سازمانهای جهانی مدافع حقوق بشر نظیر سازمان “عفو بین‌الملل” و سازمان “همبستگی جهانی علیه مجازات اعدام” در سال ۲۰۰۲ روز دهم اکتبر (۱۸ مهر ماه) را روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام اعلام کرده اند. هدف از نامگذاری این روز، برگزاری کنش‌های جمعی گوناگون در ارتباط با لغو مجازات اعدام در همه کشورهای جهان است. فعالان حقوق بشر در مصاحبه با روز می‌گویند مبارزه با مجازات اعدام در جهان پیشینه چندانی ندارد وحتی کشورهای اروپایی هم عموما از دهه هشتاد میلادی مجازات اعدام را از قوانین خود حذف کرده‌اند. ایالات متحده، ایران، چین و عربستان و ۲۷ کشور دیگر از جمله کشورهایی هستند که با وجود اعتراضهای جهانی، مجازات اعدام در آن‌ها همچنان به اجرا در می‌آید.
متوسط اعدام در ایران در سال ۲۰۱۱، بیش از دو نفر در روز بوده که جمهوری اسلامی را در مقام دومین اعدام کننده در جهان، پس از چین، قرار می‌دهد. به روایت سازمان حقوق بشر ایران، آخرین آمارهای مربوط به اجرای مجازات اعدام از سوی جمهوری اسلامی در ایران، مربوط به سال ۲۰۱۱، نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ در صد از ۶۷۶ نفر اعدام شده دراین سال، به اتهام جرائم مربوط به مواد مخدر به مرگ محکوم شده‌اند.
در قوانین مجازات اسلامی، علاوه بر احکام مرگ در قصاص، برای محکومینی که به اتهاماتی نظیر قاچاق مقادیر مشخصی از مواد مخدر، تجاوز، زنای محسنه، رابطه جنسی میان همجنسگرایان مرد(لواط)، شرب خمر در نوبتهای متعدد، سرقت مسلحانه و ارتداد،دستگیر می شوند مجازات مرگ پیش بینی شده است. اما علاوه بر این گونه جرایم، تعداد زیادی از زندانیان گروه‌های قومی، عقیدتی و سیاسی هم در سالهای حاکمیت جمهوری اسلامی با اتهامات جاسوسی، امنیتی و یا محارب با خدا (دشمنی با خدا) به اعدام محکوم و یا اعدام شده‌اند.
افزایش آمار اعدام در ایران طی سالهای گذشته از سوی بسیاری از کشور‌ها و نهادهای مدافع حقوق بشر محکوم شده است.
در آستانه دهم اکتبر، روز جهانی مبارزه با اعدام، با محمود امیری مقدم، سخنگوی سازمان حقوق بشر ایران که مستند سازی آمار و گزارشهای ادواری و سالانه مربوط به اعدام را به عهده دارد، مصاحبه کرده‌ایم، نخست پرسیده‌ایم:
با وجود آمار بالای مجازات مرگ، به نظر می‌رسد که روز جهانی مبارزه با اعدام در مقایسه با دیگر مناسبت‌های حقوق بشری ، شهرت چندانی در ایران ندارد. این طور نیست؟
بله، روز جهانی “نه به اعدام” به دلایل مختلف در ایران مناسبت چندان شناخته شده‌ای نیست. اولین بار که اجلاس جهانی “نه به اعدام” در ۲۰۰۳ برگزار شد، روز دهم اکتبر به عنوان روز جهانی مبارزه با اعدام نامگذاری شد. بنابراین این مناسبت به لحاظ زمانی متاخر است و در سطح جهانی هم تازگی دارد. البته به صورت کلی جنبش مبارزه با اعدام در سطح جهانی یک پدیده نوین است. اگر به تاریخ اعدام نگاه کنیم برای مثال کشورهایی نظیر فرانسه تا حدود ۳۰ سال پیش هم حکم اعدام را لغو نکرده بودند. اوایل سال ۸۰ میلادی کم کم کشورهای اروپایی این مجازات را کنار گذاشتند. جنبش “نه به اعدام” تنها در سالهای گذشته به صورت جدی‌تر در کشورهای اجرا کننده این مجازات به وجود آمده است. در ایالات متحده آمریکا این جنبش به دلیل آزادی فعالیت قوی‌تر بوده است. خوشبختانه اخیرا یک پلاتفرم جهانی به نام “ائتلاف جهانی علیه اعدام”تاسیس شده است که علاوه بر نمایندگان ایران از جمله سازمان حقوق بشر ایران که عضو شورای مرکزی هم هست، تشکل‌هایی از کشورهایی مانند عراق، مراکش، تونس، تشکیلات خودگردان فلسطین و کنگو نیز در آن حضور دارند که همراه با یکدیگر و همبسته برای لغو کامل مجازات مرگ درهر نقطه جهان تلاش می کنند.
تعهد حقوقی کشور‌ها به مجازات اعدام چگونه است؟ آیا آماری از میزان پایبندی جامعه جهانی به لغو مجازات اعدام وجود دارد؟
در حال حاضر کشورهایی که به صورت قانونی یا در عمل، مجازات اعدام را منع کرده‌اند ۱۴۱ کشور هستند. ۹۷ کشور در این میان بصورت قانونی حکم اعدام را برای تمامی جرایم لغو کرده‌اند. ۳۶ کشور دیگر هم با وجود تاکیدهای قانونی مجازات اعدام را در عمل اجرا نمی کنند. در ۸ کشور دیگر این مجازات تنها برای جرایم فوق العاده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ده سال گذشته تنها ۳۱ کشور بر ادامه و اجرای این مجازات تاکید کرده‌اند.
در مورد جمهوری اسلامی چگونه است؟ با توجه به آمار بالای اعدام در دسته بندی نظام‌های اجرا کننده ، این مجازات چه جایگاهی دارد؟
ایران در سالهای گذشته همیشه بعد از چین رتبه دوم را در جدول اجرای احکام اعدام داشته است. بر اساس جمعیت، ایران حتی از چین هم رتبه اش بالا‌تر است. فاصله بین ایران و کشورهایی که در رتبه سوم قرار داشته‌اند همیشه خیلی زیاد و چند صد نفری بوده است. می‌شود گفت جمهوری اسلامی جایگاه بسیار خاصی در بین نظام‌های معتقد به اجرای اعدام دارد. ایران در هشت سال گذشته یکی از معدود کشورهایی بوده که در آن احکام اعدام در مورد نوجوانان هم صادر و به اجرا گذاشته شده است. نکته بعدی که باعث شده ایران بیشتر مورد توجه باشد اعدام در ملاعام است که آمار بسیار بالایی دارد. این چند ویژگی ایران را در بین کشورهای اجرا کننده حکم اعدام در صدر جدول و در جایگاه خاصی قرار داده است. ما در سالهای گذشته مشاهده کرده‌ایم که روند اعدام رو به افزایش است. بسیاری دیگر از کشور‌ها که مجازات اعدام را به اجرا در می‌آورند تحت فشارهای بین الملی آمار خود را به حداقل رسانده‌اند، در حالیکه متاسفانه در ایران در ده سال گذشته این پدیده سیر صعودی داشته است. بخصوص از سال ۱۳۸۸هجری شمسی(۲۰۰۹ میلادی) به این طرف ما افزایش بسیار شدیدی را شاهد هستیم. برای مثال آماری که ما در سال ۲۰۰۸ ثبت کردیم حدود ۳۱۷ نفر بود در حالی که آمار سال ۲۰۱۰ بالای ۶۵۰ نفر و در سال ۲۰۱۱ هم بالای ۶۷۰ نفر، بوده که رویهمرفته نشان دهنده این است که جمهوری اسلامی بر خلاف مسیری که جامعه جهانی انتظار دارد حرکت می‌کند.
ایران در خصوص مجازات اعدام چه تعهدی به قوانین حقوقی بین المللی دارد؟
جمهوری اسلامی تنها در خصوص اعدام نوجوانان به قوانین بین المللی تعهد دارد اما متاسفانه، بر اساس قانون جدیدی که شورای نگهبان در فوریه سال جاری میلادی تائید کرد، هنوز این مجازات به اجرا در می‌آید. تعین سن مجرمین در قوانین مجازات اسلامی بر اساس نظر قاضی و مبتنی بر شرع و اصول دینی است. در حالیکه در مواردی مانند اخذ پاسپورت یا گواهینامه رانندگی از قوانین بین المللی در رابطه با سن استفاده می‌کند اما در مورد اعدام ارزیابی نهایی سن مجرمین و متهمان بر عهده قاضی است. این یکی از مواردی است که ایران در سالهای گذشته به صورت مکرر آن را نقض کرده است. در همین سال ۲۰۱۲ میلادی چندین حکم اعدام برای مجرمان زیر ۱۸ سال صادر شده و به تائید دیوان عالی کشور هم رسیده است. از طرف دیگر باید گفت متاسفانه قوانین بین الملی دیگری در رابطه با مجازات اعدام وجود ندارد.ما به عنوان سازمانهای مخالف اعدام تا کنون نامه هایی به سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای حقوق بشری نوشته‌ایم که در آن خواهان لغو اجرای احکام در ملاعام شده‌ایم. این حکم نه تنها مجازاتی غیر انسانی و بیرحمانه است بلکه نقض حقوق شهروندان و از جمله کودکان نیز به شمار می‌رود. بار‌ها تصاویری در رسانه ها منتشر شده است که کودکان همراه جمعیت در نقاط پر ازدحام شهر اعدام افراد را به تماشا می‌نشینند. یکی از خواسته‌های ما این است اجرای این نوع مجازات را به صورت قانونی لغو و ممنوع کنند. ما می‌دانیم که حکومت ایران متاسفانه به قوانین بین المللی پایبند نیست اما این می‌تواند توجه جامعه جهانی را به اعدام‌های در ملاءعام توسط جمهوری اسلامی جلب کند.
از طرفی مبارزه با اعدا م یک مساله فرهنگی هم هست. در کشورهایی مانند عربستان، یمن و ایران در روز روشن مجازات در ملاءعام را به اجرا می‌گذارند و تصاویر آن را هم در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند. این عملکرد اگر با اعتراض مناسب مواجه نشود، باعث ترویج بیشتر و بیشتر فرهنگ اعدام و خشونت می‌شود. جامعه بین المللی باید در مقابل هر مورد اعدام اعتراض کنند. یک نکته دیگر هم مربوط به اعدام برای جرایم مربوط به مواد مخدر است. چون حتی در منشور سازمان ملل هم آمده که اعدام فقط در خصوص جرایم خاص و به ویژه بیرحمانه باید اجرا شود. سازمان ملل بار‌ها در گزارشهای مختلف خود به این موضوع اشاره کرده است. از جمله در آخرین گزارش احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران در سازمان ملل، نوشته شده حدود ۸۰ در صد از اعدام ها در ایران به دلیل مواد مخدر است و این جرم مصداق جرایم بیرحمانه نیست.این هم یکی از مواردی است که جامعه بین الملی هر سال به ایران اعتراض می‌کند. امسال به مناسبت روز جهانی اعدام بیانیه‌ای از سوی یک ائتلاف جهانی منتشر می‌شود که در آن از سازمانهای جهانی درخواست می شود تا همکاری هایشان را با ایران در رابطه با “قاچاق مواد مخدر” که اعدام نیز شمول آن است، متوقف کنند.
سازمان شما سالانه آمار اجرای احکام اعدام در ایران را مستند و گردآوری می‌کند، چه آماری از اجرای احکام اعدام از سوی جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۲ تا کنون دارید؟
به خاطر خودداری مقامات از اعلام رسمی آمار و اخبار اجرای اعدام، نمی‌توان آمار دقیقی به دست داد، اما با تکیه بر آمارهای موجود می‌توان گفت که آمار اعدام امسال در دو ماه رمضان و ماه برگزاری اجلاس سران جنبش غیر متعهد‌ها کاهش داشته است. نزدیک به یک ماه و نیم تا دوماه تعداد اعدامهایی که گزارش شد بسیار پایین بود. اما اگر تجربه سالهای گذشته را در نظر داشته باشیم، وقتی که تعداد اعدام‌ها برای مدتی پایین می‌آید، احتمال شدت گرفتن آن در ماه‌های بعدی وجود داد. آماری که در حال حاضر جمع آوری شده بدون در نظر گرفتن موارد تائید نشده، ۳۴۰ اعدام در سال جاری میلادی را نشان می‌دهد. ما معمولا به خاطر تعداد بالای اعدام‌ها، در ماه‌های آخر سال و ماه‌های اول سال آینده آمارهای رسمی را منتشر می‌کنیم و امیدواریم که تعداد اعدام‌ها کاهش پیدا کند، اما نشانه‌ای دال بر این موضوع در سیاست جمهوری اسلامی مشاهده نکرده‌ایم. به صورت کلی متوسط اعدام در سالهای گذشته۵۰ تا ۶۰ نفر در ماه بوده است. از آنجایی که از چین آمار موثقی وجود ندارد، می‌شود گفت هنوز هم ایران در صدر کشورهای اعدام کننده قرار دارد. با وجود تعداد ظاهرا پایین اعدام به دلایلی که ذکرش رفت جمهوری اسلامی باز هم در صدر کشورهای اعدام کننده جهان قرار دارد که باعث تاسف است.
