آیت الله خامنه ای هنگام مرخص شدن از بیمارستان درباره دعوت نشدن ایران به ائتلاف جهانی علیه داعش نیز سخن گفت. او تاکید کرد: “اینکه آمریکا از ایران برای حضور در یک کار خلاف و غلط دسته جمعی مایوس می‌شود، مایه‌ی افتخار ما است و افتخاری بالاتر از این، برای خود نمی‌دانیم.” این در حالی است که بخشی از تحلیلگران و ناظران سیاسی در تهران، به زبان های مختلف از این که ایران در جمع ایتلاف جهانی علیه داعش نیست ابراز تاسف کرده اند.
پیش از این محمد جواد ظریف در برنامه زنده “شب آفتابی” که از شبکه پنجم تلویزیون دولتی ایران منتشر می شود، گفته بود: “اگر ما توافق کنیم که یک سری کارها در عراق انجام دهیم، طرف مقابل در مذاکرات نیز باید کارهایی در مقابل آن انجام دهد. یکی از این کارها، رفتن گروه ۱+۵ به شورای امنیت و برداشتن تحریم های این شورا است که این اقدام در متن توافقات خواهد آمد.اگر چه بحث هایی صورت گرفته و تصویر روشنی طرفین دارند اما هنوز معلوم نیست ما چه کارهایی باید در عراق بکنیم و آنها باید چه کارهایی در مقابل انجام دهند؛ دعوا سر همین است و سختی کار در واقع همین مسئله است.”
تشکیل ائتلاف جهانی جدید به رهبری امریکا بار دیگر موضوع همکاری احتمالی ایران و غرب را مطرح کرد. هرچند سیاست رسمی اعلام شده توسط ایران، عدم همکاری با امریکا بود، اما برخی گمانه زنی ها چنین چیزی را امکان پذیر می دانست.
در ماجرای جنگ داخلی سوریه نیز با اینکه ایران یکی از کشورهای تاثیرگذار در آن کشور محسوب می شود، نهایتا در کنفرانس صلح سوریه موسوم به ژنو2 دعوت نشد. در آن زمان ایران اعلام نکرده بود که حتی اگر دوعت شود هم در این کنفرانس شرکت نخواهد کرد. حتی به نظر می رسید که ایران تلاش می کند که به این کنفرانس دعوت شود. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در آن زمان گفته بود: “ایران تن به هیچ پیش‌شرطی نخواهد داد و تنها در صورتی در این مذاکرات شرکت خواهد کرد که دعوت‌نامه رسمی آن را طبق همان روال مرسومی که برای دیگر کشورها ارسال شده دریافت کند.” او یکبار دیگر هم تاکید داشت: “مخالفان حضور ایران در کنفرانس صلح سوریه پشیمان خواهند شد.”
در ماجرای ائتلاف جهانی علیه داعش نیز موضع ایران مشابه کنفرانس سوریه بود. در ابتدا گفته می شد که احتمال دعوت ایران به کنفرانس فرانسه و شرکت در ائتلاف جهانی به رهبری امریکا وجود دارد. با انتشار این خبر، حسن دانایی فر، سفیر ایران در عراق، از تصمیم فرانسه در دعوت ایران برای حضور در نشست بین‌المللی پاریس استقبال کرد. او ابراز امیدواری کرده بود که این نشست بین المللی نتایج مثبت و ملموسی برای ثبات و آرامش در عراق داشته باشد و تاکید داشت: “ایران آماده هرگونه کمک به عراق بعنوان یک کشور همسایه است تا ثبات در این کشور حاکم شود.”
اما پس از آنکه مشخص شد که امریکا حاضر به دعوت از ایران برای شرکت در این کنفرانس نیست، مواضع مقامات ایران تغییر کرد.
حتی پیش از تشکیل ائتلاف جهانی علیه داعش، زمانی که حدس و گمانهایی درباره همکاری امریکا و ایران در عراق مطرح بود نیز همین رویه طی شده بود.
در ابتدای کار حسن روحانی تلویحا امکان این همکاری را تایید کرد. او گفته بود: “در حال حاضر جز دولت و ملت عراق کسی علیه داعش وارد عمل نشده است، آمریکا هم در این زمینه هنوز اقدامی نکرده است. هرگاه آمریکا علیه داعش اقدامی کرد، می‌شود درباره همکاری با این کشور فکر کرد.”
اما به مرور و پس از آنکه مقامات امریکایی امکان چنین همکاری ای را رد کردند، مواضع ایران نیز سرسختانه تر شد و اعلام کرد که حاضر به همکاری با امریکا نیست.
در این میان رسانه های داخلی ایران نیز آنچنان که مرسوم است به دو جریان اصلی تقسیم شدند. بخشی از مطبوعات امکان همکاری با امریکا را منتفی نمی دانند، و بخشی دیگر هرگونه همکاری را نادرست توصیف می کنند. در حالی که تشکیل ائتلاف جهانی علیه داعش به رهبری امریکا معادلات سیاسی در منطقه را تغییری جدی داده است، عدم دعوت از ایران برای شرکت در این ائتلاف خشم مسئولان حکومتی در ایران را برانگیخت.
علی اکبر ولایتی، مشاور امور خارجی آیت الله سیدعلی خامنه ای در گفتگویی که چند روز پیش منتشر شد، تاکید داشت: “آنها که بوجود آورنده گروه تروریستی داعش بودند و به این گروه کمک کردند تا فعالیت خود را در سوریه، عراق و منطقه گسترش دهد، امروز اقدام به مقابله را با همین گروه تروریستی کردند، اما باید گفت مبارزه با داعش و تروریسم بدون حضور ایران قطعا موفقیت‌آمیز نخواهد بود.”
ولایتی توضیح نداده بود که آیا چون از ایران دعوت نشد، این مبارزه را ناموفق می داند یا اینکه حتی اگر دعوت می شد هم حاضر به شرکت در ائتلاف نمی شد و مبارزه ناموفق می بود. اظهارات ولایتی معمولا از این جهت که مواضع خارجی آیت الله خامنه ای را بازتاب می دهد، اهمیتی ویژه دارد.
اوایل هفته روزنامه وطن امروز در گزارشی با عنوان “رمزگشایی یک ائتلاف” نوشت: “وزیر خارجه آمریکا در سفر منطقه‌ای به عربستان، عراق و تعداد دیگری از کشورهای منطقه، سعی دارد منابع مالی بیشتری را از کشورهای عرب منطقه که خود باعث و بانی شکل‌گیری این گروه بوده‌اند، کسب کند. او با این حال کشورهایی که تاکنون یک‌تنه در برابر تروریست‌ها ایستاده بودند را نادیده می‌گیرد و به صراحت اعلام کرده است با ایران برای رسیدن به این هدف همکاری نمی‌کند.” نویسنده این روزنامه اضافه کرده بود: “برخی معتقدند ماجرای گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی دلیل اصلی این اقدام است و اوباما نمی‌خواهد داعش را به وسیله‌ای برای امتیازدهی به ایران تبدیل کند.”
روزنامه جوان نیز یادداشتی با عنوان “ائتلافی علیه امنیت منطقه” منتشر کرد که در آن آمده بود: “موضع‌گیری ایران در برابر این پدیده باید بسیار هوشیارانه‌تر باشد و واکنش شتابزده سفیر ایران درعراق در استقبال از این ائتلاف (آنگونه که رسانه‌های غربی مدعی شده‌اند) و به تبع آن نوع واکنش امریکایی‌ها، زیبنده دیپلماسی قدرتمندانه مورد انتظار از دستگاه سیاست خارجی کشور نیست زیرا حتی اگر ائتلاف مورد ادعای امریکایی‌ها شکل واقعی بگیرد و آنها وارد فاز عملیات شوند، باز هم ظرفیت و توان میدانی ایران در حل بحران عراق بسیار بیشتر از ائتلاف مذکور است.”
این روزنامه چند روز بعد در یادداشتی دیگر عملیات ائتلاف در سوریه را نامشروع دانست و یکی دیگر از نگرانی های ایران درباره ائتلاف جهانی را مشخص کرد: “تا کنون نه شورای امنیت اجازه چنین اقداماتی را داده و نه دولت سوریه با آن موافقت کرده است. در واقع، شورای امنیت در قطعنامه‌های مرتبط با داعش، همکاری‌های بین‌المللی در خصوص کنترل خطر و تهدید گروه‌های تروریستی معین از جمله داعش و النصره را تنها در کنترل مالی، جذب نیرو، تحریم و قطع ارتباط این گروه و اعضای آن با شبکه‌های تجاری و انرژی مورد تأکید قرار داده است. از دیدگاه حقوقی، تصمیماتی که امریکا برای ورود به نبرد نظامی با داعش در سوریه اتخاذ کرده است، نامشروع و مغایر با موازین آمره بین‌المللی است. گفتنی است که در مورد حملات هوایی در عراق، موافقت دولت عراق مبنا و معیار مشروعیت آنها بوده است، اما چنین مبنایی در مورد سوریه وجود ندارد.”
کنار گذاشتن ایران از ائتلاف علیه داعش، نارضایتی روزنامه های هوادار دولت را نیز در پی داشته است.
روزنامه فرهیختگان چند روز پیش در گزارشی با عنوان “واشنگتن به دنبال تکرار سناریوی ژنو2 در کنفرانس پاریس” نوشت: “اختلاف مقامات غربی بر سر دعوت از ایران به اجلاسی که قرار است هفته آینده در پاریس برای بررسی چگونگی کمک به عراق برای مقابله با داعش برگزار شود، محدود نمی‌شود؛ این اختلاف در زمان برگزاری اجلاس ژنو که برای پیداکردن راه‌حلی برای بحران سوریه برگزار شد نیز وجود داشت؛ طوری که با وجود دعوت از ایران برای شرکت کنفرانس بین‌المللی موسوم به «ژنو2» 24 ساعت تا قبل از آن بان‌کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل، با فشار آمریکا و البته معارضان سوری ناگزیر شد دعوت خود را پس بگیرد و سرانجام آن اجلاس هم بدون حضور متحد سوریه که نقش مهمی در تحولات منطقه دارد، برگزار شد و البته به جایی نرسید.”
از طرفی دیگر، روزنامه شرق در سرمقاله ای با عنوان “ رمزگشایی از نه به ائتلاف” که دیروز منتشر شد، نوشت: “برای عضویت ایران در ائتلاف جهانی ضد«داعش»، منافعی قابل‌تصور است که تنش‌زدایی با آمریکا، بهره‌برداری از بهبود روابط در مذاکره حساس هسته‌ای، تبدیل‌شدن به بازیگر محوری منطقه و تسریع در کوتاه‌شدن رفع شر «داعش»، در زمره این منافع است. اما ایران نیز نگرانی‌های خاص خود را دارد. پذیرش رهبری آمریکا در مبارزه با تروریسم، آن‌هم در وضعیتی که تهران، پیدایش و رشد گروه‌های تروریستی امثال «داعش» را مرهون حمایت و سرمایه‌گذاری مالی و تسلیحاتی «واشنگتن» و برخی کشورهای مرتجع منطقه می‌داند، برای ایران، دشوار به نظر می‌رسد.”
روزنامه ایران نیز در یادداشتی دیگر مذاکره هسته ای، ائتلاف جنگ با داعش و جدال غرب با روسیه را مهمترین حوادث منطقه دانسته و نوشت: “ در ماجرای ائتلاف سازی امریکایی ها علیه داعش، چنان که از خبرها پیداست، تهران دعوتها برای ورود به چنین ائتلافی را رد کرد و از زبان رئیس جمهوری اعلام نمود که استراتژی تکیه بر بمب و موشک برای نابودی تروریسم راه به جایی نمی برد. در قضیه تحریمها و جنگ اقتصادی غرب با روسیه نیز به همین صورت، ایران موضع مخالف خویش را با صراحت تمام در اجلاس شانگهای اعلام کرد. اتخاذ و اجرای این دو تصمیم تا حدی نگرانی دیرین ایرانی ها تحت عنوان «واکنش به هنگام و موثر» را رفع کرد.”
البته روزنامه دولت توضیح نداده بود که تهران کدام دعوتها را برای حضور در این ائتلاف “رد” کرده است.
