براساس گزارش خبرگزاری ایلنا وضعیت محیط زیست ایران در طول ۶ سال گذشته ۳۶ پله سقوط کرده و ایران در این حوزه در میان ۱۳۲ کشور جهان، در رتبه ۱۱۴ قرار گرفته است. یکی از معاونان سابق سازمان محیط زیست هم مصوبات سفرهای استانی احمدی نژاد را یکی از عوامل مخرب محیط زیست در طول سال‌های اخیر دانسته است.
آمار نزول وضعیت زیست محیطی ایران از سوی حسن عسگری، مدرس اکولوژی عنوان شده و جزئیات بیشتری ندارد، اما اشاره این فعال محیط زیست به شاخص EPI است. شاخص EPI یا شاخص عملکرد محیط زیست، یکی از شاخص های معتبر بین‌المللی است که هر دو سال یکبار از سوی دانشگاه ییل و کلمبیا در آمریکا منتشر می شود و وضعیت کشورهای جهان در شاخص های گوناگون مورد ارزیابی قرار می گیرد. این بررسی ها از سال ۲۰۰۶ شروع و آخرین گزارش آن در سال ۲۰۱۲ منتشر شد. تاکنون چهار رتبه‌بندی منتشر شده است که در این جدول‌ها رتبه ایران به ترتیب در سال های ۲۰۰۶، ۲۰۰۸،۲۰۱۰و ۲۰۱۲ جایگاه ۵۳ ، ۶۷ ، ۷۸ و۱۱۴ بوده است. این شاخص، از جمع‌بندی شاخص‌های مختلفی به دست می‌آید. از جمله در آخرین برآورد، در زمینه گرد و غبار ایران در دنیا رتبه ۱۰۷ را به دست آورده و درخصوص انتشار گاز CO۲ هم جایگاه کشورمان رتبه ۹۶ بوده است.
عسگری می‌گوید که در سال‌های اخیر محیط زیست شهری و طبیعی کشور دوران سختی را تجربه کرده است: “چنانچه کمتر کسی پیدا می‌شود که روزهای آلوده هوای کلان شهر‌ها، افزایش متوفیان ناشی از آلودگی هوا، وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه، شرایط نابسامان جنگل هیرکانی ابر که یکی از منحصر به فرد‌ترین پوشش‌های گیاهی جهان قلمداد می‌شود، سرازیر شدن میلیون‌ها لیتر فاضلاب به دریاچه خزر، خوراندن زوری گوشت الاغ به ببرهای روسی و مرگ ببر نر بر اثر مشمشه، عدم توجه کافی به تشکل‌های مردم نهاد زیست محیطی و موارد بسیار دیگر را به یاد نداشته باشد.”
او با اشاره به بحران‌های محیط زیستی موجود، رییس جمهور را مدیر محیط زیست کشور پهناور ایران می خواند و تحرک اساتید، مدیران، کارکنان مراکز علمی و دانشگاهی، دولت مردان، تشکل‌های مردم نهاد و فعالان و دوستداران محیط زیسرا در آستانه تشکیل دولت جدید، متناسب با اضاع نابسامان فعلی نمی‌داند.
او ابراز امیدواری کرده است که اولین هدیه دولت تدبیر و امید به شهروندان، به ویژه میلیون‌ها دانش‌آموز که همزمان با فصل پاییز و افزایش ۲۰ درصدی ترافیک و تشدید آلودگی هوا راهی مدارس می‌شوند، ارائه نخستین لایحه زیست محیطی مبنی بر الزام تمامی خودروهای نو، اعم از شخصی و عمومی به انجام معاینه فنی یک سال پس از تولید و سپس به طور سالانه باشد.
سفرهای استانی و بیشترین لطمات
همزمان، محمدباقر صدوق،معاون پیشین سازمان حفاظت از محیط زیست زبان به انتقاد از این سازمان گشوده و گفته تنها دلیلش برای شکستن سکوت، باز شدن فضا برای انتقاد است.
او که تا یک سال پیش در این سازمان حضور داشته، تاکید می‌کند که “بیشتر لطماتی که در محیط زیست خوردیم به خاطر مصوبات دولت در سفرهای استانی بوده است چراکه در جلسات سفرهای استانی نمایندگانی حضور داشتند که تعصبی بر محیط زیست نداشتند حتی در شورای عالی محیط زیست و کمیسیون زیربنایی دولت نیز فردی از سازمان حضور نداشت که تعصب لازم در حوزه محیط زیست داشته باشد.”
صدوق با اشاره به مخالفتش با عملیات اکتشاف در دشت کویر که منجر به استعفایش شده، دلایل توجیهی رئیس سازمان را در بخش تخریبات محیط زیست غیر قابل پذیرش می‌داند: “به اعتقاد من توجیه گناه از خود گناه بدتر است، همه گفته‌های مسئولان درحال حاضر به توجیه اشتباهات آنها مختصص شده است… قانون به صراحت اعلام کرده در پارک‌های ملی هرگونه فعالیت ممنوع است اما افرادی که شناخت از محیط زیست ندارند به صورت مقطعی روی کار آمدند تصمیماتی می‌گیرند که در آینده به خاطر همین تصمیمات پاسخگو نیستند.”
او معتقد است که خود نیروهای سازمان محیط زیست هم “وظیفه‌شناس و با انگیزه” نیستند و از زندگی ماموران این سازمان با “حداقل معیشت” روایت می‌کند. او مشکل رایج دیگر را بی‌تعصب بودن برخی مدیران محیط زیست معرفی کرده است: “تاکنون روسای سازمان زمانی را با محیط‌بانان برای گفت و گو صرف نکرده‌اند و اطلاعی از مشکلاتان آنها ندارند در نتیجه درد این افراد و مشکلات آنها را درک نمی‌کنند. ما در محیط زیست به مدیر خشک و اتو کشیده نیاز نداریم بلکه مدیریت میدانی نیاز داریم.”
این مدیر سابق سازمان محیط زیست می‌گوید: “در این مدت بیشترین کم کاری‌ها از سوی سازمان محیط زیست بود. در این دوره ضعف نظارتی بیشتر به چشم خورد. البته باید بگویم که رئیس جمهور ضدمحیط زیست نبود بلکه ما دسترسی به وی نداشتیم.”
او همچنین دو مثال از نتایج تصمیمات دولتی منجر به تخریب محیط زیست ارائه کرده است: حذف یارانه انرژی باعث شده تا روستاییان قدرت پرداخت عامل‌های سوخت را نداشته باشند و از جنگل‌های زاگرس به عنوان درآمد استفاده کنند؛ در نتیجه جنگل به تدریج تخریب می‌شود. و یا اینکه در پارک گلستان، روستای دشت ۴ سال پیاپی سیل می‌آمد. هیچ مسئولی در این ۴ سال عامل را بررسی نمی‌کرد و حتی سئوال هم برای مسولان ایجاد نمی‌شد که گلستان خودش دارای پوشش گیاهی است چرا زیر سیل تا این حد آسیب می‌دید؟ دلیلش این بود که بندهایی از طرف ارگان‌ها و سازمان‌های خاصی نصب کرده بودند که هنگام بارندگی ایجاد مشکل می‌کرد و به عنوان هستهٔ اولیهٔ سیل عمل می‌کرد.
سازمان محیط زیست هنوز بدون متولی است
در حالی که این روزها، دولت تازه سرگرم گرفتن رای اعتماد از مجلس است، سازمان محیط زیست هنوز متولی ندارد و معاون رییس جمهور در این حوزه، که نیازی به کسب رای مجلس هم ندارد، انتخاب نشده است. فعالان محیط زیست در روزهای اخیر با انتشار نامه‌هایی نسبت به گمانه‌زنی در مورد حضور برخی افراد در این سازمان و همچنین مطالبات و خواسته‌هایشان اقدام کرده‌اند. شاید با تغییر رویکرد این سازمان، رشد نزولی ایران در وضعیت محیط زیست رو به قعر جدول متوقف شود. البته دکتر ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و کارشناس توسعه پایدار و طبیعت پیش از این در گفت‌و گو با روزآنلاین عنوان کرده که “به تغییر مدیر سازمان محیط زیست خیلی نمی‌شود امیدوار بود و با تغییر مدیر، ماجرا نهایتا ۵ تا ۱۰ درصد فرق خواهد کرد” چرا که: “این دولت باید میدان عمل را برای تشکل‌های زیست محیطی باز بگذارد. اگر اینها راه بیفتند خود به خود فضاسازی می‌کنند و قشر بیشتری را به عنوان مطالبه‌گر مطالبات زیست محیطی وارد میدان می‌کنند. در حال حاضر تعداد دل‌مشغولان جدی محیط زیست کم است و آنهایی هم که هستند انرژی پراکنده دارند؛ با راه‌اندازی تشکل‌ها این انرژی‌ها تجمیع و پرتوان می‌شوند.”
