تونی کارون
علی رغم این که همه رسانه ها بر طبل جنگ می کوبند، نه باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا و نه پنتاگون، تمایلی به رویارویی با ایران ندارند؛ رویارویی که می تواند به بی ثباتی خاورمیانه بیانجامد و در نهایت شاید دست یابی به سلاح هسته ای را برای تهران تنها مدتی به عقب اندازد.
سازمان های اطلاعاتی آمریکا معتقدند ایران هنوز تصمیم به تولید سلاح هسته ای نگرفته است ولی این کشور علی رغم تحریم های دامنه دار قصد ندارد برنامه هسته ای خود را تغییر دهد. اوباما در سال انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موضع نسبته ضعیفی در قبال برگزیده است؛ وی ناگزیر است در برابر اغراق در باره تهدید هسته ای ایران، و تهدید های دائمی اسرائیل در مورد اقدام نظامی یک جانبه علیه ایران، به گزینه های محدود تری رضایت دهد. تحریم نفتی اروپا علیه ایران از سوی ایران به عنوان یک اقدام جنگی در زمینه اقتصادی نگریسته شده اما به نظر می رسد دولت اوباما یک بار دیگر توجه خود را به یافتن راه حلی دیپلماتیک برای این مناقشه معطوف ساخته است.
مسلما راه حل مذاکرات در ذهن دو طرف وجود دارد. رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفت: «توافق تنها از طریق مذاکره بر اساس همکاری متقابل قابل حصول است، نه از راه غلط تحریم ها.» اوباما نیز در مصاحبه با فرید زکریا از نشریه تایم هفته گذشته تاکید کرد که تحریم ها برای ترغیب ایران به بر گزیدن «راه حل دیپلماتیک و کنار گذاشتن برنامه نظامی هسته ای و پیروی از قوانین بین المللی است، که ایران را قادر می سازد از نیروی هسته ای صلح آمیز، تحت پیمان ان پی تی، مانند همه کشورها بهره مند شود.»
بنا بر این مذاکرات در دستور است، ولی تاریخی برای آن تعیین نشده. در هفته های آینده مذاکراتی میان ایران و گروه کشورهای 1+5 ، شامل آلمان و اعضای دائمی شورای امنیتی سازمان ملل برگزار خواهد شد. این مذاکرات که به احتمال زیاد در ترکیه انجام خواهد شد قاعدتا می باید برای اعتماد سازی و اتخاذ تصمیماتی است که ایران و غرب بر سر آن توافق دارند.
مقامات ایرانی هفته گذشته گفتند دولت اوباما مخفیانه در صدد مذاکره با ایران بوده است؛ ولی مقامات آمریکایی این ادعا را رد کرده و تنها به نامه ای به رهبر ایران در باره تهدید کشتیرانی در خلیج فارس اشاره کرده اند. ولی در عین حالی تاکید کردند که آمریکا ایران را به شرکت در مذاکرات و اتخاذ راه حل دیپلماتیک تشویق کرده است.
این امر که هر دو طرف خواهان راه حل دیپلماتیک هستند، خود نشانه مثبتی است ولی هیچ کس در این زمینه خوشبین نیست. قدرت های غربی معتقدند که ایران قصد دارد توانایی ساخت بمب هسته ای را به دست آورد تا بتواند در زمان کوتاهی، در صورت نیاز، به تولید آن بپردازد. این اعتقاد بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی هسته ای درباره تحقیات ایران در زمینه کلاهک های هسته ای بنا شده است. در نتیجه آمریکا و متحدان آن اعتماد ندارند که ایران فعالیت های هسته ای خود را به اهداف غیر نظامی محدود سازد.
اوباما در مصاحبه خود با تایم گفت راه حل دیپلماتیک نه تنها مستلزم آن است که ایران از ساخت بمب هسته ای دست بردارد - ایران معتقدست که این کار را کرده- بلکه باید «از انبار کردن موادی که می تواند برای ساخت سلاح هسته ای بکار رود نیز خودداری کند.» منظور اوباما اورانیوم غنی شده با درجه خلوص بالاست. از اینجا مطلب پیچیده می شود زیرا داشتن نیروی هسته ای بر اساس پیمان ان پی تی و برای مقاصد صلح آمیز، به معنی ممنوعیت انبار کردن اورانیوم با درجه خلوص معمولی برای مصارف صلح آمیز نیست، هرچند این اورانیوم بتواند در مرحله دیگری مجددا با درجه خلوص پالایش شود. این حق تمام کشورهای امضا کننده پیمان ان پی تی است، که فعالیت های خود را تحت بازرسی آژانس بین المللی انرژی هسته ای قرار می دهند. درحالی که به ایران گفته شده بود غنی سازی را تا زمان هماهنگی کامل با آژانس بین المللی انرژی هسته ای معلق سازد، این کشور همچنان به غنی سازی تحت نظارت این آژانس ادامه داده است. به ایران گفته شده تا زمان پاسخ کامل به سئوالات آژانس و شفاف سازی کامل فعالیت های خود غنی سازی را متوقف سازد؛ ولی با ایجاد این شفاف سازی اصل غنی سازی از سوی سازمان ملل نفی نمی شود.
قبل از اینکه ایران به فن آوری غنی سازی دست یابد دولت بوش، فرانسه و اسرائیل اصرار داشتند که غنی سازی در خاک ایران اتفاق نیافتد و سوخت راکتورهای این کشور از خارج وارد شود. ولی غنی سازی اورانیوم در سال 2006 دیگر به «یک واقعیت» تبدیل شده بود و از آن زمان به بعد علی رغم تحریم های شورای امنیت سازمان ملل، مرتبا ادامه یافته است. اسرائیل و فرانسه همچنان بر سر عدم غنی سازی در داخل خاک ایران تاکید می ورزند ولی بسیاری معتقدند برای رسیدن به راه حلی دیپلماتیک چنین درخواستی عملی نیست. در هنگام شروع کار اوباما، مشاوران سیاست خارجی آمریکا به وی هشدار دادند که درخواست برای توقف کامل غنی سازی اورانیوم در خاک ایران قابل قبول نیست و به عوض آن باید تضمین هایی برای عدم حرکت در جهت نظامی کردن برنامه هسته ای از ایران گرفته شود.
هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا از همین موضع در اواخر سال 2010 گفت در هر راه حل دیپلماتیک «ایران خواهد توانست به غنی سازی اورانیوم برای مقاصد صلح آمیز ادامه دهد، به شرط آنکه اعتماد جامعه جهانی را جلب کند.» در همین حال گروهی از سناتور های سنای آمریکا طی نامه ای به اوباما نوشتند که «با توجه روش های مخفیکارانه و فریب کارانه دولت ایران در انجام فعالیت های هسته ای، دولت ایران نباید غنی سازی را در آینده ای نزدیک در خاک خود انجام دهد.» آنها گفتند با دادن هرگونه مجوز غنی سازی به ایران مخالفت خواهند کرد.
تریتا پارسی گفته است که «دولت اوباما این مساله را مسکوت گذاشته است و آن را نه قبول و نه رد کرده است.» اسرائیل نگران آن است که کاخ سفید در نهایت غنی سازی در ایران را بپذیرد؛ نگرانی که با پیشنهاد قبلی آمریکا مبنی بر معاوضه اورانیوم غنی شده ایران با اورانیوم با درجه خلوص بالاتر در سال 2009 ایجاد شد. فرانسه و اسرائیل می گویند چنین پیشنهادی به معنی به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران بوده است.
اسرائیل همواره تهدید کرده است که در صورت تغییر خط قرمزهای آمریکا، ممکن است جلوگیری از گزینه حمله به تاسیسات هسته ای ایران توسط اسرائیل مقدور نباشد. آمریکا الگوی تشدید فشار بر رژیم ایران را در پاسخ به این فشار اسرائیل اتخاذ کرده است. مساله آن است که آنچه از تهران خواسته می شود از دیدگاه ایران نوعی کاپیتولاسیون است، که حتی اگر ایران حاضر به همکاری باشد، تا حدی ناممکن به نظر می رسد.
اوباما هنوز بر اساس قوانین تحریم های جدید، این حق را دارد که برخی از شرکت ها و موسسات را از این قانون مستثنی کند، ولی با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چنین اقدامی چندان محتمل به نظر نمی رسد.
از سوی دیگر روشن نیست که ایران تا چه حد از در مصالحه در خواهد آمد.
با وجود سخت تر شدن تحریم ها و فشار های بیسابقه بر اقتصاد ایران باز هم خوشبینی است اگر فکر کنیم تغییری سریع در این زمینه رخ دهد.
ناظران گفته اند که غرب میزان «جدی بودن» ایران را در مذاکرات آتی محک خواهد زد و پی خواهند برد ایران تا چه حد حاضر به توقف غنی سازی 20 درصدی اورانیوم است.
ایرانی ها مسلما در ازای توقف غنی سازی 20 درصدی خواهان کاهش تحریم ها هستند، ولی این کار برای اوباما در سال انتخابات دشوار به نظر می رسد.اسرائیل نیز معتقد است هر گونه مذاکره ای برای ایران جنبه خریدن وقت دارد.
شاید به دلیل بن بست های قبلی در مذاکرات ایران با کشورهای 1+5 است که اوباما مجبور شده است تا به پیام ها محرمانه روی آورد و در صدد برقراری کانال های جدید ارتباطی با ایران باشد. چنین کانال هایی به ناچار محرمانه باقی خواهند ماند و به دو طرف امکان می دهد برخی از اختلافات مهم و استراتژیک خود را با یکدیگر در میان بگذارند.
منبع: تایم – 23 ژانویه
