بی‌توجهی برخی مسافران باز هم کار دست طبیعت شمال کشور داد و ۱۰۰ هکتار از ارزشمندترین گونه‌های گیاهی در طبیعت میانکاله را خاکستر کرد. این یکی از ده‌ها آتشی است که از ابتدای تابستان امسال طبیعت شمال ایران را قربانی کرده است.
طبیعتی که با شروع فصل سفر هر روز و هر بار به بهانه‌یی از دست می‌رود. این در واقع، منابع و ثروت‌های ملی‌مان است که همه ساله به دلیل گسترش گردشگری بی‌رویه و بدون توجه به قواعد و مقررات محیط زیستی مناطق، در حال آسیب دیدن است. حال پاسخ دادن به این پرسش می‌ماند برای سازمان حفاظت محیط زیست که “اگر قرار است همه ساله در فصول تابستان که فصل سفر است، مناطق چهارگانه و پارک‌های ملی مورد هجوم گردشگری بی‌رویه قرار بگیرد چه ضوابط و مقرراتی باید اجرا شود تا این مناطق حفظ شده و پایداری گردشگری در آنها تضمین شود؟”
خلأ قانونی نداریم
مدیرگروه حقوق محیط زیست تحصیلات تکمیلی واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی است معتقد است که قانون، اختیارات لازم را به سازمان حفاظت محیط زیست داده است و آنچه که اشکال ایجاد می‌کند مسائل و محدودیت‌های بخش اجرایی است. دکتر فرهاد دبیری که مشاور ارشد معصومه ابتکار نیز هست به “اعتماد” می‌گوید: “شاید یکی از دلایل اجرایی نشدن این قوانین وجود سکونتگاه‌ها در حاشیه مناطق تحت حفاظت باشد که نمی‌توان قوانین سختگیرانه‌یی را برای حاشیه نشینان و ترددکنندگان اجرا کرد.” او ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست که گفته است: “تردد در مناطق چهارگانه، ورود و عبور از آنها تابع دستورالعمل‌های سازمان است” را قبول دارد. اما معتقد است که می‌توان بسیاری از این مسائل را کنترل و مدیریت کرد. به گفته دکتر دبیری قانونگذار سازمان حفاظت محیط زیست را موظف کرده که دستورالعمل‌های چگونگی ورود و عبور در مناطق را مشخص کند. دبیری در ادامه تاکید می‌کند: “از نظر گردشگری ما قانون مشخصی داریم که سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌تواند برای گردشگران مقرراتی را وضع کند که رفتارشان در چهارچوب قانون باشد. محل ورود و خروج، اسکان و برپا کردن آتش مسافران را هم می‌تواند تعیین کند و اگر تسهیلات لازم را در زون‌های گردشگری فراهم کند می‌شود بابت آن پول هم از مسافران گرفت.”
دکتر دبیری در ادامه می‌گوید: “ما قانونی هم داریم که هر کس در اثر بی مبالاتی یا بی احتیاطی در مناطق چهارگانه باعث آتش‌سوزی شود محکوم به پرداخت جزای نقدی است.” اما مشاور ارشد رییس سازمان حفاظت محیط زیست به کمبودهای بخش اجرا اشاره می‌کند. مشکلاتی مانند کمبود نیروی انسانی که در محیط زیست ایران بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است و ریشه خیلی از مشکلات است. محیط‌بانان ایران وظایفی چندین برابر محیط‌بانان جهان در حوزه مساحت تحت حفاظت خود دارند و این خود یکی از عوامل ایجاد بحران‌ها و حوادث در مناطق است. حال بماند که تعداد پاسگاه‌ها، کیفیت تجهیزات و تعداد ماشین‌ها و موتوسیکلت‌ها و به روز بودن تجهیزات حفاظتی به گونه‌یی است که به گفته دکتر دبیری حتی یک معجزه‌گر هم نمی‌تواند با آنها حفاظت درست و کامل را انجام بدهد.
تدوین طرح گردشگری مناطق
مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست تدوین طرح گردشگری مناطق را یکی از ابزارهای لازم برای ساماندهی گردشگری در مناطق چهارگانه سازمان می‌داند. دکتر فرهنگ قصریانی در این‌باره به “اعتماد” می‌گوید: “خوشبختانه مطالعات توجیهی و تکمیلی را در پناهگاه حیات وحش میانکاله داریم و زون‌های مختلف از جمله زون‌های تفرجگاهی در این منطقه مشخص شده است. اکنون باید طرح گردشگری را بر اساس این مطالعات تدوین کنیم و میزان نزدیکی و رعایت فاصله و نحوه رفتار گردشگران در مناطق چهارگانه سازمان را در این طرح، مشخص کنیم. در این زمینه آموزش‌های لازم نیز به راهنماهای محلی داده شود.” قصریانی با اشاره به اهمیت آموزش برای گردشگران گفت: “برای گردشگران نیز باید قبل از ورود به مناطق چهارگانه، کلاس‌های توجیهی ترتیب داده شود که چگونه با گونه‌های گیاهی، جانوری و حیات وحش در مناطق برخورد کنند و مکان‌های افروختن آتش و برپا کردن چادر و ترددشان کجا باشد. باید آموزش‌های لازم در این باب داده شود تا گردشگران رفتارشان نسبت به طبیعت و مناطق ما مسوولانه باشد.” او با تاکید بر اهمیت پایش الکترونیکی در مناطق می‌گوید: “اکنون زمانی است که باید دوربین‌ها در مکان‌های حساس نصب شوند تا بتوانیم منطقه را کنترل و حفاظت کنیم. ابزارها و لوازم جدید و تکنولوژی‌های روز در این راه ابزارهای موثری هستند که به راحتی از درون یک اتاق می‌توان منطقه‌یی را مدیریت، پایش و کنترل کرد.” همراه کردن و کمک گرفتن از جوامع محلی یکی دیگر از راهکارهای موثری است که مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست بر آن تاکید دارد. قصریانی می‌گوید: “اگر قرار است منطقه‌یی حفظ شود جوامع محلی حاشیه نشین آن بهترین اهرم برای حفاظت و حراست هستند که در گردشگری نیز باید از آنان استفاده کرد. برای حفظ اکوسیستم‌ها آنها باید در درآمدهای مناطق، ذی نفع باشند و تا این انگیزه در آنان ایجاد شود که به عنوان محلی برای کسب درآمد پایدار، آن مناطق را حفظ و از تخریب و آسیب رسیدن به آن جلوگیری کنند که این خود مستلزم توانمندسازی و آموزش این جوامع است. کمک جوامع محلی می‌تواند منافع محیط زیست را به طور کامل تامین کند؛ به شرط اینکه برای این جوامع اعتمادسازی لازم صورت بگیرد و ما باید گره‌های قانونی این کار را باز کنیم” قصریانی در ادامه می‌گوید: “سازمان حفاظت محیط زیست درباره طرح گردشگری به ما تکلیف کرده است که با سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر اساس داده‌های طرح‌های مطالعاتی خودمان تدوین کنیم و به پاسخ برسیم.” تالاب بین‌المللی و “پناهگاه حیات وحش میانکاله و خلیج گرگان” یکی از بارزترین زیستگاه‌های مجموعه گیاهی و جانوری در ایران و جهان محسوب می‌شود که تنها بازمانده از مناطق نیمه‌مشجر سواحل دریای خزر است. این منطقه دارای گونه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری از زیستگاه‌های مهم و با ارزش پرندگان مهاجر آبزی و تعدادی پرندگان بومی است و به علت دارا بودن موقعیت ویژه و منحصر به فرد اکولوژیکی و وجود خلیج گرگان، یکی از ذخایر با ارزش کره مسکون لقب گرفته است. همچنین از سوی یونسکو برای این منطقه شناسنامه ویژه برای انجام کارهای علمی و پژوهشی تهیه شده است. اما در سال‌های اخیر به بهانه‌های مختلف و از جمله ورود بی‌رویه گردشگر مورد آسیب جدی قرار دارد. معلوم نیست تا کی قرار است بهای یک سیخ کباب یا یک پارچ چای گردشگران عبوری از مناطق، به قیمت از دست رفتن صدها و بلکه هزاران هکتار از جنگل‌ها و مراتع ارزشمندمان باشد و مسافرانی که طی سال‌های اخیر به بی‌قانونی در مناطق تحت حفاظت محیط زیست عادت کرده‌اند را با چه تمهیداتی باید آگاه و کنترل کرد که هم چرخ گردشگری بچرخد و هم طبیعت برای حیات انسان‌ها و نیز پایداری گردشگری حفظ شود؟
منبع: اعتماد ، ۲۷ شهریور