حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی، در مراسم سخن‌رانی خود به مناسبت روز دانشجو، بار دیگر تاکید کرد که نقش شورای نگهبان در انتخابات براساس قانون اساسی “نظارت” است و دولت نیز این شورا را “ناظر” می‌داند.
رئیس دولت یازدهم که به مناسبت روز دانشجو در دانشگاه شریف حضور داشت، با اشاره به بحث انتخابات مجلس، گفت که دولت در این انتخابات به “جناح‌ها” توجه نمی‌کند، گرچه به عقیده وی کسانی باید وارد مجلس شوند که “منافع شخصی و جناحی خود را بر منافع ملی ترجیح نداده و دلسوز مردم باشند”.
بخش مهم سخن‌رانی روحانی به سخنان او درباره شورای نگهبان باز می‌گشت. رئیس‌جمهوری اسلامی با اشاره به سخنان یکی از دانشجویان درباره شورای نگهبان گفت: “نظر من نسبت به شورای نگهبان همان نظر قانون اساسی است؛ قانون اساسی شورای نگهبان را ناظر می‌داند ما هم آن را ناظر می‌دانیم”.
این سخنان روحانی از آن جهت اهمیت دارد که او چند ماه پیش نیز سخنان مشابهی را بیان کرده بود؛ سخنانی که البته با پاسخ‌های - گاهی تند - اصول‌گرایان مواجه و در نهایت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری‌اسلامی، نیز بدون نام بردن از روحانی پاسخ او را داده بود.
رئیس دولت یازدهم مردادماه در نشست مشترک هیات دولت با استانداران گفته بود: “شورای محترم نگهبان ناظر است نه مجری. مجری انتخابات دولت است… شورای نگهبان چشم است و چشم نمی‌تواند کار دست را بکند، نظارت و اجرا نباید مخلوط شوند باید به قانون اساسی کاملا توجه کرده و عمل کنیم”.
روحانی همچنین به مساله ردصلاحیت‌ها در انتخابات اشاره کرده و این مساله را وظیفه هیات‌های اجرایی انتخابات - زیر نظر وزارت کشور - دانسته بود، نه هیات‌های نظارت که توسط شورای نگهبان تشکیل می‌شود.
براساس قانون اساسی شورای نگهبان وظیفه نظارت بر انتخابات “مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرا عمومی و همهپرسی” را به عهده دارد. این شورا براساس اصل دیگر همین قانون - که وظیفه تفسیراین قانون را بر عهده شورای نگهبان گذاشته - این نظارت را استصوابی دانسته؛ مساله‌ای که در سال ۷۱ و از سوی محمد محمدی‌گیلانی، دبیر وقت شورای نگهبان، اعلام شد: “نظارت مذکور در اصل ۹۹ قانون اساسی استصوابی است و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات از جمله تایید و رد صلاحیت کاندیداها می‌شود”. شورای نگهبان ۱۲ عضو دارد که شش فقیه آن توسط رهبر جمهوری‌اسلامی منصوب و شش حقوق‌دان نیز با معرفی رییس قوه‌قضاییه به مجلس و رای نمایندگان، انتخاب می‌شوند.
تنها حدود سه هفته پس از سخنان روحانی، آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به انتقادها از شورای نگهبان گفته بود که این شورا “چشم بینای نظام” برای انتخابات است و نظارت استصوابی “حق قانونی آن‌ها است، حق عقلی و منطقی آن‌ها است… بخشی از این حق‌الناس، همین حق رای شورای نگهبان است.” او همچنین نظارت استصوابی را “حق موثر” شورای نگهبان و “حق‌الناس” دانسته بود که “این را باید رعایت کرد، این را باید حفظ کرد”.
همان زمان محمد یزدی- از فقهای شورای نگهبان و رئیس مجلس خبرگان - گفته بود نقش این شورا در انتخابات “تماشا”” نیست، “با کسی تعارف” ندارد و از “لحظه نام‌نویسی تا اعلام نتیجه” بر انتخابات نظارت خواهد کرد: “شورای نگهبان، ناظر انتخابات است و نظارتش هم استصوابی است نه تماشایی”.
اعضای شورای نگهبان تاکنون چندین بار درباره انتخابات مجلس آینده و نقشه‌های “فتنه‌گران” برای این مجلس سخن گفته وآن‌ها را به ردصلاحیت تهدید کرده‌اند. از آن جمله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان، اخیرا از نقشه‌های برخی برای راه‌یابی “به هر قیمت” به مجلس سخن گفته بود.
عمل‌کرد شورای نگهبان در سال‌های گذشته مورد انتقاد اصلاح طلبان قرار گرفته است. ردصلاحیت نامزدهای انتخاباتی نزدیک به این جناح در انتخابات مجلس - و از همه بارزتر در انتخابات مجالس سوم، هفتم، هشتم و نهم - از جمله دلایل این اعتراض است. به عقیده منتقدان، اعضای این شورا در مسایل سیاسی بی‌طرف نیستند و براساس منافع سیاسی و جناحی خود دست به رد یا تایید صلاحیت نامزدها می‌زنند.
زمستان گذشته محسن اسماعیلی، عضو حقوق‌دان شورای نگهبان گفته بود: “برخی اعضای این شورا در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ موضع گیری های خاصی نسبت به برخی نامزدهای ریاست جمهوری داشتند، لذا در انتخابات تا حدی قانون را زیر پا گذاشتند. اگر بخواهیم منصفانه درباره جریان فتنه ۸۸ قضاوت کنیم باید بگوییم که برخی اعضای شورای نگهبان از حق خود به عنوان یک داور پا را فراتر گذاشتند”.
رهبر جمهوری‌اسلامی دی ماه سال ۸۲ و در اوج اختلاف‌ها میان وزارت کشور و شورای نگهبان درباره انتخابات مجلس هفتم و تشکیل هیات‌های نظارت با اعضای شورای نگهبان دیدار و از عبارت “احراز صلاحیت” برای بررسی صلاحیت کاندیداهای مجلس استفاده کرده بود.
او در این دیدار گفته بود که شورای نگهبان “قهرا باید صلاحیت‌ها را احراز کند”. گرچه به عقیده آیت‌الله خامنه‌ای “صلاحیتی که برای مجلس هست، مشخص شود که چگونه صلاحیتی است. واقعا ببینیم آن مقدار صلاحیتی که برای مجلس در زمینه التزام به قانون اساسی و التزام به دین مبین اسلام و بقیه شرایط وجود دارد، چه اندازه التزامی است. می شود این را یک امرِ مقول به تشکیک دانست که شدت و ضعف دارد”.
آن زمان در نهایت شورای نگهبان با ردصلاحیت نزدیک به نیمی از کاندیداهای انتخابات - از جمله بیش از هشتاد نماینده مجلس ششم - در نهایت حرف خود را به کرسی نشاند و اعتراض‌های محمد خاتمی و مهدی کروبی - رئیس‌جمهور و رئیس مجلس وقت - و درخواست آن‌ها از آیت‌الله خامنه‌ای نیز باعث تغییر نظر این شورا نشد.
شورای نگهبان در انتخابات سال ۹۲ صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی را برای حضور در انتخابات رد کرد. پیش از این عباس‌علی کدخدایی، سخن‌گوی سابق شورای نگهبان، هم گفته بود که حسن روحانی نیز برای تایید صلاحیت، یک رای کم داشت و تنها پس از رایزنی برخی اعضای این شورا، صلاحیت وی تایید شد.
