تجمع مردمی جواب داد و مرگ یکی از ارزشمندترین ذخایر گیاهشناسی خاورمیانه و جهان لااقل برای ۱۰ روز به تاخیر افتاد. صبح روز چهارشنبه، پنجم تیر ماه، دوستداران محیط زیست در برابر ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع نوشهر تجمعی اعتراضی برپا کردند تا مانع تخریب “ باغ گیاهشناسی نوشهر” شوند. بنا به اعلام یک مقام مسوول محلی، قرار شده هیات امنایی ظرف ۱۰ روز آینده تشکیل شود و در این مورد تصمیم‌گیری کند.
تبعات دستور احمدی‌نژاد در سفر استانی
باغ گیاه شناسی نوشهر حدود ۵۴ سال پیش به عنوان اولین باغ پژوهشی و اکولوژیک در ایران و خاورمیانه پایه‌گذاری شد و ۱۴۰۰ گونه نادر گیاهی در این باغ، موزه آن را به یکی از ارزشمندترین ذخایر گیاهشناسی دنیا تبدیل کرده است.
در تاریخ یکم تیر ماه، سید عیسی هاشمی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مازندران در نامه‌ای خطاب به مسوولان این استان دستور داد تا عملیات راهسازی در باغ گیاهشناسی نوشهر را راس ساعت ۱۰ صبح روز چهارشنبه پنجم تیر ماه آغاز کنند(تصویر نامه). طبق مفاد این نامه، دستور آغاز عملیات راهسازی، توسط طاهایی، استاندار مازندران و در پی نامه‌ای از سوی احمدی، نماینده مردم نوشهر در مجلس شورای اسلامی صادر شده است.
دستور استانداری مازندران در حالی صادر می‌شود که پرونده تخریب قبلی باغ‌موزه همچنان مفتوح است. در سال ۱۳۸۹ اداره کشتیرانی و بنادر مازندران سه هکتار از این باغ‌موزه را تصرف و تخریب کرد که در جریان آن حدود ۵۰هزار اصله درخت، درختچه، نهال و چندین هکتار زمین زیرکشت گیاهان دارویی تخریب شد.
کوروش برارپور، تحلیل‌گر مسائل استراتژیک ایران و مدیرعامل بنیاد توسعه پایدار کلاردشت درباره اتفاقات آن سال به روزنامه بهار گفته است: “مسئولان اداره کشتیرانی مازندران (نوشهر) بدون مجوز اداری و بدون حکم قضایی و به صورت خودسرانه، با اجرای یک سلسله عملیات شبه‌نظامی و با حمله به باغ یادشده با استفاده از ماشین‌های سنگین و پشتیبانی کارکنان خود که در نقش پیاده‌نظام‌های ملبس به لباس شبه‌نظامیان بودند، اقدام به تخریب دیوار ضلع جنوب‌شرقی باغ و ریشه‌کن‌کردن حدود ۱۰ هزار اصله درخت نایاب کردند.”
اما اصل ماجرا به یکی از سفرهای استانی محمود احمدی‌نژاد و اعضای کابینه اش به استان مازندران برمی‌گردد که دولت دهم، در سفر به مازندران مصوبه‌ای را مبنی بر احداث جاده برای توسعه بندرگاه نوشهر به تصویب رساند. این مصوبه اعلام می‌کند: “… براساس ضوابط قانونی از ضلع شرقی باغ اکولوژی نوشهر برای احداث جاده اقدام شود…”
اما همان سال هم فعالان محیط‌زیست اعتراضات فراوانی کردند و مدیریت باغ گیاه شناسی هم به دادسرای شهرستان نوشهر شکایت کرد. اما چون متشاکی در حد مدیرکل بود پرونده با قرار عدم صلاحیت به دادسرای مرکز استان(ساری) منتقل شد. پس از انتقال پرونده، شعبه 5 بازپرسی ساری، برای متهم پرونده (مدیرکل اداره بنادر نوشهر) به دلیل قطع اشجار و تصرف عدوانی، قرارمجرمیت صادر کرد. این قرارمجرمیت باموافقت دادستان ساری در مرحله صدور کیفرخواست قرار گرفت.
روند رسیدگی تا سال ۹۲ به درازا کشید و مدیرکل اداره کل بنادر نوشهر در تاریخ یکم اردیبهشت ماه امسال به عنوان متهم در دادگاه شعبه ۱۰۶ ساری حاضر شد اما اسنادی ارائه کرد مبنی بر اینکه در تاریخ تخریب باغ گیاهشناسی و قطع درختان توسط اداره کل بنادر نوشهر برای انجام مأموریت اداری خارج از کشور بوده است، بنابراین مسئولان باغ گیاهشناسی شکایت خود را پس گرفتند. بر اساس اسناد جدید اعلام شد دو تن از معاونان اداره کل بنادر و یکی از مسئولان حراست در این پرونده دخیل بوده و قرار شد پرونده دوباره مورد بررسی قرار گیرد.
در حین رسیدگی به همین پرونده بود که گویا حوصله استانداری مازندران سر رفت و تصمیم به ادامه پروژه راهسازی و تخریب باغ گیاهشناسی گرفت.
یک اعتراض به موقع و تاثیرگذار
“هر درخت به اندازه یک انسان ارزش دارد”، “تخریب تنها باغ گیاهشناسی کشور غیرقانونی است”، “حفظ درخت حفظ زندگی است”، “باغ گیاهشناسی شناسنامه نوشهر است” این‌ها جملاتی است که بر پلاکاردهای تجمع‌کنندگان در برابر ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع نوشهر نقش بسته بود.
گزارش شده که این تجمع چند صدنفری در آرامش کامل و با حضور پر رنگ مردم بومی منطقه برگزار شد و قبل از ساعت ۱۳ با امضای بیانیه‌ای به پایان رسید. (تصاویر امضای بیانیه: 1، 2 )
در این بیانیه نوشته شده : “ما معتقدیم که این باغ، یک سرمایه گرانقدر برای شهر نوشهر و تمامی کشور است که می تواند علاوه بر خدمت به امر پژوهش و تربیت کارشناسان منابع طبیعی و محیط زیست، کمک موثر و پایداری باشد به افزایش درآمد شهر و منطقه. از این رو، ضمن اعلام مخالفت جدی با کمترین تجاوز به محدوده باغ گیاه شناسی نوشهر، از مقام های مسوول و همچنین از جناب آقای دکتر حسن روحانی، رییس جمهور منتخب و مشاوران ایشان درخواست داریم تا به هرطریقی که صلاح می دانند، طرح جاده سازی در این باغ را برای همیشه متوقف کنند.”
عکس‌های بیشتر از این تجمع را اینجا ببینید: ( 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 )
یک روز قبل از تجمع هم، ۱۰ سازمان مردم‌نها(سمن) با ارسال نامه‌ای به حسن روحانی، خواستار توقف هرگونه عملیات راهسازی در باغ گیاهشناسی نوشهر شدند. در این نامه آمده بود: “ برای ما فعالان، پژوهشگران و کارشناسان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست، باغ گیاهشناسی نوشهر سمبل هویت، استقلال، اهمیت و شخصیت اجتماعی‌مان است. آن عرصه ۳۵ هکتاری باید حفظ شود تا مشخص شود که در ایران، منابع طبیعی، محیط زیست، پژوهشگران و دوستدارانش حرمت دارند و هرگز منافع معنوی آنها در پای احداث یک جاده کمربندی که می‌توان به راحتی و با احداث یک پل هوایی یا مسیری در جنب باغ، جایگزینش کرد، قابل معاوضه نیست. باغ نوشهر باید بماند تا جهانیان و فرزندان این آب و خاک بدانند که وجود اصل ۵۰ قانون اساسی ما، صرفا یک ژست محیط‌زیستی نبوده و نخواهد بود.”
همچنین شروع به عملیات راهسازی یک “فاجعه بزرگ” توصیف شده و در اهمیت این باغ‌موزه آمده است: “در بخش منابع طبیعی، هیچ عرصه پژوهشی دیگری در ایران وجود ندارد که قدمت تأسیس به سال ۱۳۱۰ برسد و در آن درختانی وجود داشته باشد که تا ۲۰۰ سال از عمرشان بگذرد. افزون بر کارکرد موزه‌ای باغ و داشتن پایه‌هایی کهنسال از بلند مازو، نمدار، توسکا و ممرز؛ تنها پایه بلوط چوب‌پنبه در ایران، قدیمی‌ترین پایه‌های دارتالاب و ژینکو در کشور، ۲۵ گونه کاج و حدود ۳۰ گونه اکالیپتوس هم در این عرصه ۳۵ هکتاری وجود دارند؛ عرصه‌ای که به دلیل حساسیت بی‌مانند و ارزش والایش به عنوان یک اثر ملی به شماره ۱۷۷۹۵ در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ثبت شده است. همچنین تنها مکانی در جهان که دو گونه جدید و منحصر به فرد، یعنی اسپیره نوشهری و افرای مازندرانی به‌طور همزمان در آن زیست می‌کنند، باغ گیاهشناسی نوشهر است.”
هنوز چیزی معلوم نیست
آخرین اظهارنظر رسمی در باره سرنوشت این باغ‌موزه، تا پایان روز چهارشنبه مربوط به رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی مازندران است که اعلام کرده: “قرار بر این شد که با تشکیل یک هیات امنا، طی ۱۰ روز برای احداث جاده از وسط این باغ تصمیم‌گیری شود.”
به گفته محمد امینی، این هیات امنا شامل رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، معاون راهبردی ریاست جمهوری، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر علوم، معاون تحقیقاتی وزیر جهاد کشاورزی، معاون وزیر علوم، دو عضو هیات علمی به انتخاب وزیر علوم و دو عضو هیات علمی به انتخاب وزیر جهاد کشاورزی است.
او در عین حال گفته: “هنوز مشخص نیست که در ۱۰ روز آینده برای این باغ که گنجینه ذخیره ژنتیکی گیاهی کشور است چه اتفاقی خواهد افتاد. متاسفانه با وجود آنکه باغ گیاهشناسی نوشهر سند داشته و سند آن به نام موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع است و طبق قانون کسی نمی‌تواند در آن دخل وتصرف کند، آقایان تصمیم خود را گرفته‌اند که جاده حتما از وسط آن کند.”
امینی این احتمال را می‌دهد که ممکن است پس از ۱۰ روز باز هم این افراد برای تخریب باغ گیاهشناسی نوشهر اقدام کنند، چرا که در حال حاضر اداره کل بنادر و دریانوردی و استانداری مازندران تمام تلاش خود را برای نابودی این باغ انجام می‌دهند.
عیسی مومن رومیانی، یک مقام مسوول در موسسه تحقیقات جنگل اما امیدوارانه تر به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: “با تجمع بسیاری از دوستداران محیط زیست و مسوولین موسسه تحقیقات جنگل جلوی این فاجعه گرفته شد.”
او تاکید می‌کند: “این ملک دارای مالکیت مشخص و سند است، سازمان میراث فرهنگی هم متولی این باغ است. هیچ قاضی‌ای هم حکم ورود به این مجموعه را صادر نکرده است.”
مومن با اشاره به تخریب سال ۸۹ می‌گوید: “از آن تاریخ به بعد تمامی موسسات ذی ربط با کمک مردم و کارشناسان محیط زیست در مقابل این طرح [راهسازی] ایستاده‌اند.”
