رمان “دکتر ژیواگو” نوشته بوریس پاسترناک، نویسنده و شاعر سرشناس روسی، در سال ۱۹۵۷ در خارج از اتحاد جماهیر شوروی و در کشورهای غربی به چاپ رسید.
پاسترناک پس از پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵-۱۹۳۹)، زمانی که هنوز تحت تأثیر مسایل جنگ بود، نگارش قسمت‌هایی از رمان دکتر ژیواگو را آغاز کرد. اما طی سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۴ هیچ اثری از وی منتشر نشد. پاسترناک در زمستان ۱۹۵۵ نوشتن رمان دکتر ژیواگو را به پایان برد و چون هیچ ناشری در شوروی حاضر به انتشار آن نشد [به دلیل دیدگاه‌های ضدکمونیستی]، آن را به صورت قاچاق به خارج فرستاد. کتاب دکتر ژیواگو در سال ۱۹۵۶ توسط یکی از دوستان مطمئن پاسترناک به ایتالیا برده شد و یک ناشر ایتالیایی آن را چاپ و توزیع کرد. توجه به این رمان روزافزون بود و به سرعت به چندین زبان ترجمه شد. بسیاری از مردم به دلیل اقدامات دولت مسکو علیه این رمان درباره آن بسیار شنیده بودند. این رمان در جهان غیرکمونیستی بسیار محبوب شد و به مدت ۲۶ هفته در لیست پرفروش‌ترین کتاب‌ها در روزنامه نیویورک تایمز قرار گرفت.
در سال ۱۹۵۸ جایزه نوبل ادبیات به پاس شعرهای غنایی، ترجمه آثار شکسپیر به روسی و به ویژه بخاطر رمان دکتر ژیواگو به بوریس پاسترناک تعلق گرفت. اتحادیه دولتی نویسندگان شوروی که از پاسترناک به سبب چاپ این کتاب در خارج از کشور به شدت انتقاد می‌کردند، دادن جایزه نوبل را به او یک اقدام سیاسی علیه اتحاد جماهیر شوروی شمردند و به اخراج پاسترناک از اتحادیه نویسندگان رأی دادند. اما پاسترناک به احترام نویسندگان میهنش، طی نامه‌ای جایزه نوبل را نپذیرفت. عموم مردم براین باور بودند که پاسترناک یک الگوی شورشی در جنگ سرد است که علیه شوروی کمونیست قد علم کرده.
رمان دکتر ژیواگو به بسیاری از زبان‌های زنده دنیا ترجمه شد، اما چاپ کتاب در روسیه، در سال ۱۹۸۸ پس از باز شدن فضای سیاسی و توجه به آزادی عقاید امکان یافت. یک فیلم سینمایی نیز در سال ۱۹۶۹ براساس این کتاب ساخته شد. فیلم دکتر ژیواگو کم و بیش اقتباس دقیقی از کتاب است، ولی در برخی قسمت‌های آن تغییراتی ایجاد شد. برخی منتقدین براین باورند که در این فیلم به داستان عشقی میان ژیواگو و لارا بیش از تحولات انقلابی توجه شده است.
پاسترناک از پیشروان شعر زمان خود به شمار می آید. او شاعری درون گراست. سبک شعری او دشوار است و مفاهیم اغلب با کنایه و استعاره‌های دور از ذهن بیان شده‌اند. توانایی پاسترناک بیشتر در شعر غنایی اوست که در شاعران جوان روس اثربخش بوده است.
از پاسترناک، رمان “دکتر ژیواگو”، “درشکه‌های پیاده”، و مجموعه شعر “زندگی خواهر من است” به فارسی ترجمه شده است.
