وزیر کشور اعلام کرده که مصرف الکل در ایران به اندازه مواد مخدر “نگران‌کننده” نیست اما به دلیل اینکه مصرف آن شرعی نبوده و فسادآور است، مبارزه با آن تشدید خواهد شد. در همین راستا، رحمانی فضلی نامه‌ای به رییس‌جمهوری نوشته و از وی خواسته تا نهادی را متولی مبارزه با الکل کند. این در حالی است که از یک سو اعلام شده بیش از یک میلیون نفر مصرف‌کننده الکل در ایران وجود دارد و از سوی دیگر کیفیت پایین مشروبات الکلی موجود، بارها حادثه‌ساز شده و جان بسیاری را گرفته است.
الکل، متولی خاصی ندارد
عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور و دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر، روز سه‌شنبه در یک نشست خبری توضیحاتی درباره اعتیاد به مواد مخدر و اقدامات صورت گرفته در این حوزه ارائه داد. بخش کوچکی از صحبت‌های او هم به مصرف الکل اشاره داشت: “در مبارزه با الکل نیروی انتظامی فعلاً متولی کشفیات است و الکل مانند مواد مخدر متولی خاصی در کشور ندارد.”
او همچنین گفته که مصرف الکل همچون مواد مخدر نگران‌کننده نیست اما به دلیل آنکه مصرف این مواد شرعی نبوده و فسادآورست، قابل پیگیری است. ضمن اینکه میزان کم مصرف الکل هم “زیبنده کشور” نیست.
وزیر کشور از وجود خلاءهای قانونی در نوع مجازات تولیدکنندگان، قاچاقچیان و مصرف‌کنندگان الکل خبر داد و اضافه کرد: “در نامه‌ای به رئیس جمهور مشکلات مربوط به مبارزه با الکل را توضیح دادم و منتظر هستیم تا ایشان نهادی را متولی امر مبارزه با الکل کند البته قوه قضاییه و مجلس نیز باید برای حل این معضل پای کار بیایند.”
به اعتقاد رحمانی فضلی، نگاه به مصرف الکل باید جدی‌تر و برخوردها هم شدیدتر بشود.
اما ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت، به تازگی گزارش داده که مصرف مشروبات الکلی در ایران “قابل توجه” بوده و حتی مصرف آن “روند رو به رشد” دارد: “سالهاست که برخی، مصرف الکل در کشور را کتمان می کنند. شاید از همین روست که به رغم اینکه اخیرا تحقیقاتی در زمینه شیوع مصرف مشروبات الکلی در کشور انجام شده، اما وزارت بهداشت از اعلام رسمی آمار آن خودداری می کند. یکی از مسوولان وزارت بهداشت در این باره پیشتر گفته بود که، طرح این موضوع با توجه به قوانین اسلامی و همچنین فرهنگ مردم، یک تابو است.”
راه‌اندازی اولین کلینیک ترک الکل
این اولین بار نیست که وزیر کشور دولت روحانی از توجه به مصرف الکل و لزوم برخورد با آن می‌گوید. فروردین ماه سال گذشته، استاندار تهران از دستور وزیر کشور برای تشکیل کارگروه ویژه‌ای در زمینه مبارزه با مصرف و توزیع مشروبات الکلی خبر داد اما کمتر از دو ماه بعد، در شهری با فاصله بیش از هزار کیلومتر از پایتخت، الکل بحران آفرید. در رفسنجان ۴۰ نفر بر اثر مصرف الکل غیراستاندارد جان خود را از دست دادند و ۳۵۰ شهروند دیگر هم روانه بیمارستان شدند. پس از آن بود که برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، صحبت از مجوز تاسیس “مرکز ترک الکل” به میان آمد.
یک سال طول کشید تا اینکه در مرداد ماه امسال، اولین کلینیک ترک اعتیاد به الکل راه‌اندازی شد.
مدیر روابط عمومی مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره لزوم راه‌اندازی این مرکز گفت: “تاکنون باور بر آن بود که با توجه به منع قانونی و مذهبی الکل در کشور ما وابستگی به الکل از شیوع کمی برخوردار است. [اما] نتایج بررسی های اخیر توسط وزارت بهداشت در کشور حاکی از آن است که شیوع اختلالات مصرف الکل در کشور قابل توجه و نیازمند مداخله فوری است.”
ایرنا در همان زمان گزارش داد که این کلینیک در هفته اول، حتی یک مراجعه‌کننده هم نداشته و البته این موضوع را از سوی مسوولان کلینیک، “طبیعی” توصیف کرد. مسوول اولین کلینیک ترک اعتیاد به الکل در جمهوری اسلامی هم توضیح داد که مصرف الکل در ایران اگرچه با بسیاری از کشورها قابل مقایسه نیست، اما نمی‌توان آن را انکار کرد.
محمدرضا سرگلزایی عنوان کرد: “در گفتمان اجتماعی کشور دو نوع گفتمان عمومی و کارشناسانه وجود دارد که در گفتمان عمومی به مردم می گوییم الکلیسم (اعتیاد به الکل) در کشور نداریم اما در گفتمان کارشناسانه همه ما می دانیم سالهاست مساله الکلیسم در کشور وجود دارد.”
او همچنین از “روند رو به رشد مصرف الکل در کشور” خبر داد: “وجود چنین کلینیکی و رسمیت دادن به درمان الکلیسم لازم است، چون وقتی کلینیک درمان الکلیسم نداریم، مردم تصور می کنند پس الکل ماده ای نیست که وابستگی داشته باشد و مصرف آن یک تفریح است. با راه اندازی این کلینیک به مردم اعلام می کنیم، الکل یک ماده «وابستگی‌زا»، «عوارض دار» و خطرناک است؛ هر وقت ماده‌ای را مصرف کنیم که به بدن ما آسیب وارد کند دیگر نامش «مصرف» نیست، «سوء مصرف» است حتی اگر این ماده، چای باشد.”
رواج الکل نامرغوب و غلظت بالا در ایران
آخرین آمار رسمی اعلام شده در مورد مصرف الکل در اردیبهشت ماه امسال و در “اولین کنگره بین‌المللی سوءمصرف الکل” در مشهد عنوان شد. به گفته رئیس جامعه سم‌شناسی پزشکی آسیا و اقیانوسیه، بیش از یک میلیون ایرانی مصرف‌کننده الکل هستند. رضا افشاری این رقم را مستند به سند ملی الکل که در سال ۹۱ تهیه شده، اعلام کرد و خبری از افزایش یا کاهش این رقم نداد.
به گفته او مصرف‌کنندگان الکل در ایران ۳۰ درصد زن و ۷۰ درصد مرد هستند و علاوه بر مشکلات رایج سوءمصرف الکل، یکی از مخاطرات موجود در ایران، کیفیت پایین الکل مصرفی است.
فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸، حجم کشفیات الکل را پنج میلیون لیتر اعلام کرده و گفته بود که این میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد کل الکل وارد شده به کشور است. به این ترتیب حجم الکل نوشیدنی وارد شده به کشور،۱۶ تا ۲۵ میلیون لیتر برآورد می‌شود؛ یعنی بدون درنظر گرفتن مشروبات دست‌ساز و الکل‌های طبی، به ازای هر فرد ایرانی چیزی حدود سه و نیم لیتر مشروب الکلی وارد کشور می‌شود.
در ایران و از سال‌ها پیش، توزیع‌کنندگان مشروبات الکلی را “ساقی” می‌نامند. ساقی‌ها ممکن است صرفا توزیع‌کننده باشند و یا اینکه خود دستی در تهیه و تولید هم داشته باشند. با گرانی ارز در دو سال اخیر، کسب و کار تولیدکنندگان مشروبات الکلی داخلی رونق گرفت و “عرق سگی” محبوب‌تر از همیشه شد. چرا که مشروبات الکلی خارجی و پلمب‌شده بسیار گران شده بود. بعضی‌ها هم به سمت الکل‌های داروخانه‌ای رفتند و تاوان‌های سختی، تا حد مرگ، پرداختند.
عرق سگی، مشروب با درجه الکلی بیش از ۹۰ درصد است که بیشترین سهم را در تامین نیاز مصرف کنندگان الکل در ایران دارد. این موضوع باعث می‌شود که پایه شروع مصرف الکل (غلظت الکل مصرفی) در جوانان بسیار بالا برود؛ این میزان غلظت الکل مصرفی در اروپا ۳ درصد اما در ایران ۴۰ درصد گزارش شده است.
به این ترتیب، سخت‌گیری‌های بی‌نتیجه و کم‌اثر برای ورود مشروبات الکلی به ایران در سه دهه اخیر، باعث مصرف گونه‌های مضرتری از مشروبات الکلی شده که استاندارد نیستند و خطر مرگ و یا عوارض شدید جسمی بر اثر مصرف آنها، بالاست.
