روزبه میرابراهیمی
پس از تلاش های نه چندان موفق گذشته برای تشویق ایرانیان یهودی به مهاجرت از ایران، دولت اسرائیل برنامه ها و تسهیلات ویژه ای را برای جذب ایرانیان یهودی در نظر گرفته است. آنگونه که در خبر ها آمده است دولت اسرائیل و آژانس یهود برای هر فرد یهودی ایرانی که به اسراییل مهاجرت کند، افزون بر مزایایی مانند تحصیل رایگان در دانشگاه، و وام های چشمگیر برای خرید منزل و اتومبیل صفر کیلومتر، ده هزار دلار نیز پول نقد خواهد گرفت.
این خبر در حالی از سوی روزنامه “معاریو” منتشر می شود که تاکید شده است این کمک ها تنها برای یهودیان ایرانی در نظرگرفته شده و شامل حال یهودیان از کشورهای اروپایی و آمریکایی نخواهد شد.
روزنامه اسراییلی معاریو در شماره روز یکشنبه هشتم جولای در این زمینه می نویسد: “اخبار مربوط به اعطای کمک های مالی بلاعوض و چشمگیر برای یهودیان ایرانی به منظور رفتن آنها به اسراییل، از طریق بخش فارسی رادیو اسراییل پخش شده و نیز یک سایت ویژه فارسی که از سوی دولت اسراییل برپا شده، جزئیات این امر را در اختیار علاقمندان قرار می دهد.در این سایت، همچنین رشته برنامه هایی برای گردشگری در اسراییل که ویژه یهودیان ایرانی تنظیم شده، برای تابستان کنونی در نظرگرفته شده است. در این سفرهای دسته جمعی، یهودیانی که از ایران موقتا به اسراییل سفر می کنند، با شهرها و اماکن اسراییل آشنا می شوند. هدف این برنامه های گردشگری نیز تشویق هرچه بیشتر یهودیان ایرانی به خروج هرچه سریعتر از ایران است.”
ترجیح ایرانیان چیست؟
هر چند در این بین، روزنامه معاریو اذعان می کند: “یهودیان ایران چندان اشتیاقی به خروج از میهن خود ندارند و ترجیح می دهند که با فرهنگ ایرانی و در کنارهم میهنان مسلمان خود زندگی کنند و زندگی در ایران را به رفتن به اسراییل برتری می دهند.”
معاریو گزارش می دهد که “یهودیان ایرانی حتی نان سنگک و لواش ایرانی و سلام وعلیک روزانه با همسایگان مسلمان را بر زندگی در کشوری دیگر ترجیح می دهند، هرچند که به نوشته این روزنامه، یهودیان ایران در مدارس ویژه خود زبان عبری را نیز می آموزند و به عبری نیز آشنائی دارند و کنیساهای یهودیان ایران نیز آزادانه به فعالیت ادامه می دهند.”
ایرانیان یهود در تاریخ ایران
پیشینه حضور یهودیان در ایران به ۲۷۰۰ سال پیش بازمیگردد. دانشنامه “ویکیپیدیا” در این باره می نویسد: آنها پس از ویرانی معبدشان توسط بخت النصر فرمانروای قوم آشور، به مناطقی در جنوب عراق فعلی و ایران که زیر سلطه آشوریان درآمده بود کوچانده شدند. گفته می شود حضور تاریخی یهودیان بعنوان اولین ساکنان منطقه گیلیارد یا گیلعاد در نزدیکی دماوند نیز به دوران آشور و تبعید اجباری باز می گردد. قبرستانی قدیمی از آن دوران باقیمانده است که برای یهودیان ایران ارزش معنوی بالایی دارد.در زمان کوروش، یهودیان اجازه یافتند به سرزمین خود که بخشی از امپراطوری هخامنشی شده بود، بازگردند و معبد خود را بازسازی کنند. اما گروهی از آنها در ایران ماندند و آزادانه دین و فرهنگ خود را حفظ کردند. این روایتِ رواداری کورش نسبت به یهودیان در عهد عتیق از کتاب مقدس آمده است و یهودیان جهان به همین دلیل او را یکی از ناجیانِ قوم خود می دانند.شماری از اماکن مقدس و تاریخی یهودیان در ایران قرار دارند که آرامگاه پیامبران و بزرگان بنیاسرائیل مانند دانیال نبی در شوش، و پیامبر حبقوق در تویسرکان از این جملهاند و مورد احترام مسلمان نیز هستند و نیز مقابر چندتن از بزرگان برجسته یهودی هاراو اورشرگاء در یزد و خاخام ملا مشه هلوی در کاشان قرار دارند.”
امواج مهاجرت ایرانیان یهودی
شمار یهودیان ایران در حال حاضر، بنابر آمارهای رسمی نهادهای وابسته به کلیمیان در داخل ایران به 20 هزار نفر می‌رسد. این رقم گرچه در قیاس با جمعیت 70 میلیونی ایران بسیار ناچیز جلوه میکند، اما کماکان نشان‌دهنده این واقعیت است که در کل خاورمیانه، بعد از اسراییل، ایران دارای بیشترین شمار شهروندان یهودی است.
تعداد یهودیان ایران تا انقلاب سال 1357، چهار برابر میزان کنونی بود و به هشتاد هزار نفر می‌رسید. بعد از جنگ جهانی دوم عده ای از یهودیان کشور به دلیل تشویق ها و تحریکات سازمان های صهیونیستی و یا بخاطر مشکلاتی که وجود داشت به اسرائیل مهاجرت کردند و بنابر گزارش های مختلف اکثریت آنها در آنجا با شرایط دشواری مواجه شدند. اما در دهه های بعد عده ای از آنها حتی به رده های بالای سیاسی دست یافتند که از آن جمله می توان به رئیس جمهور سابق اسرائیل موشه کتساف (موسی قصاب) و شائول موفاز وزیر پیشین دفاع و وزیر کنونی دارایی اشاره کرد.
خروج یهودیان از ایران در سال‌های پس از انقلاب هم ادامه داشت که صاحب نظران از سه موج مهاجرت در این دوره نام می برند. اولین موج این مهاجرت اندکی پس از انقلاب به راه افتاد که مقصد اکثر آنها اروپا و آمریکا و اسراییل بود. دومین موج به سال‌های 1359 تا 1368 برمی‌گردد که ایران درگیر جنگ با عراق بود. سومین موج مهاجرت یهودیان ایران سال 1378 آغاز شد: در آن سال 13 نفر از یهودیان شیراز به اتهام جاسوسی برای اسراییل دستگیر و محاکمه شدند، رویدادی که چشم‌انداز ادامه زندگی در کشور را برای شمار دیگری از یهودیان مبهم و تیره کرد.
آمار نشان می دهد که بیش از نیمی از یهودیان باقی مانده در ایران در تهران ساکن اند و مابقی در شهرهایی چون شیراز و اصفهان و شمار اندکی در یزد و همدان و دیگر مناطق پراکنده اند. بیشتر کلیمیان به دلیل دشواری های استخدامی به مشاغل آزاد رو می آورند. البته از نظر قانون منعی برای استخدام آنها در اکثر مشاغل وجود ندارد.
با تشکیل مجلس شورای ملی در دوران مشروطیت، اقلیت های دینی از کرسی نمایندگی برخوردار شدند و کلیمیان تا به امروز در همه دوره‌ها دارای نماینده بودهاند. پس از پیروزی انقلاب در ایران در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز نماینده کلیمیان ایران حضور فعال داشت. کلیمیان طبق قانون اساسی دارای یک نماینده در مجلس شورای اسلامی هستند.
حرکت های سیاسی، اجتماعی و شرعی جامعه کلیمی در سه چرخه مرجع دینی کلیمیان، نماینده کلیمیان در مجلس شورای اسلامی و هیئت مدیره انجمن کلیمیان تهران متمرکز است. هرگونه اعلام موضع یا پیگیری مسائل حقوقی، سیاسی و اجتماعی جامعه کلیمی از طریق نهادهای مذکور صورت می‌گیرد.
در کشوری که رئیس جمهورش…
در کشوری که رییس‌جمهورش هولوکاست را انکار میکند و شعار “مرگ بر اسراییل” ورد زبان شرکت‌کنندگان نماز جمعه است یک یهودی چگونه می‌تواند به راحتی زندگی کند؟ این سوال را خبرنگار یک روزنامه اتریشی (دی پرسه) که چند ماه پیش در ایران به سر می‌برد از آرش آبایی سخنگوی جامعه یهودیان تهران و صاحب امتیاز ماهانه “بینا” تنها نشریه‌ای به زبان فارسی در مورد مسائل مختلف یهودیان انتشار می‌یابد پرسیده بود. آبایی در پاسخ گفته بود:“یهودیان ایران به این مسئله فکر می‌کنند که آیا باید کشورشان را ترک کنند؟ شمار زیادی از هم‌کیشان ما تا کنون این کار را کرده‌اند .” آبایی چندین کتاب در باره تاریخ یهودیت نوشته و ماهانه “بینا” را منتشر می کند. سال 2002 که نویسنده مجاری، ایمره کرتس به خاطر رمان معروفش با نام “رمان بی‌سرنوشت‌ها” برنده جایزه ادبی نوبل شد، آرش آبایی در مجله بینا مقاله‌ای نوشت که به تجربه شخصی کرتس ازهولوکاست و یهودی‌کشی در جریان جنگ جهانی دوم می‌پرداخت. پس از انتشار این مقاله، از طرف جمهوری اسلامی محترمانه به آبایی تذکر داده شد که دور مسئله هولوکاست را خط بکشد و در باره آن چیزی ننویسد. این تذکر در دورانی به آبایی داده شد که هنوز محمد خاتمی رییس‌جمهور بود و نه احمدی‌نژاد، که هولوکاست را صراحتاً انکار میکند.
پیشینه تشویق برای مهاجرت
زمستان سال قبل بود که در پی تلاش های مشابه دولت اسرائیل در جذب ایرانیان یهود برای مهاجرت و زندگی در اسرائیل، وب سایت اینترنتی “آروتز شوا” در گزارشی در این باره نوشت: اقدام ها برای متقاعد کردن 25 هزار یهودی برای خروج از این کشور بی فایده بوده است. به نوشته این گزارش، درماههای اخیر “جامعه امداد مهاجرین عبری”، مقام های اسرائیل و برخی از رهبران فرق یهودی در آمریکا ازیهودیان ایرانی خواسته اند تا به اسرائیل مهاجرت کنند. اما تاکنون با وجود اینکه به یهودیان ایرانی اجازه مسافرت به اسرائیل وهمچنین خروج از کشور داده شده است اما اغلب آنها ترجیح می دهند تا درایران به زندگی خود ادامه دهند.