“هرگاه رفتاری با انگیزه نقد عملکرد حاکمیت یا کسب یا حفظ قدرت، واقع شود بدون آنکه مرتکب، قصد ضربه زدن به اصول و چهارچوب های بنیادین نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشد، جرم سیاسی محسوب می‌شود”.
این ماده یک فصل اول طرح جرم سیاسی است که از سوی تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی تهیه شده و دو روز پیش، از سوی هیات رئیسه مجلس اعلام وصول شد. در تبصره همین ماده از طرح جرم سیاسی آمده است که “اصول و چهارچوب‌های بنیادین نظام جمهوری اسلامی ایران عبارتند از دین و مذهب رسمی کشور، ابتنای نظام بر ولایت مطلقه فقیه، اسلامیت و جمهوریت”.
ماده ای که انتقادات و همزمان نگرانی بسیاری را ایجاد کرده است.موسی عضنفرآبادی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در این زمینه به “روز” میگوید: چنین ماده ای عملا جلوی هرگونه انتقادی را می گیرد و بدین معنی است که هیچ کسی هیچ انتقادی نباید بکند.
او می افزاید: هنوز این طرح در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس مورد بررسی قرار نگرفته و به کمیسیون ارائه نشده و صرفا هیات رئیسه آن را اعلام وصول کرده است و باید مورد بررسی قرار گیرد. تعریف جرم سیاسی به این سادگی ها که آقایان می گویند نیست. براساس همین ماده که خواندید وقتی یک نفر میخواهد نقدی بکند، نقدش هم به قصد ضربه زدن به نظام نیست، خب چگونه می تواند عملش، جرم تلقی شود؟ این ماده با این کیفیت اصلا چه مفهومی دارد؟ این طرح باید هم از سوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس و هم در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار گیرد و قطعا این ماده به این شکل نخواهد بود.
سعید لیلاز، روزنامه نگار و تحلیل گر مسائل سیاسی ایران اما در مصاحبه با “روز” می گوید: این طرح برای جامعه فعلی ایران زیادی کهنه است. من به نمایندگان مجلس توصیه میکنم خود را با تحولات سیاسی ایران همپا کنند و جلو بروند.
او می افزاید: ماده یک همین طرح نشان میدهد که چقدر این طرح نسبت به فضا و جامعه سیاسی فعلی ایران عقب افتاده و کهنه است و چقدر با شرایط ایران و مسیری که در حال حاضر طی میکنیم بیگانه است. همین نشان میدهد نمایندگان مجلس چقدر از جامعه دور افتاده اند.
آقای لیلاز درباره طرح جرم سیاسی میگوید: جرم سیاسی اساسا به نگاه حاکم به مساله برمیگردد و به قدرت حاکم. در واقع به موقعیت حاکم و محکوم برمیگردد. من مثال میزنم سال ۹۰ یا ۹۱ زلزله ای در ورزقان آذربایجان شرقی رخ داد، یک گروهی در قالب یک نهاد غیردولتی برای کمک به این منطقه رفتند و همه بازداشت شدند و اتهام سیاسی به آنها نسبت داده شد. یا چند وقت پیش، بادبادک بازی در مشهد که از طریق فیسبوک هماهنگ شده بود سیاسی تلقی شد و عده ای را بازداشت کردند. خب این مسائل اصلا سیاسی بود؟ در کشور ما ممکن است کاکل یک دختر خانم که از زیر روسری بیرون می ماند، عمل سیاسی تلقی شود و ممکن است زمانی عمل سیاسی تلقی نشود. هیچ متر و ملاکی درباره جرم سیاسی وجود ندارد.آیا در تعریف جرم سیاسی تکلیف اینها هم مشخص خواهد شد؟ در این طرح می آورند که آب بازی کردن در پارک ها جرم سیاسی نیست یا چی؟ تشکیل شرکت هرمی یک کلاهبرداری از مردم و جرمی مالی است یا سیاسی که سالهاست در کشور ما حکومت با آن سیاسی برخورد میکند؟ با وضعیتی که وجود دارد تلاش برای تعریف جرم سیاسی یا تدوین طرحی در این جهت، مثل آب درهاون کوبیدن است و هیچ اثری ندارد چون بسته به زمان و موقعیت حاکم و محکوم، هر چیزی ممکن است سیاسی تلقی شود.
این روزنامه نگار ادامه میدهد: گذشته از مثال هایی که زدم شما ببینید خیلی از دوستان من نزدیک ۵ سال است در زندان هستند؛ چرا؟ چون از احمدی نژاد انتقاد کرده اند! حالا نگاه کنید ببینید خود آقایان در انتقاد از احمدی نژاد مسابقه گذاشته اند و حتی بد و بیراه هم می گویند ولی نه تنها جرم نیست که جایزه هم میدهند.
سئوال میکنم آیا تعریف جرم سیاسی و تدوین طرحی، به این آشفتگی ها سرو سامان نمی بخشد؟ آقای لیلاز میگوید: نه امکان ندارد. شما آب بازی را سیاسی میدانید یا نه؟ قطعا سیاسی نیست اما حکومت سیاسی میداند و برخورد سیاسی میکند. آیا در مصادیق جرم سیاسی این را هم خواهند آورد؟ تکلیف این مسائل را روشن خواهند کرد؟ همانطور که گفتم این بستگی به موقعیت حاکم و محکوم دارد که چه چیزی را جرم سیاسی تلقی کنند و چه چیزی را جرم سیاسی تلقی نکنند.
ابوالفضل ابوترابی، عضو هیات رئیسه کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس که از امضاکنندگان و تهیه کنندگان این طرح است در مصاحبه با ایسنا گفته “ما در تدوین این طرح، حداقل‌ها را لحاظ کردیم تا بتوانیم نظر شورای نگهبان را تامین کنیم، البته برخی انتقادات حقوقدانان به این طرح نیز کاملا وارد است اما برای جلب نظر شورای نگهبان ناگزیریم که برخی محدودیت‌ها را لحاظ کنیم تا فضایی ایجاد شود تا موافقت شورای نگهبان در مورد این طرح جلب شود”.
اما یکی دیگر از امضاکنندگان این طرح به “روز” میگوید: من در جریان محتوای خود طرح نیستم و صرفا به دلیل اینکه طرحی برای تعریف جرم سیاسی است آن را امضا کردم. ۳۵ سال از انقلاب میگردد و ما تعریفی از جرم سیاسی نداریم.
می پرسم چطور طرحی را که از محتوای آن خبر ندارید امضا کرده اید؟ میگوید: خیلی از کسانی که امضا کرده اند از محتوای آن خبر ندارند. مساله مهم خود اصل طرح است و محتوای آن که چه در کمیسیون تخصصی مربوطه و چه در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار میگیرد و ممکن است اصلا اکثرا آن تغییر کند. این فعلا در حد یک طرح است و تا به مصوبه برسد تغییرات زیادی خواهد کرد.
این نماینده مجلس نیز منتقد ماده اول فصل اول این طرح است و میگوید: با این اوصاف حتی در تاکسی و اماکن عمومی هم مردم امکان طرح انتقادات معمول خود را نخواهند داشت، چون مردم معمولا در سطح جامعه انتقاداتی را طرح میکنند ولی نه به قصد ضربه زدن به نظام ولی با این ماده همه مجرم سیاسی تلقی می شوند. من مطمئنم این ماده تغییر خواهد کرد و باید تغییر بکند.
