محمود سرابی
گفتن از امام علی و از حکومتش آنچیزی بود که اصلاح طلبان وبرخی از نمایندگان نحله ی نوگرایان دینی در ایران در شبهای قدرانجام دادند.
آنان در حسینیه ی ارشاد تهران میزبان مردمی بودند که می خواستند از علی بدانند و از نوع حکومتش. چرا؟ “چون هیچ از علی و نوع حکومتش نشانی در امروز نمی بینیم”.
علیرضا علوی تبار، حسن یوسفی اشکوری، تقی رحمانی، محسن آرمین، سید هاشم آغاجری، احمد قابل و چند تن دیگر از جمله کسانی بودند که طی 6 شب از حکومت، درایت، اخلاق و خصائل امام علی گفتند.در این میان وزارت اطلاعات با فشار به مسوولین حسینیه ی ارشاد مانع از انجام سخنرانی احمد قابل، برادر هادی قابل، روحانیی که اکنون در زندان به سر می برد، شد و به جای او که خود روزگاری در کسوت روحانیون بود ولی به حکم خودآن لباس را به کناری نهاده، روحانی خلع لباس شده ی دیگری اما به حکم دادگاه ویژه ی روحانیت جایگزین شد:حسن یوسفی اشکوری.
آخرین شب این مراسم که از 18 ماه رمضان تا 23 این ماه ادامه داشت وبا همکاری دفتر تحکیم وحدت طیف علامه شکل گرفته بود به سخنرانی علیرضا علوی تبار و تقی رحمانی اختصاص یافت.
فقه باید قابل تغییر وپویا باشد
علیرضا علوی تبار در سخنان خود که با موضوع “فقه در زندگی امروز” بیان شد به ویژگی ها و شرایط آن در جامعه ی امروز پرداخت و فقه فعلی را متعصب دانست.
او که معتقد است “فقه باید پویا و قابل تغییر باشد” در سخنان خود گفت: “کار فقه شناخت بخشی از رفتارهای دینی است که وظیفه ی ظاهری دین را بر عهده دارند در حالی که مقوله ی اخلاق در موضوعات باطنی دخالت دارد”.
وی با اشاره به چهار دانش دین شناسی یعنی عرفان، الهیات، فقه و اخلاق، تفکیک این چهار علم را مربوط به مدل دین شناسی دانست ودر مورد فقه گفت: “ابتدا باید به هویت دینی پرداخت و پس از آن به شناخت رفتار دینی پرداخت؛ از این رو فقه ابتدا باید در درون خودش به ثبات برسد و سپس به تمایز بین دینداران بپردازد و از سوی دیگر احکام فقهی در عین ثبات در درونت علی الاصول باید قابل تغییر و پویا باشند”.
وی در ادامه با اشاره به فقه فردی و خصوصی با رد این نظریه تاکید کرد: “این کار خردپسند نیست، بنابراین کارآمد هم نخواهد بود.نمی توانیم در دین اجتماعی فقه فردی و دین شناسی فردی داشته باشیم از این رو باید مثل تمام دانش ها در خصوص فقه هم به یک سنت تاریخی معتقد باشیم و بدانیم که دانش های جدید در واقع بسط خلاقانه ی سنت است”.
این استاد دانشگاه در ادامه به رابطه ی فقهای دینی و نواندیشی مذهبی اشاره کرده ویادآور شد: “نواندیشی دینی نیازمند فقه نواندیشانه است، یعنی نمی توان بدون فقه نو اندیشانه، نو اندیشی مذهبی داشت.از این رو نواندیشان باید خودشان را با توجه به فقه متناسب با زمان خود تعریف کنند”.
وی در پایان تاکید کرد: “نواندیشان باید فقه را از سنتگرایان بیشتر و عمیق تر بشناسند چون آنها بسیار بیشتراز سنت گرایان به داشتن فقهی متناسب با زمان نیازمند هستند”.
در ادامه ی آخرین جلسه ی سخنرانی های ماه رمضان حسینیه ی ارشاد تقی رحمانی، پژوهشگر و از فعالان سیاسی ملی مذهبی در موردگفتمان های دینی در منطقه ی خاورمیانه به ارائه ی نظریاتش پرداخت.
دین دولتی عامل جنگ اسلام ها
تقی رحمانی با اشاره به درگیریهایی که در منطقه ی خاورمیانه رخ می دهد و تعصباتی که به ویژه از زمان حمله ی آمریکا به افغانستان و عراق شدت فزون تری گرفته است، خطاب به روشنفکران جوامع خاورمیانه گفت: “چند سالی است که گفتمانهای انترناسیونال و ناسیونال در منطقه ی خاورمیانه با شکست مواجه و در واقع این گفتمان ها تعطیل شده اند و گفتمان های مذهبی و قومی شدت گرفته اند، به نظر من تا دو دهه ی آینده گفتمان اصلی منطقه ی ما دینی و قومی خواهد بود”.
وی افزود: “روشنفکران منطقه ی ما وابسته به هر نحله ای که باشند چه سکولار، چه انترناسیونال، چه ناسیونال و چه نحله ی کیان و… باید به این گفتمان ها توجه کنند و در مورد آن به تفکربپردازند تا بتوانند از میان آنها گفتمان های راه گشا بیابند.در واقع روشنفکران باید توجه کنند که این دو گفتمان در صورت بی توجهی توان آن را دارند که گفتمان ملی را در منطقه ی ما براندازند”.
رحمانی ادامه داد: “در سایه ی گفتمان های جدید در منطقه ی ما جنگ اسلام ها شکل خواهد گرفت. در چند سال اخیر منطقه ی ما میزبان گفتمان هایی بوده که به عنوان مثال برای رفتن به بهشت یک شیعه و یا یک اهل سنت بنیادگرا همکیشان خود را حتی در هنگان نماز جماعت به رگبار بسته اند.این گفتمان خطرناکی است و اگر به آن توجه نشود منطقه را در آتش و خون قرار می دهد”.
تقی رحمانی راه چاره ی مقابله با این تفکر را شیعه ی تعاملی و اهل سنت مداراگر نامید و گفت: “توجه کنیم که اگر جنگ اسلام ها در منطقه رخ دهد در پایان هیچکس پیروز نیست.این جنگ را شیعیان بنیادگرا و اهل سنت بنیادگرا شکل خواهند داد و اکثریت شیعه و اهل سنت اهل مدارا نه تنها دخالتی در این جنگ ندارند بلکه در این آتش می سوزند. چرا روشنفکران ما به این مساله توجه ندارند.همیشه که نمی شود گفت؛ گفت و گوی تمدنها.ما اصلا در منطقه ی خاورمیانه جنگ تمدنها نداریم بلکه خطر اصلی برای جنگ در منطقه ی ما، جنگ در میان گرایش های یک تمدن است”.
وی در ادامه وقوع جنگ تمدنها را در منطقه ی خاورمیانه مردود دانست و نظریه ی برخورد اسلام و مسیحیت را زیر سوال برده و نسبت به شکاف و گسل میان “اسلام ها” هشدار داد.
تقی رحمانی افزود: “شیعیان بنیادگرا و اهل سنت بنیادگرا خواهان دخالت دین و حضور دین در حکومت هستند و این می تواند گفتمان جنگ را دامن بزند، اگر شیعیان به این تفکر ادامه دهند در ادامه اهل سنت بنیادگرا با قرائت طالبانی مقابل آن خواهد ایستاد و این نتیجه ی کاری است که ما انجام داده ایم.ما که می خواستیم با تعامل باشیم اما در پایتخت ام القرای جهان اسلام مسجدی برای اهل سنت نساختیم.در این صورت اهل سنت نیز با ما راه تعامل را در پیش نخواهد گرفت. وقتی ما گفتمان حذف رادامن می زنیم اهل سنت به گفتمان بنیادگرای طالبانی متوسل می شود”.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه راز ماندگاری دین نه حکومتی شدن بلکه ماندن در عرصه ی عمومی است گفت: “امویان و عباسیان چند قرن حکومت کردند اما امروز نامی از آنان نیست اما شیعه که حکومت نکرده بود تا امروز ماند.از این رو ما نباید بر گرایش بنیادگرای شیعه که می گوید من حقم، تاکید کنیم.اسلام حقیقت و یگانه نباید در راس حکومت قرار گیرد چرا که نمی توانیم در میان فرقه های یک مذهب از حقیقت حرف بزنیم، حقیقت به جنگ دامن می زند، باید از مفاهمه و حقیقت ها حرف زد.هویت های دینی شمشیر دو دم است که می تواند جنگ کند.از این رو نهاد رسمی دین بهتر است داور باشد نه حاکم.دین باید داوری در عرصه ی جامعه ی مدنی باشد”.
وی در پایان خواستار ارائه ی قرائت دموکراتیک از اسلام شد و با تاکید دوباره بر خروج نهاد رسمی دین از حاکمیت در خاورمیانه گفت: “گفتن این حرفها هزینه دارد اما هزینه اش شیرین و اگرچه سخت است.روشنفکران و نیروهای ملی و مذهبی تا کنون بارها بر این نکته تاکید کرده و هزینه اش را هم داده اند”.
با پایان سخنرانی تقی رحمانی دفتر مراسم شبهای قدر در زمستان امسال بسته شد.
در این مراسم ها بسیاری از فعالان سیاسی و مردم شرکت می کردند تا جایی که در برخی از شبها صدها نفر در اطرف سالن سرپا مانده و جایی برای نشستن نداشتند.