یک شماره پرونده می گیری. همین.”

به نظر وی فضای کردستان عراق در مجموع برای روزنامه نگاران فضای مناسبی نیست: “زیرا روزنامه نگاران در این جا به شدت از سوی گروه های افراطی سیاسی و اسلامی و همچنین به علت اختلافات سیاسی تحت فشارند؛ حتی در طول یکی دو سال گذشته دو روزنامه نگار کُرد کردستان عراق  ترور شده اند. وقتی برای خود آن ها چنین فضایی وجود دارد گمان نبرید که برای یک روزنامه نگار کُرد ایرانی که از سوی هیچ کدام از قدرت های سیاسی این جا حمایت نمی شود، می تواند زندگی و فضای کاری امنی داشته باشد.”

 

پناجویان ایرانی دربرابر سه پیشنهاد

عدم رسیدگی به وضعیت فعالان و روزنامه نگاران پناه جو به گونه ایست که روز گذشته سازمان گزارشگران بدون مرز در آستانه روز جهانی پناهندگان (۲۰ ژوئن) از “پشتیبانی ناکافی جامعه جهانی از روزنامه‌نگاران و وب‌نگارانی که به علت تهدید و یا آزار مجبور به ترک کشور خود شده‌اند” انتقاد کرده است.

سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش خود آورده است که تعقیب فعالان مطبوعاتی تنها به کشورهای خود آن‌ها محدود نمی‌‌شود، بلکه این تهدیدات اعم از تهدید به مرگ یا حملات هدف‌دار حتی در کشورهایی ادامه دارد که به آن پناه برده‌اند.

در این گزارش همچنین بار دیگر در خواست گنجاندن ساز‌وکاری در کنوانسیون پناهندگان ژنو مطرح شده که بر اساس آن به مواردی که در آن خطر جانی وجود دارد به صورت فوق‌العاده رسیدگی شود.

با این حال دفاتر سازمان ملل در کردستان عراق بدون در نظر گرفتن موارد اضطراری سه پیشنهاد را در مقابل تقاضای پناهجویان قرار می دهند.این را فرهاد سامی عبدالقادر، معاون کمیسیاریای عالی پناهندگان در اربیل در مصاحبه با روز می گوید: “ما سه راه حل به متقاضیان پناهندگی پیشنهاد می کنیم. اول: سعی در بازگرداندن پناهجویان به کشورخود در صورتی که فرد داوطلبانه از UNHCR بخواهد که به کشورش برگردد و آن کشور نیز وی را بپذیرد. در این حالت ما به عنوان یک نهاد بین المللی واسطه می شویم. پیشنهاد دوم: در کشور دوم بمانند و به زندگی خود ادامه دهند. در این مورد UNHCR مسئول پروسه انطباق پذیری فرد پناهجو با جامعه ی کشور دوم است. اما پیشنهاد سوم: در صورتی که ثابت شود سلامتی و جان یک پناهجو در کشور دوم در خطر است، UNHCR موظف است وی را در  رسیدن به کشور سوم همکاری می کند. در مواردی هم که یک خانواده به هر دلیلی از همدیگر جدا شده اند و در چند کشور زندگی می کنند، UNHCR مسئول انتقال این افراد به کشورهایی است که سرپرست خانواده تابعیت آنجا را دارد. البته باید همیشه در نظر داشته باشیم که امکانات UNHCR در حد پیگیری است، چون ما  داری دولت نیستم، تنها یک سازمان واسطه بین پناهجویان و دولت ها هستیم. ما با کشورها تماس می گیریم، در صورتی که یکی از کشورها اعلام کرد پناهنده می پذیرد، ما می توانیم وی را در رسیدن به آن کشور یاری نماییم. البته باید یادآور شوم که این بخش از وظایف UNHCR یکی از سخت و تنش زا ترین بخشهای فعالیت UNHCR در تمام دنیاست.”

از وی می پرسیم آیا پرونده فعالان سیاسی، مدنی و روزنامه نگاران ایرانی را می توان یک مورد اضطراری قلمداد کرد؟ می گوید: “من صلاحیت جواب دادن به این پرسش را ندارم، می توانید صبر کنید تا زمانی که مدیر دفتر کمیسیاریای عالی پناهندگان در اربیل از  سفر برگردد. اما می توانم بگویم ما تنها در سه زمینه ای که در بالا به آنها اشاره شد تلاش می کنیم، اما اینکه چه کسانی در اولویت هستند، تاکید می کنم تنها افرادی را به کشور سوم منتقل می کنیم که در خطر بودن آنها نزد ما ثابت شده باشد. ما به دقت با این افراد مصاحبه می کنیم و سپس به طور دقیق تر در مورد ادعاهای شخص پناهجو تحقیق می شود؛ پس از اثبات آن ما آنچه را که در توان داریم انجام می دهیم.”

 

یک روز برای پناهجویان اربیل

همزمان با 20 ژوئن روز جهانی پناهندگان هر ساله در بیشتر کشورها مراسم ویژه ای برای پناهندگان و پناهجویان برگزار می شود. امسال این مراسم در اربیل کردستان عراق نیز برگزار شد.این مراسم ساعت 10 صبح روز گذشته با حضور استاندار اربیل و آقای چارلز مدیر دفتر سازمان ملل متحد در اربیل و تعداد زیادی از کنسول های کشورهای خارجی برگزار شد.

  افتتاح نمایشگاهی از آثار هنری پناهندگان کردستان در گالری پارک شانه از حاشیه های این مراسم بود که تا سه روز نیز ادامه خواهد یافت.

در مراسم ویژه پناهندگان در اربیل، مسئول اول UNHCR اربیل در سخنانی اعلام کرد در سال آینده این نهاد حقوق بشری تمام تلاش خود را برای احقاق حقوق پناهندگان و پناهجویان و همچنین مشکلات پیش روی آنها به کار خواهد بست.

این در حالیست که آقای سامی عبدالقادر می گوید: “نه تنها دفتر ما بلکه خود کمیسیون عالی پناهندگان سازمان ملل متحد نیز در این راستا محدودیت هایی دارد و نمی تواند تمامی مشکلات پناهندگان را سریعا حل کند.”