علی رفیعی پس از سال ها دوری از تئاتر وبا دستمایه تاریخی نقدی بروضعیت فعلی حکومت ایرانی زده است که با استقبال گسترده تماشاگران مواجه شده است.با این کارگردان پیشکسوت سینما وتئاتربه گفتگونشسته ایم.
قهرتئاتروتاریخ
آقای رفیعی،پس از سال ها دوری از تئاتر دوباره به صحنه بازگشتید.آیا این اتفاق براساس علاقه ای است که به هنرنمایش داشته اید رخ داده یا اینکه در سینما اتفاقاتی افتاده که برآیند آن چنین تصمیمی بوده است؟
بازگشتم به تئاتر از سرناچاری نبود،اما علاقمند بودم دومین فیلمم را هم بسازم وبعد به تئاتر برگردم که به خاطر عدم همکاری برخی از تهیه کنندگان سینما که انتظارات عجیبی از من داشتند وتصور می کردند باید مثل فیلم اولم سرمایه گذاری کنم.
چه شد که مسئولیت سرمایه گذاری را خود نپذیرفتید؟
درمورد آخرین فیلمنامه ام به خاطر عدم صدورپروانه ساخت،نتوانستم چنین کاری کنم.پرچه به اندازه سه نسل عمرکرده ام اما به اندازه جوانی سی ساله هم کار نکردم.حالا که پس از چندین سال دوری قصد اجرا داشتم،دوست داشتم نمایشی ایرانی با ساختاری جذاب اجرا کنم.می دانستم که نمایش “شکارروباه “کاری است که مابه ازاهای تصویری خوبی می تواند داشته باشد وآن را دست گرفتم.
متن این نمایشنامه را چه زمانی به رشته تحریر درآوردید؟
آن را سال های پیش ازانقلاب نوشتم.همان موقع می خواستم بگویم که ما می توانیم به تاریخ مراجعه کنیم بدون اینکه نمایشنامه تاریخی بنویسیم.مصرانه می گفتم این تراژدی یک تراژدی تاریخی نیست،بلکه تراژدی تاریخ است.من با تاریخ چالش می کنم نه اینکه یک ماجرای تاریخی را روایت کنم.دراینجا گذشته به عنوان به عنوان چراغ راه آینده مورد توجه قرار می گیرد.
آیا درمتن به شخصیت آقا محمد خان قاجاررویکردی تاریخی داشته اید؟
خیر،به نظر من می توانیم با استناد به تاریخ نگاهی بهتری به امروز داشته باشیم.تاریخ می تواند منشاء نگارش تئاترهای بسیار خوب و تاثیر گذاری باشد.تاریخ ما تراژدی دارد.همیشه تاریخ ما یک تاریخ فرمایشی بوده است.دربارآن را نوشته و ما نمی توانیم درباره گذشته امان به خوبی کنکاش کنیم.نمی خواهم آقامحمد خان را داوری کنم.من تاریخ را بازسازی نمی کنم وتنها بعضا شخصیت هایی به آن اضافه می کنم.دغدغه ام تئاتر است.از دستمالی کردن تاریخ،روزمرگی روی صحنه وباسازی آنها احتراز دارم.
درشکارروباه به شدت به برخی از مسائل امروزی و حکومتی نقد هایی آورده اید و ظلم وسانسور وفحشاء را محکوم کرده اید.این نگاه شما تا چه میزانی براساس تاریخ و مطالعات شما دررابطه با آن است؟
تئاتر وتاریخ مدتهاست که با یکدیگر کدورت دارند.آشتی دادن آنها با هم به شدت سخت است.اینکه بتوانی هم حق این و هم حق آن را اداکنی ساده نیست.درنایت اگر به سمت تاریخ می روم وخشونت را نشان می دهم،می خواهم نشان دهم برسراین سرزمین زیبا چه بلاهایی آمده است و چه آرزوهایی برباد رفته است به خاطر همین جباریت.
به نظر می آید همکاری شما و محمد چرمشیر در بخش متن و نمایشنامه به خوبی شکل گرفتهو حاصل تعاملات گروهی شما درتئاتر بلوغ ایده های نو وخلاقانه است.درمورد این همکاری کمی برایمان بگویید.
از 17 سال پیش که متن را نوشته بودم تا به حال همینطور مانده بود.درنهایت کسی که بیش از هرهمکار دیگری با من اهل انعطاف بی نظیر وهمیشگی است وبا شخصیت پراز مهربانی اش به نمایش من کمک کرد،محمدچرمشیر است.همکاری من با چرمشیر دیرینه است و وی همواره با لطف خود درکنار من حضور داشته.البته ایشان در نمایش قبلی من آزادتربود تا دگرگونی های مدنظر خود را انجام دهد.اودراماتورژاین کار است.دراین کاردراماتورژی چرمشیر تاثر بسیار مهمی داشت.نمی خواستم در این متن پیکره و شخصیت های متن تغییر یابد.
هدفتان دردراماتورژی این متن چه بود؟
دردراماتورژی هدفم این بود که ادبیات چرمشیر را صحنه ای کنم وچرمشیرنیز ادبیات صحنه ای من را درنمایش حفظ کند.به طور کلی دیالوگ تئاتر اگر مابه ازای تصویری نیابد دیالوگ نیست.هدفم از دراماتورژی در این متن عمیق ترکردن پیکر نمایش بود.از طرفی بازیگران هم اهمیت به سزایی درانجام تغییرات متن داشت.
انتخاب بازیگران درنمایش شما چگونه اتفاق افتاد؟
ببینید برخورد من بابازیگر یک برخورد ابزاری نیست.بازیگر یک موجود خلاق است.امروزه برای گردآوری 15 بازیگر سخت دچار مشکل هستیم چون زندگی بازیگران مهم است نه کارگردانی که باآن کار می کند.برای انتخاب بازیگران اغلب براساس شناخت و تجربیات گذشته دست به کار می شود.بیشتر کسانی که در نمایش من هستند را قبلا شناختهو ویا درمورد بازی آنها مطالعه داشتم.
آیاازقبل و درحین نگارش نمایشنامه می دانید که چه کسانی باید برای بازی کاراکتر حضورد داشته باشند؟ تقریبا همین طور است.مثلا اول بنا بود که نقش آقا محمد خان را خانم سهیلا رضوی بازی کند.اما بنا به دلایلی خودش نخواست.می خوساتم او بازی کند به دلیل اینکه بازیگر بسیار خلاق وانعطاف پذیری است.قدرت بدنیو بیانی سهیلا رضوی به شدت برایم شگفت انگیز بوده است.اما دلم نیامد تا این بازیگر ارزشمند ازکارم برود. بنابراین در نمایشنامه تغییراتی به وجود آمد تا او هم باشد وامروز می بینم که در تصمیمم اشتباه نکردم.