امید معماریان
دکتر عبدالکریم لاهیجی نایب رییس فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشردرگفت وگو با روزاز صدور قطعنامه کمیته مجمع سوم سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشردرایران سخن گفته است. به گفته این حقوقدان وجود 72 رای مثبت دربرابر 50 رای منفی و55 رای ممتنع درسال جاری، درمقایسه با قطعنامه سال گذشته که فاصله رای منفی ومثبت تنها 3 رای بود، نشانگر توجه جامعه بین المللی به وخامت وضعیت حقوق بشر درایران وهمچنین فعالیت های آگاهی بخش مدافعان حقوق بشراست.
قطعنامه صادرشده علیه ایران چه مواردی را دربرمی گیرد و چه اهمیتی دارد؟
قطعنامه ای که دیروز درکمیته مجمع سوم سازمان ملل صادر شد درارتباط با وضعیت حقوق بشر درایران است. ما درماه سپتامبرگزارشی ارائه دادیم که حاوی دوسرفصل عمده بود. یکی درخصوص ضایعاتی که طی سالهای گذشته و فاصله دوقطعنامه - از قطعنامه ای که مجمع عمومی پارسال صادر کرده تا قطعنامه کنونی - نهاد های گوناگون جامعه مدنی متحمل شده اند. این سرفصل، درارتباط با مدافعان حقوق بشر، فعالان کمپین زنان، روزنامه نگاران، وب لاگ نویسان، دانشجویان، معلمان، کارگران شرکت واحد، گروه های قومی و اقلیت های مذهبی بود که موارد مختلف و محکومیت هایشان را مطرح می کرد. مثلا، در خصوص محکومیت های روزنامه نگاران کرد یا بازداشت دانشجویان به طور موردی به بحث می پرداخت.
دومین سرفصل گزارشمان (با توجه به اینکه زمانی که طرح اولیه این قطعنامه درکمیته مطرح می شد قطعنامه عدم اجرای حکم اعدام هم مطرح بود) درمورد مجازات اعدام درایران بود. به ویژه با توجه به بالا رفتن تعداد اعدام ها درسال اخیر درکشور که نگرانی های زیادی را برانگیخته است. متاسفانه وضعیت حقوق بشر درایران طی سال های گذشته به صورت بهبود ناپذیری در آمده و به همین جهت لزومی نداشته که دیگر بگوییم درایران سیستم قضایی مستقل نیست ویا درایران شکنجه ومجازات های بدنی وجود دارد. می دانید که سال گذشته یک مورد سنگسارهم داشتیم که حداقل درچندسال گذشته درایران اجرا نمی شد. ما امید نداشتیم که این قطعنامه با چننین اکثریت بزرگی به تصویب برسد، اگر چه امید داشتیم این قطعنامه درنهایت تصویب شود.
ترکیب رای دهندگان به هم نزدیک است. این ترکیب چه تفسیری دارد؟
درکمیته سوم همه کشورهای عضوسازمان ملل عضویت دارند. باتوجه به اینکه متاسفانه کمیسیون حقوق بشر سابق و شورای حقوق بشر کنونی تبدیل به یک مرکز مقابله و دربسیاری ازموارد مرکزداد وستدهای دیپلماتیک وبازرگانی شده، ما ازشورای حقوق بشر انتظارو توقعی نداریم که به این زودی ها درخصوص وضع حقوق بشردرایران تصمیم بگیرد. به هر ترتیب، مجمع سوم ازهمه کشورها تشکیل شده است و مصوبه امسال آن با اکثریت بالایی تصویب شده، در حالی که سال گذشته تفاوت آرا خیلی فشرده تر بود. به نحوی که تفاوت آراء مثبت ومنفی تنها 3 رای بود.
این افزایش تعدادرای دهندگان برای تصویب قطعنامه ثمره چه اقداماتی است؟
سال گذشته به نظر می رسید تلاش ها، ترفند ها ومعامله گری های مسوولان ایرانی پیش از رای گیری موفق بوده باشد. در نتیجه، امسال شخص من درماه گذشته به نیویورک رفتم تا با هیات های نمایندگی گفت وگو کنیم. ما طی این گفتگوها توضیح دادیم که چرا ضرورت دارد این قطعنامه به تصویب برسد وبا اکثریتی بیشتر ازگذشته تصویب شود، به خاطراینکه وضعیت حقوق بشر درایران نسبت به سالهای گذشته بدترشده است.
من خوشبخت هستم که نتیجه این گفت و گو ها وحالت اقناعی که در اکثریت هیات های نمایندگی مورد گفت وگو به وجود آمد این شد که این بار تفاوت آرای مثبت ومنفی 22 رای است واین به عقیده من در رای گیری های مجمع عمومی سازمان ملل میزان بزرگی به حساب می آید.
کانادا یکی ازسردمداران اقدام برای تصویب قطعنامه حقوق بشر علیه ایران طی سالهای گذشته به شمار می رود. این الگوی چند ساله ناشی از چه عواملی است و چرا کانادا و چهل کشور دیگر این قطعنامه را به کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل تقدیم کردند؟
به خاطر دارید که زهرا کاظمی فتوژورنالیست ایرانی- کانادایی در سال 2003 به طرز فجیعی درزندان اوین کشته شد. از آنجا که مرگ کاظمی مقارن با گفت وگوهای اتحادیه اروپا با مقامات جمهوری اسلامی پیرامون مساله هسته ای بود، مسلم بود که به مانند سالهای پیش، اتحادیه اروپا طرح قطعنامه ای را به کمیسیون حقوق بشر نخواهد داد. از سوی دیگر، مسلم بود که دادگستری جمهوری اسلامی هرگز درپی تعقیب ومجازات وقاتلان عاملان قتل زهرا کاظمی نیست. چرا که با همه تلاش های سفارت ها و مدافعان حقوق بشر برخلاف قولی که درابتدا داده بودند که جسد را به کانادا بفرستند این کار را نکردند. به همین جهت ما مرجع حقوقی رسیدگی را تنها مجامع بین المللی دیدیم و درسفری که من در همین ارتباط به کانادا انجام دادم، وزارت خارجه را متقاعد کردم پیشنهاد قطعنامه ای درزمینه نقض حقوق بشر و وجود شکنجه درزندان های ایران بدهد.
موجب خوشحال است که درروزی که فردایش مصادف است با نهمین سالگرد مرگ پروانه و داریوش فروهر که ازمصادیق حق کشی های دادگستری جمهوری اسلامی بوده، همان طور در مورد دیگر قتل هایی که ازآنها به عنوان قتل های زنجیره ای یاد شده ، قطعنامه اخیر به تصویب رسیده است. برای ما مهم بود که ازکانادا و چهل کشور دیگر بر این موضوع پافشاری کنند که درایران دادگستری مستقل نیست و مرجعی برای تظلم خواهی وجود ندارد.
این قطعنامه باید دوهفته دیگر درمجمع عمومی سازمان ملل به رای گیری گذاشته شود وما امید داریم که با همین اکثریت آنجا هم به تصویب برسد. البته تصمیمات مجمع عمومی ضمانت اجرایی ندارد و تنها ارگانی که درسازمان ملل متحد تصمیماتش واجد ضمانت اجرا تلقی می شود شورای امنیت است. اما این قطعنامه ازجهات مختلفی مهم است. یاد آوری تاریخی این نکته مهم است که چنین قطعنامه ای به صورت مستقیم ازمجمع عمومی سازمان ملل خواسته می شود، درصورتی که ازطریق کمیسیون حقوق بشر سابق وشورای کنونی حقوق بشر باید مطرح شود. دوم اینکه جامعه بین المللی نشان می دهد که به مساله حقوق بشر وآزادی های اساسی هم درایران حساس است و مشکل حکومت ایران فقط وفقط مساله انرژی هسته ای نیست. سرانجام آن که تصویب قطعنامه اخیر، برای مدافعان وقربانیان حقوق بشر نوعی اعلام همدردی، دلداری واظهار همبستگی است.
به عقیده شما آیا چنین قطعنامه های هشداردهنده ای می تواند بخش هایی از نظام قضایی را که علاقه مند به تصحیح روندهای اداری و قضایی هستند تقویت کند وآنها رابرای انجام تغییرات لازم مصمم نماید؟
مسلم شما بدانید که اگر طی روزهای گذشته درمورد برخی از زندانیان قرارهایی تبدیل شد، نتیجه چنین فعالیت های آگاهی بخش بوده است ومن امیدوارهستم که طی روزهای آینده درمورد آقای رزاقی وخانم حسین خواه هم شاهد تحولات مثبت باشیم. جمهوری اسلامی سالهاست ـ لااقل طی پانزده سال اخیر- به هروسیله وترفندی متوسل می شود که از مراجع حقوق بشر حکمی وقطعنامه ای صادر نشود. همیشه هم می روند دنبال روش هایی مانند روش چین که اصلا نگذارند طرح قطعنامه به رای گیری گذاشته شود. اما به دلایلی چون وخامت شدید وضعیت حقوق بشر درایران و بی اعتباری دولت جمهوری اسلامی وهم به لحاظ اینکه چین درموازنات بین المللی سهم زیادی دارد و جمهوری اسلامی چنین جایگاهی را ندارد، این گونه تلاش ها باشکست مواجه می شود.
به هر ترتیب، امیدمی رود که مقام های ایران سرعقل بیایند و متوجه شوند که نتیجه خیره سری وبازیچه قراردادن موازین جهانی حقوق بشر وعناد با مدافعان حقوق بشر، چیزی جز سلسله ای از محکومیت های پیایی ازسوی جامعه بین المللی نیست.