وقتی ماه گذشته اوباما به رهبر ایران نامه نوشت و از او خواست تا به یک دهه بی‌اعتمادی پایان دهد و برای محدود کردن برنامه هسته‌ای تهران مذاکره کند، شاید آخرین تلاش او برای آشتی با ایران و تغییر چهره خاورمیانه بود.
امروز آقای اوباما بیش از همه وقت دیگر به یک دستاورد در سیاست خارجی خود نیاز دارد و مشاهده می‌کند که امیدهایش برای تغییر خاورمیانه در حال از بین رفتن است. اما نیروهای مختلفی علیه توافق صف کشیده‌اند، نه فقط آقای خامنه‌ای و تندروهای این کشور، بلکه جمهوریخواهان تازه‌به‌قدرت رسیده، برخی از هم‌حزبی‌های دموکراتش و بسیاری از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا از آن جمله‌اند.
درحالیکه مذاکره‌کنندگان برای آخرین دور مذاکرات هسته‌ای، این هفته به وین بازمی‌گردند، مشاوران امنیت ملی آقای اوباما شانس دستیابی به توافق در این ماه را ۴۰ تا ۵۰ درصد عنوان کرده‌اند. آقای اوباما به گروه کوچکی در کاخ سفید گفت: “سرانجام این یک تصمیم سیاسی است که ایرانی‌ها باید بگیرند.” این نکته می‌تواند برای خود او نیز صادق باشد.
اما حتی اگر توافق هم به دست آید، این آغاز یک بحث خواهد بود، نه پایان آن. برای بسیاری از دشمنان پرزیدنت، جزئیات هرگونه توافق تقریبا فرعی است. رابرت لیتواک، محقق مرکز ویلسون و نویسنده کتاب “شطرنج هسته‌ای ایران: محاسبه حرکات آمریکا” می‌گوید: “در تمام کشورهای درگیر، این مذاکرات نمادی از چیز بزرگتری است. این آزمون قدرت و استراتژی اوباماست. در تهران نماد یک انتخاب بنیادین است: آیا هنوز ایران می‌خواهد به عنوان یک کشور انقلابی باقی بماند یا می‌خواهد یک کشور عادی باشد” که بسیاری از جوانان این کشور خواستار آن هستند.
آقای خامنه‌ای تا این‌جا از گرفتن این تصمیم طفره رفته است. در حالیکه به پرزیدنت روحانی و وزیر خارجه او، جواد ظریف، برای مذاکرات هسته‌ای اختیار داده است، اما این اعتقاد وجود دارد که رهبر ایران تنها پس از بازگشت توافق به کشور و مشاهده جزئیات آن در موردش تصمیم می‌گیرد.
نظر آقای لیتواک در مورد اینکه این توافق نماد مسایل دیگر است، در مورد نقش‌آفرینان کلیدی دیگر در مذاکرات نیز صادق است: اسرائیل، عربستان سعودی، روسیه و اروپای غربی.
بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، ایران را تهدیدی علیه موجودیت کشورش می‌داند و تصور حمایت این کشور از هرگونه توافق برای مقامات آمریکایی سخت است. سال گذشته نتانیاهو حتی با کاهش جزئی تحریم‌ها هم مخالف بود.
عربستان هم نگرانی مشابهی دارد: امضای هرگونه توافق، نظام متحدان آمریکا در منطقه را تغییر خواهد داد. این باعث خواهد شد تا واشنگتن در مورد مسایل منطقه به جای عربستان سنی با ایران شیعه همکاری کند.
در هفته‌های اخیر، شاهزاده ترکی بن فیصل، رئیس سابق اطلاعات عربستان هشدار داده است که عربستان برای همخوانی با توان هسته‌ای ایران به ساخت تجهیزات غنی‌سازی اورانیوم خواهد پرداخت، حتی اگر به آن نیازی نداشته باشد. این می‌تواند تهدید مسابقه تسلیحات هسته‌ای را زیاد کند.
شاید پیچیده‌ترین بازیگر سیاسی روسیه باشد. روسیه به رغم مقابله با غرب بر سر مسئله اوکراین، بازیگری کلیدی در گروه مذاکرات باقی مانده است. در مورد مهمترین مسئله توافق نقش اصلی را ایفا می‌کند: برنامه‌ای برای خارج کردن اکثر ذخیره اورانیوم به خاک روسیه برای تبدیل آن به میله‌های سوخت برای نیروگاه بوشهر. اما شاید روسیه بخواهد مذاکرات تمدید شود تا به این ترتیب نفت ایران از بازار خارج بماند و قیمت‌ها بیش از این پایین نیاید.
بسیاری از کشورهای اروپایی تهدید زیادی از جانب ایران احساس نمی‌کنند و اعتقاد دارند که اسرائیل، با زرادخانه هسته‌ای خود، در مورد تهدید هسته‌ای ایران اغراق می‌کند. از این میان فرانسه یک استثناست که خواستار شرایط سخت‌تر برای توافق شده است.
اما شاید بزرگترین مانع برای پیروزی توافق، اکثریت جدید جمهوریخواه در سنا باشد. مقامات دولت اوباما این را رد می‌کنند و می‌گویند با اینکه آقای اوباما امیدوار است، اما هرگز توافقی را که فاصله ایران با ساخت سلاح هسته‌ای را یکسال یا بیشتر نکند، امضاء نخواهد کرد. یکی از استراتژیست‌های ارشد آقای اوباما می‌گوید: “هر مذاکره‌ای که بکنیم باید دیر یا زود موافقت کنگره را بگیریم. این حتی به نفع ماست، چون می‌توانیم به ظریف بگوییم، حتی اگر ما هم موافق برداشته شدن سریع تحریم‌ها یا باقی ماندن تمام سانتریفیوژها در ایران باشیم – که نیستیم – کنگره شورش می‌کند.”
آقای اوباما خاطرنشان کرده که در کوتاه‌مدت، او از اختیارات خود استفاده خواهد کرد و با مشاهده تعهد ایرانی‌ها به توافق، قدم به قدم تحریم‌ها را بصورت موقت برمی‌دارد. اما این در صورت بروز توافق است. در غیر این صورت برای تمدید مذاکرات فشار می‌آورند و با اثر توام کاهش قیمت نفت، تهدید تحریم‌های جدید و احتمال اقدام نظامی در نهایت به یک توافق خواهد انجامید.
یک دیپلمات آمریکایی گفت: “چیزی که ایرانی‌ها می‌خواهند روایتی از پیروزی است. به روشی که بتوانند بگویند غرب عقب‌نشینی و اقرار کرد که ایران می‌تواند روزی سوخت هسته‌ای خود را با حجم نامحدود تولید کند. چیزی که کنگره نیاز دارد روایتی است که بگویند، ایران مجبور شد چیزهایی را که دارد از کار بیندازد. راضی کردن هر دو، چیزی است که این مسایل را بسیار دشوارتر از آرام کردن برنامه ساخت بمب می‌کند.”
منبع: نیویورک تایمز - 16 نوامبر
