سولماز شریف
سازمان میراث فرهنگی متولی حفظ و حراست از آثار تاریخی و باستانی ایران است و در واقع در راستای همین هدف نیز تاسیس شده است. اما این سازمان، اخیرا در اقدامی مستقیم علیه جاذبه های باز مانده از زمان های دور، سوراخ کردن غار “چال نخجیر” را، از سر گرفت و برای دومین بار، سازمان محیط زیست استان مرکزی مجبور به جلوگیری از اقدام آن شد.
بار اول روز 27 تیرماه بود که سازمان میراث فرهنگی، بدون انجام کار کارشناسی، اقدام به سوراخ کردن این غار برای ایجاد مسیر خروجی کرد که این عمل توسط سازمان محیط زیست استان متوقف شد.
غار 70 میلیون ساله آبی - خاکی چال‌نخجیر در شکار گاهی به همین نام در 8 کیلومتری شمال و شمال شرقی شهرستان دلیجان ( حدفاصل نراق ـ دلیجان ) در دامنه کوه واقع شده و به گفته کارشناسان به دوران سوم زمین شناسی یعنی دوره مزوزوئیک تعلق دارد و دارای تزیینات طبیعی کریستال ها، اشکال مختلف سنگ ها و اسفنج های بلورین است. این غار در سال 1368 شناسایی و گروه های کوه نوردی تا عمق 2000 متری آن پیش روی کرده‌اند. اخیراُ نیز غار نوردان موفق شده‌اند با شناسایی دو مسیر انحرافی به انتهای اصلی غار دست یابند. ارتفاع این غار گاهی از 20 متر تجاوز می‌کند. گفته می‌شود که در انتهای این غار استخر آبی وجود دارد و تالارهای بزرگی نیز در کنار این استخر مشاهده شده است. این غار به همراه کاروانسرای «دودهک» که متعلق به دوره صفوی است، سد 15 خرداد و امکانات حاشیه آن، طبیعت ییلاقی و در عین حال کویری اطراف دلیجان از جاذبه های تاریخی و طبیعی این شهرستان استان مرکزی محسوب می‌شود. غار با داشتن 5 کیلومتر مسیر خاکی با دیواره‌ها و سقف‌های آهکی بسیار زیبا و دریاچه‌ای که در عمق 50 متری از کف غار قرار دارد، یکی از زیباترین غارهای جهان با جاذبه بسیار در جذب جهانگردان و ایرانگردان به شمار می‌رود.
در گفت و گوی محمدباقر صدوق، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست استان مرکزی با خبرگزاری میراث فرهنگی می توان دلایل سازمان میراث فرهنگی برای از سر گیری تخریب این غار که بسیاری آن را قانع کننده نمی دانند، خواند:” بچه های سازمان محیط زیست صبح روز سوم مردادماه، از عملیات تخریب غار چال نخجیر توسط سازمان میراث فرهنگی با خبر شدند و برای متوقف کردن عملیات به آن مکان رفتند که با پیمانکار و کارگران آنجا درگیری فیزیکی هم پیدا کردند.”
وی، درباره پیگیری برای متوقف کردن همیشگی این عملیات، گفت: “امروز با استانداری استان مذاکره کردیم. استانداری هم این کار را خلاف قانون تشخیص داده که قرار بر این شد تا کار تخریب متوقف شود. به دادگاه هم شکایت کرده ایم که قاضی دستور توقف عملیات تخریب را داد. حکم جلب پیمانکار این عملیات را هم گرفته ایم.”
صدوق درباره دلیل کار غیرکارشناسی و اصرار سازمان میراث فرهنگی برای تخریب این غار گفت: “با پیمانکار برای سوراخ کردن غار قرارداد بسته اند و در صورت فسخ قرارداد جریمه می شوند. از ابتدا غیر کارشناسی برخورد کرده اند و حالا تاوانش را می پردازند.”
بنابر همین وی درباره عکس العمل سازمان میراث فرهنگی در برابر توقف عملیات گفت:“به من نامه نوشته اند که چرا جلوی پیمانکار را گرفته ای و به ما خسارت زده ای؟، می خواهند یک اثر تاریخی و منحصربه فرد را تخریب کنند و جلویشان را که می گیریم ناراحت می شوند. در نامه نوشته اند که این همه در کشور کارهای اشتباه صورت می گیرد حالا چرا جلوی آنها را می گیرم. من به هیچ کس کاری ندارم و تنها وظیفه خودم را انجام می دهم.”
این حرکت سازمان میراث فرهنگی در شرایطی است که در سالهای گذشته بین مردم نراق و دلیجان بر سر نامگذاری این غار، اختلاف به وجود آمده بود که حتی این درگیریها منجر به ارسال طوماری از طرف مردم نراق به رئیس مجلس شورای اسلامی در سال 85 گردید که در اعتراض به بیانات نماینده دلیجان در مجلس و در خصوص مالکیت مردم دلیجان بر غار تاریخی چاه نخجیر صورت گرفت.
همچنین تصمیم اخیر سازمان میراث فرهنگی از سوی دیگری نیز باعث تعجب کارشناسان این امر شد و آن تغییر ناگهانی نوع نگاه سازمان به غار 70 میلیون ساله ایران است چرا که سازمان میراث فرهنگی استان مرکزی که زیر مجموعه سازمان میراث فرهنگی کل کشور است، در سالهای 83 و 84 در دو نوبت بودجه ای را برای بهینه سازی چاه نخجیر تصویب کرد اما امروز برای جلوگیری از پرداخت هزینه دست به تخریب آن زده است.
در سال 83، “مجتبی صادقی” معاون اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی اعلام کرد: «برای بهره برداری از داخل غار، مسیری در حدود 5 کیلومتر پله گذاری و نورپردازی شده است که گردشگران از جاذبه های منحصر به فرد غار در امنیت کامل دیدن کنند. 7 میلیارد ریال هزینه این پروژه توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تامین شده است.”
وی افزود: “همچنین برای ایجاد تسهیلات و امکانات استاندارد سایت بیرونی طرح زیبایی در حال آماده سازی است که با تامین اعتبار از طرف سازمان برای ارتقای کیفیت خدمات و امکانات ارایه شده در این منطقه گردش پذیر به اجرا در خواهد آمد.” که البته بهره‌برداری و بازدید نزدیک از دریاچه به دلیل تغییرات دائمی سطح آب این دریاچه هنوز امکان پذیر نشده است. همچنین در سال 84 اعلام شد،مرحله اول طرح آماده سازی امکانات گردشگری غار چال‌نخجیر دلیجان با تخصیص 20 میلیارد ریال تا فروردین ماه 85 ، هم‌زمان با سفر هیات دولت به استان مرکزی به بهره برداری می‌رسد.
استاندار استان مرکزی ضمن اعلام این خبر ، غار چال‌نخجیر را تابلویی نادر از غارهای آهکی با تزیینات منحصر به فرد که می‌تواند به یکی از قطب‌های جذب گردشگر تبدیل شود خواند و افزود:“با توجه به پایان گرفتن مطالعات طرح جامع این غار ، آماده‌سازی امکانات گردشگری آن ضروری است.”
وی از طرح ساخت یک شهرک ویلایی یکصد واحدی ، هتل ، رستوران ، پیست اسب‌دوانی و اسکیت ،شهربازی ،قایقرانی در دریاچه داخل غار و فشای سبز در محدوده غار چال‌نخجیر خبر داد که تکمیل آن نیاز به 20 میلیون اعتبار دارد.
بر همین اساس اینک می بایست منتظر اجرای طرحهای وعده داده شده می بود اما به ناگاه خبر از تصمیم سازمان بر تخریب غار می رسد.غاری که حتی پتانسیل جذب نیروهای بین المللی در راستای کمک برای بهینه سازی را دارد و حتی همین روش می تواند،باری از دوش سازمانها نیز بردارد و صدالبته این مکان باستانی را امن و امان قرار دهد!
در همان سال 83، یک گروه از ایرانیان مقیم ایتالیا و آمریکا ،برای بررسی سرمایه گذاری روی غار 70 میلیون ساله چال نخجیر به ایران آمدند. هرچند اطلاعات مربوط به این موضوع، در اختیار مسئولین رسیدگی به امور واگذاری محوطه ها و آثار تاریخی قرار نگرفت.
واگذاری فعالیت های مختلف بخش دولتی از جمله مدیریت محوطه ها و آثار تاریخی - فرهنگی به بخش خصوصی، طبق ماده 88 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، انجام می شود.
در همین راستا، “سید محمد حسینی” مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی، در مورد اقدامات صورت گرفته برای جلب همکاری بخش خصوصی برای اداره این غار به میراث خبر گفت: «طبق آخرین جلسه ای که با حضور نمایندگان یک گروه از ایرانیان مقیم ایتالیا و آمریکا و معاون عمرانی استانداری برگزار شده، مقرر شد تا اطلاعات کاملی از شرایط جغرافیایی، اقلیمی و تاریخی این غار در اختیار گروه متقاضی قرار گیرد. آنها نیز ظرف 15 روز برنامه موردنظر خود را برای سرمایه گذاری در این غار به همراه میزان سرمایه گذاری در این محوطه اعلام کنند.”
در صورت تایید این برنامه و میزان مشارکت مالی شرکت اخیر توسط شورای فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شرایط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی برای واگذاری مدیریت غار به این گروه و مدت واگذاری تعیین می شود.
مدیر کل اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی، درخصوص شرایط واگذاری یک محوطه به بخش خصوصی، گفت: “اولین مساله گرفتن تعهدی سنگین به منظور تضمین سلامت آن اثر است. به عنوان مثال مدیریت غاری در لبنان به بخش خصوصی واگذار شد با این شرط که در صورت وارد آمدن خسارت به آن، بخش خصوصی بدون داشتن هیچ ادعایی، منطقه را ترک کند. بدین ترتیب سرمایه گذاری انجام شده توسط آنها برای گروه های بعد باقی می ماند. از آنجا که بخش خصوصی نسبت به بازدهی سرمایه خود حساسیت به خرج می دهد، لذا دقت لازم برای وارد نشدن خسارت به غار را نیز مدنظر قرار می دهد. نکته دیگر بازدید ماهانه و مرتب از منطقه است. ضمنا گروه مستقر در محوطه موظف به احداث سازه ها و تاسیساتی برای توسعه گردشگری منطقه مطابق با نظرات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است.”
به گفته حسینی، از آنجا که سازمان به عنوان یک نهاد دولتی قصد تصدی گری ندارد، کلیه امور مالی و اداری این محوطه با نظارت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی به بخش خصوصی واگذار می شود. در مورد درآمدهای حاصل از ورود گردشگر به منطقه نیز تنها شرط اداره میراث فرهنگی هزینه کردن آن برای توسعه امکانات منطقه است. پیش از این مسئولین اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی قصد داشتند واگذاری مدیریت این غار 70 میلیون ساله را به مزایده بگذارند. در صورتی که مذاکره با گروه ایرانیان مقیم ایتالیا و آمریکا به نتیجه مطلوب برسد، مدیریت این غار برای مدت محدودی به این گروه واگذار می شود. این اقدام، پس از تصویب صلاحیت گروه مزبور و تایید برنامه اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی در خصوص واگذاری مدیریت غار از سوی ستاد اجرایی ماده 88 انجام خواهد گرفت.