برخی خبرگزاریها از پرفروش شدن نوشت‌افزارهای “ایرانی-اسلامی” خبر داده‌اند که سه شخصیت طراحی شده را در قالب دو خواهر و یک برادر روی آنها نقش بسته است. گفته شده که این محصولات قرار است به مبارزه با تهاجم فرهنگی رفته و مروج سبک زندگی با الگوی اسلامی، ایرانی باشند. اما تقسیم نقش‌ها بین دختران و پسران در محصولات ارائه شده، سوال‌برانگیز شده است. نیکزاد زنگنه، کارشناس و فعال حقوق زنان در گفت‌وگو با روزآنلاین، این نوع فرهنگ‌سازی‌ها را در راستای سیاست‌هایی می‌داند که سعی بر محدود کردن هرچه بیشتر حضور زنان در عرصه عمومی و بازگرداندن آنها به اندرونی‌ها دارد.
از سارا و دارا تا ثنا و سینا
مدت‌هاست که اسلامی‌سازی عروسک‌ها، وسایل و لباس‌های کودکان، طرح‌های روی نوشت‌افزار و… از سوی مسوولان در دستور کار برخی نهادها و مقامات قرار دارد. دغدغه‌ای که اگرچه در ابتدای راه و با ارائه عروسک‌های دارا و سارا با شکست مواجه شد اما آنها را از ادامه تلاش برای آنچه “ایرانی-اسلامی” کردن این محصولات می‌دانند، منصرف نکرد. برخی خبرگزاریها به تازگی از پرفروش شدن محصولات شرکتی به نام “قاصدک” خبر داده‌اند که با خلق شخصیت‌های ایرانی از چندی پیش محصولات فرهنگی خود را وارد بازار لوازم‌التحریر کرده است. ثمین و ثنا نام شخصیت‌های دختر و سینا نام شخصیت پسر تصاویر مندرج روی محصولات این شرکت است. تصاویری که درآن دختران مشغول آشپزی و کارهای خانه‌اند و پسرها بیرون از خانه در نقش کشاورزر، پزشک، مهندس و…ظاهر می‌شوند؛ دخترها مشغول پذیرایی یا تفریح‌اند و پسرها مشغول جست‌وجو در طبیعت و ورزش.
بسیاری از کارشناسان حقوق زن و کودک ارائه چنین تصاویری را ذهنیت دادن و تعریف نقشی مشخص بر اساس جنسیت می‌دانند. نیکزاد زنگنه، فعال حقوق زنان در همین خصوص به “روز” می‌گوید: “استفاده احتمالی از چنین محصولی، حلقه‌ای از زنجیره‌ی مواجهه کودکان با محصولات جنسیت‌زده‌ای است که برای همه رده‌های سنی -از بدو تولد تا دوران پیری- در بازارهای سراسر دنیا عرضه شده است. این محصولات به صورت ناخودآگاه این ذهنیت را در کودکان تقویت می کنند که قابلیت‌ها، مهارت‌ها، حرفه‌ها، رشته‌های تحصیلی و شغل‌ها، بنابر دوگانه زن/مرد تقسیم می‌شوند.” زنگنه معتقد است چنین محصولاتی این باور را برای کودکان ایجاد می‌کند که مردها واجد توانایی‌ها و مهارت‌های خاصی هستند که زنان نمی‌توانند در آن عرصه‌ها به همان اندازه موفق باشند و در مقابل زنان هم استعدادهای خاصی دارند که مردان فاقد آن هستند. به اعتقاد این فعال حقوق زنان، تقسیم کار جنسیتی پذیرفته شده و رایج در دنیای امروز، بر مبنای همین رویکرد شکل می گیرد و در راستای منافع مردسالاری و سرمایه‌داری بازتولید می‌شود.
او می‌گوید: “به طور خلاصه این محصولات مفهوم «جنسیت» را آن طور که در دنیای امروز با آن مواجه هستیم، در ذهن کودکان شکل می‌دهند.”
تلاش برای بازگرداندن زنان به اندرونی‌ها
تلاش برای تعریف نقش زنان تنها به عنوان مادر و همسر و محدود کردن آنها به محیط خانه تازگی ندارد سیاست‌های این‌چنینی همواره مورد انتقاد فعالان حقوق زن بوده چرا که آنها را در تقابل با حقوق اجتماعی زنان می‌دانند. به اعتقاد آنها هدف این سیاست‌ها برگرداندن زنان به خانه و تشویق آنها به فرزندآوری و در نتیجه دور شدن از محیط کار و جامعه است. فعالان حقوق زنان بارها تاکید کرده‌اند با اعمال چنین سیاست‌هایی نقش زنان برای مشارکت در جامعه کمرنگ می‌شود.
نیکزاد زنگنه، فعال حقوق زنانی که با “روز” گفت‌وگو می‌کند طراحی و ترویج این محصولات را برآیند نهایی رویکرد غالبی می‌داند که این روزها در زمینه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی نسبت به زنان و حضور فعال آنان در جامعه وجود دارد: “به عبارت دیگر همان‌طور که شاهد تلاش‌های پیگیر برای پیشبرد پروژه هایی چون سهمیه‌بندی جنسیتی دانشگاه‌ها و قانون تعالی جمعیت و خانواده، ایجاد محدودیت‌های استخدامی برای زنان و… در عرصه‌ی قانون و سیاست‌گذاری هستیم، طرح‌های مختلف و متعددی هم در عرصه فرهنگ و رسانه اهداف مشابه همین سیاستگذاری‌ها و قوانین، یعنی محدود کردن هرچه بیشتر حضور زنان در عرصه عمومی و بازگرداندن آنها به اندرونی را دنبال می‌کند.”
به گفته زنگنه، چنین رویکردی ناشی از تفکرات واپسگرای بنیادگرایانه‌ای است که حضور فعالانه زنان در عرصه عمومی را بر نمی تابد و تلاش می کند با توسل به ایده “کنترل زنان” به کلیه امور و مناسبات جامعه مسلط شود.
اما فعالان زن انتقاداتی را هم به اسبا‌ب‌بازی‌ها و محصولات خارجی مثل باربی وارد می‌کنند و معتقدند این وسایل نیز باعث ترویج معیارهایی غلط زیبایی زنانه شده و کلیشه‌های جنسیتی را تبلیغ و تثبیت می‌کنند. زنگنه نیز معتقد است اقدامات تولیدکنندگان داخلی در واقع “بومی‌سازی کلیشه‌های جنسیتی” محسوب می شود و در صورت کلان مسئله تغییری ایجاد نمی‌کند.
یک اقدام خودجوش؟
به تازگی و به مناسبت در پیش بودن سال تحصیلی جدید، نمایشگاه نوشت‌افزاری با نام “ایران‌نوشت” برگزار شده است؛ نمایشگاهی که در آن محصولات ساخت داخل به فروش می‌رسید. باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص آمار فروش محصولات عرضه شده در این نمایشگاه نوشته است که “ثنا و ثمین، در کنار کلاه قرمزی” از پرطرفدارین این محصولات بوده‌اند. خبرگزاری فارس نیز سال گذشته در خصوص شخصیت‌های سارا و ثمین با اشاره به این‌که تولیدکنندگان ایرانی در حوزه نوشت‌افزار و لوازم‌التحریر احساس خطر کرده و پا به خاکریز دشمن گذاشته‌اند، نوشت: “نوشت‌افزار ایرانی-اسلامی «قاصدک» با توجه به تهاجم بی‌امان دشمن برای کودکان و الگو‌سازی سبک زندگی غربی و ترویج بی‌محابای بی‌حیایی و بی‌غیرتی در میان آنان و پس از یک و نیم سال مطالعه و بررسی ابعاد مختلف شخصیت‌های الگوساز جبهه معارض و محصولات آنها و در طی اقدامی خودجوش شخصیت‌های دختر به نام‌های «ثنا» و «ثمین» و یک شخصیت پسر به نام «سینا» طراحی کرده است.”
ارائه چنین محصولاتی هر سال با افزایش چشم‌گیری همراه بوده است. سال گذشته مهدی شاهوردی مدیر پروژه این طرح گفته بود: “در آینده نزدیک «داستان‌های کمیک استریپ»، «کتاب داستان»، «کتاب شعر»، «جامدادی»، «دفتر» و سایر لوازم‌التحریر با تصاویر «ثنا و ثمین» و برادرشان «سینا» در دستور کار این برند اسلامی - ایرانی قرار می‌گیرد.”
