رسا قاضی نژاد
رییس بانک مرکزی در نامه ای به احمدی نژاد ، مواردی را مطرح کرده که بر اساس آنها می توان اصلی ترین دلایل شکست طرح بنگاه های زود بازده را دریافت. این نامه در شرایطی انتشار یافته است که دولت نهم هنوز به عنوان یکی از افتخارات خود در زمینه برنامه های اقتصادی ، بر اجرای این طرح تاکید دارد.
گسترش بنگاههای کوچک و زودبازده، مهم‌ترین سیاست اشتغال‌زایی دولت نهم محسوب می‌شود که در ماههای دولتمردی احمدی نژاد مرتب از زبان او شنیده شده است. محمود احمدی نژاد که عملکرد دولت های پیش از خود در زمینه اشتغال را نفی می کند،در ماههای اخیر صراحتاً اعلام کرده با اجرای این طرح ، شاهد”اشتغال‌زایی مطلوب” در سطح کشور خواهیم بود. با این حال علیرغم آغاز اجرای طرح بنگاه های زود بازده ، این طرح نه تنها هنوز به نتیجه مثبتی نرسیده بلکه به نظر بسیاری از کارشناسان در آستانه شکست هم قرار دارد.
پیش از این کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی در مورد ناکارآمدی این طرح به دولت تذکر داده بودند. آنها معتقد بودند که در صورت اجرای این برنامه ، سرمایه هایی که در کشور صرف تولید و سازندگی می شود ، از این مسیر خارج شده و به جای حضور در سیستم تولید ، شاهد سرازیر شدن آنها به بخش های غیر رسمی و مخفی همچون بازار دلالی خواهیم بود. این کارشناسان در بررسی خود پیش بینی کرده بودند اعطای اینگونه تسهیلات برای طرح های زود بازده در نهایت باعث خواهد شدکه با سر ریز شدن سرمایه در بخش هایی چون مسکن ،عملا شاهد افزایش قیمت مسکن باشیم.
دو سال از آغاز اعطای تسهیلات به طرح های زود بازده می گذرد و بنابر آمار رسمی تا کنون این طرح 25 درصد پیشرفت داشته اما جالب اینجاست که این طرح هنوز علیرغم پیشرفت 25 درصدی ،به همین مقدار بر تولید و ایجاد اشتغال تاثیر نگذاشته است.
نامه مظاهری به احمدی نژاد
اینک با انتشار نامه مظاهری به احمدی نژاد دولت نهم زنگ خطر برای شکست یکی از طرح های مهم خود را شنیده است. رئیس کل بانک مرکزی در این نامه ضمن به صدا درآوردن زنگ خطر شکست ایده طرحهای زودبازده ، خواستار تشکیل هیأت‌هایی برای بررسی چرایی و چگونگی عدم توفیق این طرح شده است.
در بخشی از نامه مظاهری به احمدی نژاد آمده است: “توفیق طرحهای سرمایه‌گذاری و اعتبارات بانکی، در گرو انجام مطالعات صحیح و دقیق، اجرایی و مدیریتی مجری طرح و نظارت فنی و مالی سرمایه‌گذار یا بانک تأمین‌کنندة اعتبار در طول دوران اجرا بهره‌برداری طرح سرمایه‌گذاری استازابتدای شروع طرح، مطالبی در خصوص مشکلات اجرائی مربوط به انتخاب طرح و معرفی مجری و سرمایه‌گذار مطرح می‌شود. اخیراً گزارش رسمی در این خصوص از مراجع مختلف تهیه و ارائه شده است که مؤید آن مطالب و نگرانی‌هاست. دو نمونه پیوست یکی گزارش اداره کل اقتصاد و دارایی قم، و یکی گزارش مندرج در خبرنامه پولی و مالی وزارت اطلاعات، جهت ملاحظه حضورتان ارسال می‌گردد”.
تسهیلات برای طرح هایی که وجود ندارند
مظاهری در این نامه با اشاره به گزارش اداره کل اقتصادی و دارایی استان قم ، به رییس جمهور یادآور شده است:“نسبت اشتغال ایجاد شده به اشتغال پیش‌بینی شده در طرحها 8⁄2 درصد است. 68 درصد طرحها، حداکثر 20 درصد پیشرفت داشته اند و 15 درصد طرحها، بیش از 80 درصد پیشرفت داشته‌اند. حدود 46 درصد طرحها وجود خارجی ندارند. مبلغ سرانه وام پرداختی جهت ایجاد اشتغال یک شغل 133 میلیون ریال در فرم متقاضی ثبت شده است اما در عمل هزینة ایجاد هر شغل 6⁄4 میلیارد ریال بوده است.“
ایجاد اشتغال با اخراج نیروی کار قدیم ؟
هر چند دولت نهم دلیل اجرای طرح های زودبازده را ایجاد سریع اشتغال دانسته اما آنگونه که از نامه رییس بانک مرکزی مشخص است این طرح نه تنها در برخی نقاط موجب افزایش اشتغال زایی نشده بلکه گاهی حتی به اخراج نیروی کار قبلی نیز منتهی شده است. در نامه مظاهری در همین ارتباط آمده است: “بر اساس گزارش مندرج در نشریه وزارت اطلاعات [مورخ 20/8/1386]، 190 طرح با تسهیلات دریافتی 536 میلیارد ریال بازدید شده، تعداد اشتغال پیش‌بینی شده از اجرای این طرحها، 3799 نفر و تعداد اشتغال تعهد شده در قراردادها 2615 نفر بوده که در عمل تنها 270 فرصت شغلی حاصل اعطای تسهیلات مذکور بوده است. علت آن هم ذکر شده که تسهیلات اعطایی برای طرح مورد نظر مصرف نشده و در برخی موارد تسهیلات اعطایی صرف مکانیزه کردن بنگاههای تولیدی و در نتیجه عدم استخدام نیروی جدید و حتی اخراج نیروی کار قدیم شده است.“
مظاهری در نامه خود همچنین به رییس جمهور یادآوری می کند که در سفر اخیر به ایلام، مطالب مشابهی مبنی بر مشکلات طرح از طرف مسئولین آن استان بیان شده است. برای حل این مشکل ، مظاهری به رییس جمهور پیشنهاد می کند: “پیشنهاد می‌شود برای حمایت از این ایده به ثمر رسیدن اهداف آن و از طرفی به دست آوردن محک سنجش توفیق و عدم توفیق در هر استان و برنامه‌ریزی برای سال آتی هیأت یا هیأت‌هایی متخصص و در عین حال مستقل و با شهامت و بدون پیش‌قضاوتی به طور همزمان به استان‌های مختلف اعزام و گزارش فنی و کارشناسی و مستند از همه استان‌ها جمع‌اوری و به ریاست جمهوری ارائه گردد.“
اصرار احمدی نژاد
نامه مظاهری در حالی انتشار می یابد که احمدی نژاد در مصاحبه ماه گذشته خود بر موفقیت این طرح تاکید کرد و وقتی با انتقاد صاحبنظران مواجه شد ،به خبرنگاران گفت:“تردید ندارم که عده ای می خواهند به صورت عامدانه به اقتصاد کشور آسیب وارد کنند که من قبلا بخشی از آن را به صورت مشخص در بحث بانک‌ها اعلام کرده‌ام.”
وی با بیان اینکه تسهیلات بنگاههای زودبازده ضد تورمی است، تاکید کرده بود:“برخی می گویند دولت بنگاههای زودبازده اقتصادی را راه انداخته و باعث تورم شده است که باید در پاسخ آنها گفت، توجیه شان برای این گفته چیست؟ چرا که بنگاههای زودبازده طی دو سال 240 هزار میلیارد تومان تسهیلات دادند که تنها 15 هزار میلیارد تومان آن به بنگاههای زودبازده اختصاص داده شده است.“
در این میان شایع است در اصرار احمدی نژاد بر ادامه طرحی که زمزمه شکست آن می آید، پافشاری مشاوران وی تاثیر زیادی دارد. یکی از کسانی که برای اجرای طرح بنگاه های زود بازده به احمدی نژاد مشاوره می دهد و به نوعی از جمله مجریان این طرح است، محمد جهرمی وزیر کار او است. وزیر کار و امور اجتماعی چندی پیش در مورد این طرح گفته بود:“طبق آخرین آمار این طرحها تاکنون 813 هزار فرصت شغلی به‌طور مستقیم در کشور ایجاد کرده‌اند. البته ایجاد شغل به‌طور غیر مستقیم از رهاورد اجرای این طرحها بسته به اندازه و نوع طرح متفاوت است، ولی به طور متوسط در طرحهای بزرگ 5 - 4 برابر رقم مستقیم، در طرحهای متوسط 5⁄2 تا 3 برابر و در طرحهای کوچک 2 برابر اشتغال مستقیم، شغل جانبی ایجاد می‌شود.”(اظهارات جهرمی را اینجا بخوانید)
این طرح در مجلس نیز طرفدارانی دارد که مایلند حتی در روزهای شکست این طرح ،از طرح بنگاه های زود بازده دفاع کنند. احمد بزرگیان ،عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی دیروز در این مورد گفته است: “اجرای طرح بنگاههای زودبازده در فضای موجود در کشور، سیاستی است که موفق عمل کرده و نرخ بیکاری را در حدود دو درصد کاهش داده است.” (اظهارات بزرگیان را اینجا بخوانید)
www2.irna.ir/fa/news/view/menu-149⁄8610300239174735.htm
مرکز پژوهشهای مجلس نیز ارزیابی اولیه خود از عملکرد و میزان اثربخشی بنگاههای اقتصادی زودبازده را منتشر کرده است:”تاسیس بنگاههای زودبازده در اشتغال زایی موثر بوده است.“
این در حالی است که در بخشی از همین گزارش مرکز پژوهشهای مجلس می خوانیم: “بر اساس نمونه‌گیری وزارت کار و امور اجتماعی، حدود 66 درصد طرحهای اجرا شده در چارچوب طرح اعطای تسهیلات به بنگاههای زودبازده در زمره خوداشتغالی و فقط 34 درصد آنها طرحهای کارآفرینی بوده‌اند.” (مشروح گزارش مرکز پژوهش های مجلس را اینجا بخوانید)
www.bornanews.ir/Nsite/FullStory/
تاکنون منتقدان دولت احمدی نژاد بر ناکارآمد بودن اعطای تسهیلات بی حساب و کتاب به طرح های زود بازده اعتراض داشتند و البته رییس دولت نهم به آنها بی توجه بود. آیا اکنون که یکی از همفکران دولت به این طرح ایرادات اصلی گرفته ، از سوی احمدی نژاد پذیرفته می شود؟