مرضیه رضائی
چند هفته بعد از اخبار پراکنده ای که درباره قطع بورسیه دانشجویان در چند کشور جهان منتشر شده و نگرانی هائی در جمع دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور ایحاد کرده بود، سرانجام یک مقام وزارت علوم تائید کرد که بورسیه دانشجویان محصل در آمریکا، انگلستان و کانادا قطع شده است.
این خبر که به نوشته خبرگزاری روزنامه محمود ملاباشی معاون دانشجوئی وزارت علوم آن را اعلام کرده است حاکی است که تصمیم وزارت علوم از آن روست که دانشگاه های این سه کشور “رفتارهائی” با دانشجویان ایرانی داشته اند.
در محافل دیپلماتیک گفته می شود علت عنوان شده در حقیقت اشاره به محدودیت های ایجاد شده توسط آمریکا و بعضی از کشورهای اروپائی است که در مذاکرات خود بر سر پرونده هسته ای فاش ساخته اند که بورسیه های ایران را تحت نظر گرفته اند و در موارد ویژه آنان را موارد مشکوک می شناسند. بنا به اطلاع رسیده دولت های آمریکا و اروپائی به دانشجویان بورسیه ایرانی اعلام داشته اند که به علت قرار داشتن دولت ایران در فهرست قرمز، آن ها قادر نخواهند بود در رشته هائی خاصی که مرتبط با مسائل نظامی و هسته ای تشخیص داده می شود، ادامه تحصیل دهند.
از سوی دیگر بر اساس قطعنامه 1737 شورای امنیت که نظارت محدودیت هائی که سفر مقامات ایرانی و حساب های بانکی آن ها ایجاد شده به ظاهر موجب شده است که دولت مقدمات کاستن از موارد درگیری را ایجاد کند. معاون وزارت علوم گفته مانعی برای دانشجویانی که قصد دارند با هزینه شخصی در این کشورها به ادامه تحصیل بپردازند، وجود ندارد، و دستور عمل تازه فقط دانشجویانی را در بر می گیرد که مخارج تحصیل آن ها توسط دولت و یا موسسات وابسته تامین می شده است. این توضیح نیز چندان روشن کننده نیست؛ چرا که روشن نمی سازد که بورسیه های مراکز علمی مذهبی، یا سازمان هائی که از بودجه عمومی استفاده می کنند اما دولتی به حساب نمی آیند نیز در این تصمیم می گنجد یا نه.
بخش دیگری از ابهام گفته های دکترملاباشی آن جاست که از “انگلستان” نام می برد و جای آن باقی می ماند که بورسیه های دانشگاه های اسکاتلند و ایرلند جنوبی و ویلز خارج از شمول بخشنامه جدید باشند. اما از سوی دیگر از آن جا که دولتمردان ایران بدون توجه از انگلستان به جای “بریتانیا” استفاده می کنند این گمان وجود دارد که مقصود دانشجویان سراسر بریتانیا باشد.
مقام وزارت علوم در هنگام اعلام این خبر کوشیده آن را بی اهمیت جلوه دهد چنان که گفته است توسعه رشته‌های دکتری در کشور به گونه ای است که سالانه از تعداد بورسیه دانشجویان در خارج از کشور کم شده است به طوری که در 10 سال گذشته بورسیه دانشجویان نه تنها افزایشی نداشته بلکه شاهد کاهش آن نیز بوده‌ایم.
به گفته وی در حال حاضر هزار دانشجوی بورسیه در خارج از کشور وجود دارد که بسیاری از آنها هدفمند نیستند در حالی که وزارت علوم قصد دارد بورسیه‌های خود را بر اساس رشته و کشور هدفمند کند.
مقامات آگاه در این مورد نیز با ابهام هائی روبرو هستند. چرا که به نظر می رسد تعداد دانشجویان بورسیه در سراسر جهان بیش از هزار بوده باشد، و “هدفمند” بودن رشته و کشور مقصد، اصطلاح تازه ای است که پیش از این مصرف نشده بود. در حالی که تائید رشته های انتخابی دانشجویان (به ویژه در دوره دکترا و فوق تخصص) که مایلند در آن ادامه تحصیل دهند از سال ها پیش از جمله وظایف وزارت علوم است و کسانی که هم اکنون به تحصیل اشتغال دارند این مرحله را طی کرده اند پیدا نیست دولت احمدی نژاد کدام معیار تازه را به کار آورده که از آن به عنوان “هدفمند شدن رشته و کشور” یاد می شود.