دکتر یوسف مولایی مختصص اموربین الملل و استاد دانشگاه تهران در گفت وگو با روز به ویژگی های ارسال نامه تبریک محمود احمدی نژاد به رییس جمهور منتخب آمریکا پرداخته و از امکان وقوع تحولاتی در ماه های آینده سخن گفته است. این گفت وگو را می خوانید.
ارزیابی شما از ارسال نامه تبریک آقای احمدی نژاد به رییس جمهور منتخب مردم آمریکا چیست؟
باید جنبه های مثبت این موضوع را برجسته کنیم. اینکه به هرحال یک رییس جمهوری در فضای موجود مناسبات ایران وامریکا نامه ای نوشته وتبریک گفته - با حفظ ادبیات خودش- گام مثبتی است. حداقل شرایط را بدتر نمی کند اگر بهتر نکند. کسانی که در مناسبات بین المللی از حل وفصل اختلافات حمایت می کنند باید از این اقدام حمایت کنند. درضمن باید ببینیم که عکس العمل طرف مقابل چیست. چون آقای اوباما هنوز رسما مسوولیت را عهده دار نشده اند، گام های احتیاط آمیزی را برمی دارند. من اگر دردستگاه سیاست خارجی وی بودم استقبال می کردم - باهرمحتوایی که خواسته آقای اوباما در رفع تبعیض ها وبی عدالتی ها گام بردارد- و به آن پاسخ می دادم. اما تا پیش از پاسخ طرف مقابل صحبت در خصوص آثار مثبت این اقدام اندکی زود است.
درطول سی سال گذشته سابقه نداشته که یک رییس جمهور ایران به رییس جمهور آمریکا تبریک بگوید. این موضوع درچه شرایط سیاسی رخ می دهد؟
در حوزه مناسبات بین المللی می توان گفت خیلی عوامل مختلف دست به دست هم می دهند تا چنین اتفاقی رخ دهد. آمریکا در منطقه مشکلات زیادی دارد و نیز بحران اقتصادی این کشور را نیز نباید از یاد برد. ایران هم با مشکلات متعددی روبروست. همه اینها دست به دست هم می دهند تا چنین اقدام بدیعی امکان پذیر شود. آقای احمدی نژاد یا به دلیل جسارت فردی ویا به دلیل موقعیت خاصی که کشور از نظر بین المللی در آن قرار دارد می تواند چنین اقدامی را انجام دهد وهزینه هایی از این دست را متحمل شود.
شاید دولت ایران فکر می کند با آمدن یک رییس جمهوری دموکرات تهدید امنیتی از نوع حمله نظامی به آن شکلی که در دولت جورج بوش مطرح بود از میان برداشته شود. با این تحلیل موافقید؟
دستگاه مدیریتی ایران وحکومت های مشابه با دموکرات ها بیشتر مشکل دارند. برای اینکه آقای اوباما با پرچم حقوق بشر و عدالت بهتر می تواند اجماع جهانی را با هزینه کمتر علیه ایران سازمان دهد. اما این موضوع یک زمینه خوبی [برای نامه نوشتن به وی] ایجاد می کند چون با توجه به اینکه وی سیاه پوست است واز اقلیت های نژادی، توجیح این حرکت در ایران هزینه کمتری دارد. اگر آقای مک کین پیروز شده بود یا حتی خانم هیلاری کلینتون دموکرات، نوشتن این نامه به این آسانی امکان پذیر نبود. از سوی دیگر خصوصیت فردی آقای احمدی نژاد که جسارت فردی شان است، زمینه عملی شدن این اقدام را فراهم می کند.
فکر می کنید این اقدام تصمیم شخصی آقای احمدی نژاد بوده است؟
همه می دانند که سیاست خارجی ایران درمقیاس کلان آن به چه نحوی اعمال می شود و رییس جمهور در کجای حلقه تصمیم گیری قرار دارد. اما درعین حال موقعیت شخصی رییس جمهوری وزن این تصمیم گیری ها را کم رنگ وپررنگ می کند. نگاه ایشان در رویکردشان به مساپل بیرونی نقش مثبتی داشته که این نامه را تهیه کرده اند. اگر آقای خاتمی در این موقیعت بودند شاید به راحتی این اقدام را انجام نمی دادند.
گفته می شود اگر قرار باشد اتفاقی در رابطه ایران و آمریکا بیافتد زمانش بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران است. به تعبیر دیگر مقامات آمریکایی به انتظار خواهند نشست تا سرنوشت انتخابات ایران مشخص شود تا ببینند چه کسی چهار سال دیگر برکرسی ریاست جمهوری تکیه خواهد زد. تا چه حد چنین گزاره ای واقع بینانه است؟
در دنیایی که هر ثانیه اش می تواند تعیین کننده باشد و عوامل مختلفی می توانند روی هم تاثیر بگذارند تا یک کاری انجام شود، اینکه بگوییم کسی صبر کند تا ببیندشش ماه دیگر چه اتفاقی می افتد نمی تواند به لحاظ علمی مبنای دقیقی داشته باشد. بستگی دارد به اینکه شرایط چگونه به پیش برود. ممکن است قبل از پایان دوره اول آقای احمدی نژاد هم اتفاقات زیادی رخ بدهد.
برخی معتقدند که ایران اساسا نمی داند ازایالات متحده چه می خواهد. به عقیده شما آیا در تهران اجماع نظری وجود دارد که درصورت انجام مذاکره ای قراراست دقیقا چه چیزی به دست بیاید وروی چه مواردی مصالحه شود؟
آن چیزی که ایران می خواهد مدیریت مساپل منطقه ای وامنیت خودش است. ایران به عنوان قدرت منطقه ای وآمریکا به عنوان قدرتی فرامنطقه ای که به نوعی در منطقه رودرروی هم قرار داشته اند، هر کدام باید نقش مشخصی را در حل مساپل ایفا کنند. اگر یک مذاکرات جدی براساس مساپل موجود انجام شود رسیدن به یک تفاهم پذیر خواهد بود.
آیا اقدام آقای احمدی نژاد روی انتخابات سال آینده ایران تاثیر خواهد گذاشت؟
بستگی دارد ببینیم که چه اتفاقاتی بعد از این رخ می دهد ومهمتر اینکه چه عکس العمل آمریکا به این موضوع چه خواهد بود. از این سو هم باید دید طی این مدت چه اتفاقاتی در داخل ایران رخ می دهد. آیا می خواهند از این موضوع درجهت منافع گروهی خودشان استفاده کند یا نه؟ در یک زمان پنج شش ماهه می توان انتظار تحولات زیادی را داشت اگر چه نمی توان در عرض سه چهار روزه همه چیز را جمع بندی کرد. باید منتظر بشویم.
از یک منظر برخی معتقدند هرجوابی که آمریکایی ها بدهند آقای احمدی نژاد ابتکارعمل را به دست گرفته. اگر جواب مثبت بدهند که ناشی زمان سنجی مناسب است و اگر جواب منفی بدهند می گویند که به هرحال ایران حسن نیت خود را نشان داده و این آمریکاست که به راه گذشته می رود. این تحلیل تا چه میزان درست است؟
همیشه ابتکار عمل ظرفیت ها وفرصت های جدیدی ایجاد می کند. هر پاسخی که از طرف مقابل داده شود ظرفیت مثبت برای خود آقای احمدی نژاد ایجاد می کند.
چطور مثلا؟
دیده می شود که ایشان برای حل مساپلی که به صورت گره های کهنه درآمده می تواند جسارت داشته باشد. صرف نظر از اینکه از طرف مقابل چه پاسخی داده شود می تواند در انتخابات بعدی از آن استفاده کند. الان طرف مقابل پاسخی عکس العملی خواهد داشت.
آقای احمدی نژاد شش ماه پیش گفتند که امکان ندارد اجازه بدهند که باراک اوباما رییس جمهور بشود. چنین دیدگاهی از کجا ناشی می شود؟
ما ظرفیت دیپلماسی آمریکا را به خوبی نمی شناسیم. خیلی از روشنفکران ما هم ممکن است چنین دیدگاهی به این مساله داشته باشند. این اشتباه را فقط آقای احمدی نژاد مرتکب نشدند. اگر چه ایشان دیپلماتیک وبا احتیاط موضع گیری کردند وگفتند فکر نمی کنند چنین ظرفیتی در دموکراسی آمریکا وجود داشته باشد. وقتی جواب متفاوت می گیرد می تواند در دیدگاه وی هم تاثیر بگذارد و دید متفاوتی نسبت به دموکراسی آمریکا پیدا کنند.