۴۰ میلیارد دلار کاهش در آمد‌های نفتی، نتیجه یک سال تحریم حوزه انرژی و تراکنش مالی جمهوری اسلامی توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. این آمار را آژانس بین المللی انرژی روز گذشته منتشر کرد. این نهاد معتبر بین المللی که تخمین اوضاع انرژی جهان را بر عهده دارد در گزارش تازه خود اعلام کرده تولید نفت دولت جمهوری اسلامی در ماه گذشته ۲ میلیون و ۶۵۰ هزار بشکه در روز بوده که حتی از بد‌ترین روزهای جنگ ایران و عراق در اواسط دهه شصت نیز نازل‌تر است و کمترین میزان تولید نفت ایران در سه دهه گذشته قلمداد می‌شود.
از اوایل زمستان گذشته سنای ایالات متحده حوزه نفتی جمهوری اسلامی را مورد تحریم قرار داد و اوایل تابستان امسال نیز پس از شکست مذاکرات ۱+۵ و تهران در مسکو، اتحادیه اروپا به واشنگتن پیوست. اینک نتیجه اتحاد قدرت‌های جهانی علیه جمهوری اسلامی باعث شده است که درآمد حاصل از صادرات نفت ماهانه ۴/۳ میلیارد دلار کاهش یابد.
در شش ماه گذشته میزان صادرات نفت جمهوری اسلامی عموما روزانه زیر یک میلیون بشکه بوده، حال آنکه در سال ۲۰۱۱ وزارت نفت به طور میانگین ۲/۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد.
آمار منتشر شده از کاهش در آمد نفتی دولت نشان می‌دهد در صورتی که اوپک در سال ۲۰۱۲ نفت خود را با قیمت میانگین ۱۰۰ دلار برای هر بشکه فروخته باشد، ایران روزانه حدود ۱/۱ میلیون بشکه نفت صادر کرده که نشان از سقوط ۵۰ درصدی صادرات ماده‌ای دارد که اصلیترین بخش درآمد جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که ایالات متحده ۲۰ کشور اصلی خریدار نفت ایران را به شرط کاهش خرید نفتی خود از تهران از تحریم‌ها معاف کرده است. کار‌شناسان می‌گویند اگر بحران اتمی جمهوری اسلامی حل و فصل نشود، امکان دارد در سال آینده کاخ سفید این معافیت را هم لغو کند.
آمار منتشر شده از سوی این نهاد دیده‌بان انرژی نشان می‌دهد که عربستان سعودی، غول صادر کننده نفت جهان، به همراه کویت کاهش تولید نفت اوپک را جبران کرده‌اند. ناتوانی جمهوری اسلامی در فروش نفت خیلی زود اثرات تند و تیزش را در بازار و وضعیت اقتصادی کشور نشان داد. در شش ماه گذشته ارزش ریال در برابر دلار افت بیش از صد در صدی داشته و از۱۷۰۰ تومان به بالای ۳۵۰۰ تومان رسیده است. قیمت دلار دوبار هم به بالای ۴۰۰۰ هزار تومان رسیده است، یک بار در همین ماه و بار اول در مهرماه امسال. اوایل پاییز جهش سرسام آور قیمت دلار در بازار پایتخت و سومدیریت دولت و بانک مرکزی در کنترل آن باعث شد تا بازار تهران شاهد تظاهرات معترضان باشد.
طلای سیاه، اولین منبع درآمد دولت‌ها در ایران است. بهار امسال محسن خجسته مهر - معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت - در همایشی تحت عنوان “همایش تولید ملی و سرمایه ایرانی” اعلام کرده بود صنعت نفت ۶۵ درصد درآمد دولت را تشکیل می‌دهد. همچنین ۸۵ درصد درآمد ارزی نیز از فروش نفت به دست می‌آید؛ آماری که برخی معتقدند از این نیز بالاترست. به گفته کار‌شناسان اقتصادی یک ضرب و تقسیم ساده میان ناتوانی دولت احمدی‌نژاد در فروش نفت، و وابستگی شدید خزانه به پول نفت نشان می‌دهد که همین حالا درآمد دولت ۳۶ درصد کاهش یافته است.
بلوف‌ها و اعتراف‌های سردار نفتی
درآمد نفتی دولت در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بوده است. به گفته منتقدان با توجه به اینکه دولت جمهوری اسلامی در سه دهه اخیر به صورت پدرسالارانه نقش توزیع درآمد در کشور را داشته، این کاهش درآمد به یک فاجعه اقتصادی و سونامی در تورم ختم شده است. به ویژه اینکه دولت بودجه سال جاری را بر مبنای تولید بیش از سه میلیون بشکه نفت بسته بود. اواسط پاییز امسال سردار رستم قاسمی، وزیر نفت بدون اشاره به آسیب‌هایی که اقتصاد کشور از تحریم نفت دیده، در اظهاراتی که کار‌شناسان آن را “بلوف” توصیف کردند ادعا کرده بود: “طرحی احتیاطی آماده کرده‌ایم تا کشور را بدون هیچ‌گونه درآمد نفت اداره کنیم”.
آبان امسال وزیر نفت دولت احمدی‌نژاد در جریان کنفرانس در دوبی هم تهدید کرده بود که “اگر به افزایش تحریم‌ها ادامه دهید ما صادرات نفت به دنیا را قطع خواهیم کرد. ما امیدواریم چنین اتفاقی نیفتد، چون شهروندان دچار رنج می‌شوند. ما نمی‌خواهیم ببینیم شهروندان آمریکایی و اروپایی در رنج هستند.”
اما اظهارات این سردار نفتی که روزگاری باعث می‌شد معامله گران نفتی از ترس کاهش نفت، قیمت آن را افزایش دهند، هیچ اثری نداشت و حتی باعث شد قیمت نفت در بازار بورس نیویورک ۹۸/۱ دلار در هر بشکه کاهش پیدا کند.
تا اینکه ماه گذشته سردار نفتی برای نخستین بار اذعان کرد که صادرات و فروش نفت ایران دست کم نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد افت کرده است؛ اظهاراتی که در تناقض با ادعای قبلی وی بود، او پیش از این در اظهار نظری عجیب گفته بود تحریم‌های اقتصادی غرب باعث رشد بیشتر اقتصاد کشور شده است.
رستم قاسمی که پیش‌تر فرمانده قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران بود، اوایل دیماه هم گفته بود: “حدود دو ماه شرایط بدی داشتیم، اما با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام شد، این گلوگاه را پشت سر گذاشتیم.”
وی با این حال باز نظرات بدیعی مطرح کرد. ۹ بهمن وی در مراسم چهارمین نمایشگاه تخصصی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی خوزستان حاضر شد و ادعا کرد وزارت نفت برنامه دارد تولید نفت را به روزانه ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز برساند.
نفت در برابر کالا
هفته گذشته خبرهای بدتری برای تهران منتشر شد؛ زمانی که باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده دستور اجرای طرحی را داد که بر اساس آن انتقال پول نفت صادراتی ایران از کشورهای خریدار به جمهوری اسلامی قدغن می‌شود.
بر این اساس تهران ظاهرا در قبال نفت محدودی که می‌فروشد دیگر ارز دریافت نمی‌کند. وزارت خزانه داری ایالات متحده به کشورهایی که از معافیت تحریم نفتی جمهوری اسلامی برخوردار هستند اعلام کرده است که باید پول مذکور را به حسابی بانکی در کشورهای خریدار نفت ایران واریز کنند، جمهوری اسلامی هم حق برداشت این پول را ندارد و تنها می‌تواند به ازای آن، کالا بخرد. آن هم نه کالاهایی که در لیست سیاه تحریم‌های غرب قرار دارد.
این تحریم جدید، خاطرات تحریم‌های “نفت در برابر غذا” در دهه نود میلادی را زنده می‌کند. در آن زمان جامعه جهانی رژیم عراق به رهبری صدام حسین را تحت شدید‌ترین تحریم‌های اقتصادی قرار داده بود اما مطابق قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت سازمان ملل عراق می‌توانست محصولات نفتی خود را صادر و از عواید آن برای بهره گیری در جهت نیازهای انسانی (مواد غذایی و دارویی) استفاده کند.
این طرح در تاریخ ۱۴ آوریل ۱۹۹۵ و به دنبال تحریم‌های سازمان ملل و پس از حمله این کشور به کویت به اجرا درآمد و تا ۲۱ نوامبر ۲۰۰۳، همزمان با اشغال نظامی عراق توسط آمریکا ادامه داشت.
