حمید احدی
چند بانک بزرگ چینی، در حالی که تصور می رفت پکن دیرتر از دیگران به تحریم اقتصادی ایران خواهد پیوست، از گشایش اعتبار برای تاجران ایرانی خودداری کرده اند و به گفته کارشناسان مشکل بزرگ و غیرقابل تردیدی در مبادلات تجارتی کشور به وجود آورده اند.
خبر شرکت بانک های چینی در تحریم پولی ایران از مدت ها قبل در محافل اقتصادی ایران در جریان بود، اما دو روز قبل سایت اینترنتی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران، به نقل از اسدالله عسگراولادی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین آن را تائید کرد و فاش ساخت که بانک های دولتی چین دیگر برای بازرگانان ایرانی اسناد اعتباری گشایش نمی کنند.
در واکنشی مرتبط، نیکلاس برنز معاون وزیر امور خارجه آمریکا که ریاست گفت و گوهای غیر علنی اخیر در پاریس در مورد ایران را به عهده داشته و در همین چارچوب با مقامات چینی گفتگو کرده، همین اندازه خبر داده که مذاکراتش با چینی ها به پیشرفت هایی دست یافته و در انتظار کار بیشتر است.
مفسران اقتصادی با اشاره به این تحول بزرگ که از آن به عنوان یک موفقیت بزرگ برای دولت بوش نام برده شده گفته اند از آن جا که چین تا کنون نسبت به افزایش تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران بی میل بوده، اینک که چنین عملی آغاز شده می توان گفت گام بعدی آمریکا و متحدان اروپایی اش راضی کردن روسیه به همراهی با این تلاش ها خواهد بود که به نظر می رسد بعد از انتخابات روسیه و تحکیم موقعیت ولادیمیر پوتین محتمل به نظر می رسد.
همزمان و در حالی که دولت در مورد عدم موفقیت خود در سیاست “نگاه به شرق” کاملا سکوت کرده، بخش خصوصی در قالب اتاق مشترک ایران و چین هیاتی را به منظور بررسی مشکلات بانکی بین دو کشور به پکن و شانگهای اعزام کرده است.
رییس این اتاق اسدالله عسگراولادی گفته است برای حل این مساله مذاکراتی نیز بین بانک مرکزی جمهوری اسلامی و مقامات بانکی چین در جریان است.
باعث شگفتی
به گزارش بی بی سی، آن چه موضوع تحریم ایران توسط بانک های چین را پراهیمت قرار می دهد موقعیت چین و امیدواری ایران به جلب حمایت های آن کشور درباره پرونده هسته ای است. در عالم واقع دامنه روابط اقتصادی دو کشور نسبت به کل حجم مبادلات بازرگانی چین چندان نیست و در سال گذشته به 18 میلیارد دلار رسیده، اما مقامات ایرانی پیش بینی کرده بودند که در سال جاری به 20 میلیارد دلار برسد کاری که به نظر اقتصاددانان با تجریم بانک های چین به نظر دشوار می رسد.
در شرایط مشابه تحریم بانکی ایران مبادلات با کشورهایی مانند هلند و بریتانیا را به نصف و شاید هم کمتر کاهش یافت. در تمام مواردی که کاهش اتفاق افتاد از چین به عنوان عاملی که خواهد توانست جایگزین شود یاد برده می شد و از همین رو خبر روزهای اخیر تکان دهنده می تواند بود.
بی بی سی یادآور می شود که حجم مبادلات بازرگانی چین و ایالات متحده در سال گذشته میلادی به بیش از 343 میلیارد دلار رسید که در جریان آن، چین از مازادی بالغ بر بیش از 230 میلیارد دلار برخوردار شد.
پیش از این کشورهای گروه 1+5 –متشکل از آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان - گفته بودند که قبل از تصمیم گیری در مورد گام های بعدی در قبال برنامه هسته ای ایران در انتظار گزارش مربوط به این مذاکرات خواهند ماند. اما اقدام چین می توان گفت خبر غیرمترقبه ای برای ایران است.
موضع جدید چین در زمانی علنی می شود که یکی از حامیان سیاست نگاه به چین هم از گردونه تصمیم گیری های تهران خارج شده است. علی لاریجانی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی ایران بلافاصله بعد از آن که به این سمت منصوب شد و به جای حسن روحانی نشست با شعار “انتقاد از اصلاح طلبان به خاطر گرفتن آب نبات در مقابل درغلطان” گردونه سیاست خارجی ایران را از نگاه به اروپا برداشت و متوجه چین و روسیه کرد و با تبلیغات فراوان اعلام شد که ایران از این پس اقتصاد و سیاست خود را همسو خواهد کرد . بر همین اساس برای کشورهای مختلف پیام فرستاده شد که در صورت مخالف با طرح های حیاتی ایران – از جمله هسته ای – مشمول تحریم ها و سخت گیری های ایران خواهند شد . به گفته لاریجانی هم نفت و هم واردات ایران به اندازه ای است که بتوان گردونه سیاست را به حرکت در آورد.
اما سه سال بعد از آغاز به کار دولت جدید در حالی که طرح لاریجانی در مورد هند و روسیه هم جواب مقتضی نداد و آمریکا توانست هند را با دادن امکانات هسته ای از دادن رای به ایران و شرکت در پروژه خط لوله صلح بازدارد، عملا روسیه را هم از همکاری بیشتر با ایران بازداشت. اما امیدواری به چین به علت بزرگی و اهمیت بازار این کشور بیش از این ها بود.
گفتنی است که یک سال و نیم قبل سفیر چین در تهران در همایشی درباره روابط دو کشور که در کیش برپا شد و برگزارکننده آن جمعی از مقامات سابق بودند فاش ساخت که آن کشور با رویاروئی ایران و آمریکا مخالف است. به گفته سفیر چین ایران می توانست از پکن تقلید کند که ابتدا روابط خود را با واشنگتن بهبود و توسعه بخشید و بعد توانست رشد اقتصادی مناسب به دست آورد.
سابقه تحریم ها
تا کنون شورای امنیت دو قطعنامه حاوی تحریم های تجاری و اقتصادی علیه ایران صادر کرده اما هدف این تحریم ها نهادها و شرکت های ایرانی مرتبط با برنامه های هسته ای و موشکی بوده اند و این قطعنامه ها قاعدتا نمی بایست بر روابط تجاری سایر موسسات ایرانی تاثیر بگذارد.
با ای نهمه، دولت ایالات متحده یک رشته تحریم های مالی و بازرگانی یکجانبه را نیز علیه موسسات تجاری و بانکی ایرانی به اجرا گذاشته است که به گفته عبده تبریزی دبیرکل سابق بورس ایران چندان نیست که نتوان از آن عبور کرد.
در تهران، عبده تبریزی مدیرعامل سابق بورس اخیرا در مصاحبه ای گفته کاری که الان آمریکائی ها می کنند این است که با محافل بانکی دنیا صحبت می کنند که وارد تحریم شوند، این کار چون مبتنی بر قطعنامه ای نیست چندان هم قطعی نخواهد بود. در گذشته بانک های اروپائی از آمریکا تمکین کردند حالا مورد به مورد پیش می روند تا به جائی که به چین رسیده اند که ایران هم روابط بسیار قوی با آن دولت دارد.
به گفته آقای عبده همه باتک های چینی در تحریم شرکت نکرده اند چنان که همه بانک های امارات هم چنین کاری را صورت نداده اند و بنابریان دو راه حل برای ایرانیان وجود دارد: یا خرید های خارجی خود را نقد بپردازند و یا دنبال بانک هایی بگردند که آمادگی انجام معامله و باز کردن سی دی را دارند. حاصل این است که هزینه معاملات تجاری بالا می رود و در نهایت ارتباطات ایران و دنیا را محدود می کند. نقد بدهند خطرناک است و تاکنون به دفعات ایرانی ها را دچار مشکل کرده است.
گزارش لوموند
دیروز ناتالی نوگه رد در گزارشی در لوموند نوشت به نظر می رسد که شورای امنیت سازمان ملل مجدداً در برابر یک ایران سازش ناپذیر که به هیچ وجه قصد چشم پوشی از برنامه هسته ای خود را ندارد صف آرایی کرده است چرا که چین اعلام داشته که از این پس با تصویب تحریم های جدید علیه جمهوری اسلامی مخالفت نخواهد کرد.
جمهوری خلق چین که 17 درصد از واردات نفتی خود را از جانب ایران تهیه می کند و تعداد شرکت های خود را نیز در این کشور افزایش داده، به گونه ای رفتار می کند تا منافع اقتصادی خود را به وسیله تدابیر اتخاذ شده از سوی سازمان ملل به خطر نیندازد.
با این حال، به گفته منابع دیپلماتیک فرانسوی، “رفتار مثبت چین یک رویکرد جدید در این مسأله است و به واقع باید نسبت به آن ابراز خرسندی نمود”. این در حالی است که روسیه و چین در ماه های اخیر از پیشروی جامعه بین الملل به سوی تصویب تحریم های جدید علیه ایران خودداری کرده بودند.
این دو کشور به ویژه به “طرح همکاری”ی تکیه کرده اند که در ماه اوت بین ایران و آژانس اتمی به امضاء رسیده. در این طرح، ضرب الاجل های وضع شده برای تهران به تعویق افتاده و این کشور مجدداً فرصت کافی برای ارائه توضیحات پیرامون نکات مبهم پرونده هسته ای اش به دست آورده است.
به نوشته لوموند، گروه شش کشور تصمیم گرفته بود تا اواخر نوامبر منتظر دو گزارش بماند و سپس برای آماده کردن تحریم های جدید اقدام کند: گزارش محمد البرادعی، رییس آژانس اتمی، و گزارش خاویر سولانا، رییس دیپلماسی اروپا. نظر گروه شش کشور نسبت به اولین گزارش که در اواسط ماه نوامبر تسلیم شد این بود که بسیار سبک است و هیچ قاطعیتی در آن به چشم نمی خورد. دومین گزارش که روز شنبه طی نشست گروه شش کشور در پاریس تسلیم شد نیز کاملاً منفی بود. آقای سولانا که یک روز قبل از این نشست در لندن حضور داشته و با سعید جلیلی، مسؤول جدید پرونده ایران، به مذاکره نشسته، اعلام داشت که کاملاً “نا امید” شده است. این نماینده اتحادیه اروپا هیچ گونه نشانه ای از سوی هیأت ایرانی دایر بر تعلیق فعالیت های غنی سازی دریافت نکرد.
لوموند تاکید دارد: به نظر می رسد که روسیه و چین در برابر این عدم همکاری ایران قصد کرده اند تلاش های دیپلماتیک مشترکی را در نزد شورای امنیت به کار بندند. البته هدف آنها باز هم به گونه ای است که تحریم ها تا حد امکان محدود باشند. مسکو نیز پیشنهاد مبنی بر تحریم بین المللی برای فروش سلاح به ایران را رد کرده است. دیپلمات های فرانسوی امیدوارند که مذاکرات در خصوص “متن توافق نامه” گروه شش کشور برای تصویب یک قطعنامه جدید تا “چند هفته آینده” به ثمر بنشیند.