صلاح حمید

کارشناسان مصر و سایر کشورهای عربی در جریان کنفرانس هفته گذشته در قاهره که به روابط متزلزل اعراب و ایران می پرداخت، درخصوص افزایش دخالت های ایران در امور این کشورها هم نظر بودند، اما بر سر انتخاب گزینه گفتگو با ایران برای حل و فصل منازعات موجود دچار اختلاف شدند.

 کنفرانس یاد شده که از سوی مرکز بین المللی مطالعات آینده نگر و استراتژیک قاهره سازماندهی شده بود، برای یافتن راه های مواجهه با بلندپروازی های منطقه ای ایران ترتیب یافته بود؛ جاه طلبی هائی که به بحران اصلی در خاورمیانه تبدیل شده است و کشورهای سنی مذهب نظیر مصر و عربستان را به قرار گرفتن در مقابل کشور شیعۀ ایران سوق داده است.

سخنرانان اصلی مصری نسبت به گفتگوهای قریب الوقوع ایران و آمریکا که وعدۀ آن در هنگام همایش های انتخاباتی باراک اوباما داده شده است، ابراز نگرانی کردند. احمد فخر ژنرال بازنشسته و رئیس مرکز یاد شده که به عنوان یکی از کارشناسان استراتژیک برجسته در مصر شناخته می شود، نسبت به اهداف منطقه ای ایران که به گفته او با تهدیداتی علیه امنیت ملی و منافع منطقه ای مصر همراه است، هشدار داد. علاء الدین حلال استاد علوم سیاسی و رئیس کمیته رسانه ای حزب حاکم دموکرات ملی نیز ایران را به تلاش برای «برهم زدن توازن قدرت در منطقه به نفع خویش و تلاش برای صید فرصت ها برای استفاده در مذاکره با آمریکا متهم کرد.»

مصر ظرف ماه های گذشته ایران را مکرراً به قدرت طلبی متهم کرده است اما روابط دو کشور در ماه گذشته که نیروهای امنیتی قاهره از طرح های خرابکارانه حزب الله (گروه تحت حمایت ایران) در مصر و تلاش آنها برای گسترش اسلام شیعه در این کشور با اکثریت مسلمان سنی پرده برداشت، با تشنج همراه شد. زمانیکه حسنی مبارک عهد کرد دخالت در امور داخلی کشورش را تحمل نخواهد کرد، این تشنج به اوج رسید. هرچند مبارک نامی از ایران نبرد، اما اظهارات وی قوی ترین هشدار مصر به گروه های تحت پشتیبانی ایران قلمداد شده است. 

مصر و عربستان نظاره گر تشدید گسترش منطقه ای ایران از طریق پشتیبانی از حزب الله و توسعه دانش فنی آن کشور بوده اند، هرچند ایران می گوید بر خلاف اتهامات آمریکا و غرب، قصد تولید تسلیحات هسته ای ندارد. دو کشور سنی منطقه و ایرانِ شیعه، رقبای اصلی برای نفوذ در خاورمیانه محسوب می شوند و در موضوعات سیاسی نظیر لبنان، عراق و محدوده سرزمین فلسطینیان، مواضع مخالف اتخاذ کرده اند.

گزارش های موجود از آماده شدن دولت اوباما برای تماس با ایران، بر نگرانی پایتخت های بزرگ عربی افزوده است. تماس با ایران یکی از اولویت های اصلی سیاست خارجی اوباما بوده و مقامات ارشد آمریکائی برای اتخاذ شیوه مناسب جلسات روزانه دارند. رابرت گیتس وزیر دفاع و دنیس راس کارشناس خاورمیانه و فرد ناظر بر مرور سیاست تماس با ایران، از سوی آمریکا به منطقه اعزام شدند تا از نگرانی اعراب بکاهند و به آنها نسبت به پشتیبانی آمریکا از مواضع شان و نیز تلاش های واشنگتن برای عقب نشاندن ایران از ادامه برنامه بحث انگیز هسته ای اطمینان خاطر بدهند.

اما همچنان در مطبوعات عربی و اسرائیلی گزارش می شود مقامات آمریکائی در حال تهیه طرحی هستند که به موجب آن، دولت اوباما یک بسته پیشنهادی شامل گفتگو با ایران بر سر تمام مسائل کلیدی از جمله عراق، لبنان و امنیت خلیج فارس ارائه خواهد داد. در همین حال تحلیلگران ، از جمله کسانی که در کنفرانس هفته گذشته قاهره حضور داشتند، از ایدۀ پرداختن به تمام موضوعات در یک مرحله به عنوان رویکرد «چانه زنی بزرگ» یاد می کنند وهشدار می دهند که بهای آن را اعراب باید بپردازند.

هرچند به نظر نمی رسد آمریکائی ها برای نشستن بر سر میز صلح با ایرانی ها عجله داشته باشند، اما این اقدامات باعث برانگیخته شدن بحث هائی در جهان عرب برای یافتن بهترین راه مهار ایران شده است. در جریان کنفرانس هفته گذشته قاهره، حتی پیشنهاداتی درخصوص تأسیس یک نظام امنیتی منطقه ای و یا سازمانی داده شد که ایران و کشورهای عربی را برای حل و فصل مسائل مورد مناقشه تحت پوشش خود قرار می دهد. آنها گفتند منطقه استراتژیک خلیج فارس از فقدان یک سیستم امنیتی کارآمد رنج می برد و اعلام کردند منطقه تحت چنین شرایطی، بیش از هر زمان دیگر به یک طرح جامع امنیتی نیاز دارد.

فکر ایجاد سازمان امنیتی، یک چالش بزرگ در سیاست خارجی محسوب می شود اما بسیاری بر این عقیده اند که مذاکره، آغاز مناسبی در این مسیر است. مصطفی الفکی رئیس کمیته سیاست خارجی مجلس مصر گفت: «حتی اگر ایران برنامه ای در اختیار داشته باشد و در تلاش برای اشاعه خرابکاری در منطقه باشد، دو طرف می توانند پشت میز بنشینند و بر اساس احترام متقابل به گفتگوی سیاسی بپردازند.»

با این حال، برخی دیگر نگرانند که تماس با ایران می تواند باعث شکاف در میان اعراب شود و موضع آنها را تضعیف کند. مکرم محمد احمد روزنامه نگار سرشناس و رئیس اتحادیه مطبوعاتی مصر گفت: «ما اعراب قبل از اینکه با ایران حرف بزنیم، باید خودمان برای رسیدن به یک موضع واحد صحبت کنیم.»

منبع: الاهرام- هفته نامه 13 مه