هوا سرد است اما موضوع کارتن‌خواب‌ها داغ. کسانی که در تابستان و زمستان، روز و شب را در خیابان و معابر عمومی می‌گذرانند؛ با زیراندازی مقوایی و سقفی از آسمان. کافی است عابر خیابان‌های پایتخت باشید تا بدون هیچ جستجویی ساکنان رنجور و بی‌پناه شهر را ببینید.
آمار دقیقی از تعداد آنها در دست نیست. در حالی که چندی پیش بابک دین‌پرست معاون مشارکت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده بود ۲۸ هزار معتاد کارتن‌خواب در تهران زندگی می‌کنند، اخیرا محمدباقر قالیباف شهردار پایتخت شمار کارتون خواب ها را ۱۵ هزار نفر اعلام کرده است. اعضای شورای شهر هم روز دوشنبه ۳ آذرماه از افزایش شمار کارتن‌خواب‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند. مصطفی اقلیما رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در گفت‌وگو با “روز” افزایش فقر، اعتیاد و بیکاری را عوامل اصلی افزایش تعداد بی‌خانمان‌ها می‌داند و می‌گوید وقتی حقوق‌ها را ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش بدهیم و تورم ۳۰ تا ۴۰ درصد باشد هر روز تعداد بیشتری خانه و زندگی خود را از دست می‌دهند و به خیابان‌ها می‌آیند.
احمد دنیامالی رییس کمیسیون عمران هم کارتن‌خوابی را پدیده نگران کننده‌ای دانسته که در نتیجه آن کودکان معصوم در خرابه‌ها و زیر پل‌های شهر،زاده می‌شوند.
کارتن خوابی جرم نیست
“مشاهده پدیده تکدی‌گری و اعتیاد در شهرهای کشور زیبنده ایران اسلامی نیست.” این را حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی در اواسط مهرماه امسال گفت و از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت کشور، نیروی انتظامی، شهرداری‌ها و مسئولین محلی خواست تا پاکسازی چهره شهر‌ها از این پدیده ناهنجار اجتماعی را با جدیت دنبال کنند و شناسایی و مقابله با شبکه‌های گرداننده این ناهنجاری‌ها را در اولویت ماموریت‌های دستگاه‌های مسوول قرار دهند.
مصطفی اقلیما جامعه‌شناسی که با روز گفتگو می‌کند اما به این سخنان انتقاد دارد: “به نظر من آقای رئیس جمهور نباید می‌گفتند بی‌خانمان‌ها را جمع‌آوری یا پاکسازی کنید باید می‌گفتند علل کارتن‌خوابی را از بین ببرید. هر سال مردم فقیر‌تر از سال قبل می‌شوند. خانواده‌هایی که نان‌آور خود را از دست می‌دهند، زنان سرپرست‌خانوار و.. که درآمدی برای زندگی ندارند به مرور اندک پس‌اندازشان برای زندگی را از دست می‌دهند و چاره‌ای جز اینکه بیایند کنار خیابان ندارند.”
او با اشاره به کمک مالی اندک دولت ادامه می‌دهد: “اگر دولت ۴۰ تومان کمک می‌کند، گرفتن یک اتاق در ورامین فقط ۳۰۰- ۴۰۰ هزار تومان است، این‌ها نمی‌توانند چنین مبالغی را پرداخت کنند. اینکه ما در زمستان این‌ها را جمع کنیم و باز رها شوند، مشکل را حل نمی‌کنیم، افزایش می‌دهیم.”
اقلیما در ادامه عنوان می‌کند که “جمع کردن” این افراد غیر قانونی است: “این‌ها خلافی نکرده‌اند، در کنار خیابان خوابیدن اگر سد معبر نباشد و کسی شکایت نکند جرم نیست. انسان حق دارد جایی بخوابد که خودش مناسب می‌داند، سه ماه زمستان تعداد اندکی از این افراد را به اصلاح خودشان «جمع» می‌کنند ولی بازهم به خیابان بر می‌گردند.”
فاطمه دانشور رییس کمیته اجتماعی شورای شهرنیز در همین زمینه گفته است: “اتفاقی که در حال حاضر می‌افتد این است که ما تنها کارتن خواب‌ها را نگهداری می‌کنیم در حالی که بهتر این است که با بهره گیری از مددکاران متخصص اجتماعی و مداخله آنان این افراد را به صحنه اجتماع باز گردانیم.”
او اضافه کرده که صحنه‌های پخش شده از کارتن خواب‌ها وقتی دردناک می‌شود که کودکان را هم به آنان اضافه کنیم و اتفاق ناخوشایند هم این است که آمار کارتن خواب‌ها در حال ازدیاد است.
حمایت های مقطعی وکم تاثیر
بنا به تعریف مرکز خدمات اجتماعی و رفاهی شهرداری “گرمخانه” یا “مددسرا” به مراکزی گفته می‌شود که امکان اقامت کوتاه مدت و شبانه افراد بی‌خانمان را برای مدتی معین فراهم کند. طبق قوانین در این مراکز، به افراد درمانده، معلولین جسمی، بیماران روانی سرگردان، افراد مجهول‌الهویه و سالمندان اجازه ورود و استفاده از امکانات داده می‌شود. خدمات قابل ارائه درگرمخانه‌ها استحمام، تغذیه، اسکان شبانه، امور فرهنگی ومذهبی و… است. در تهران تعداد محدودی گرمخانه وجود دارد که کار‌شناسان بار‌ها تاکید کرده‌اند شرایط مناسبی ندارد و برای این تعداد از کارتن‌خواب ساکن پایتخت کافی نیست.
مصطفی اقلیما رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در همین ارتباط می‌گوید: “شهرداری این افراد را جمع و دریک مکان نامناسب نگهداری می‌کند، اگر این مکان‌ها مناسب بود هیچ‌وقت بی‌خانمان‌ها در خیابان نمی‌خوابیدند. الان شرایط جامعه به گونه‌ای‌ست که هر روز به این تعداد اضافه می‌شود. اگر می‌خواهید که مشکل کارتن خوابی که هر سال مطرح می‌شود و به جایی نمی‌رسد حل بشود باید برای این‌ها شرایطی فراهم کنیم که خودشان محلی برای زندگی داشته باشند. باید بیکاری و فقر و تورم در جامعه را حل کنیم که به تعداد کارتن‌خواب‌ها اضافه نشود. مهم‌ترین مساله اضافه شدن کارتن‌خواب‌هاست، که دولت هیچ کاری در این زمینه نمی‌تواند بکند.” او به مساله بیکاری اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: “دولت آقای احمدی‌نژاد ۵ سال استخدام را در کشور ممنوع کرد، دولت آقای روحانی هم ممنوعیت را ادامه داد، یعنی امسال هم هیچ استخدامی نخواهیم داشت، حالا در نظر بگیرید که در سال یک میلیون نفر هم به جمعیت فارغ‌التحصیلان بیکار اضافه می‌شود. علاوه برآن حساب کنید چه تعداد از کارگران بیکار می‌شوند، چند نفر معتاد می‌شوند و با توجه به مخارج زندگی، کارتن خواب خواهند شد.”
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه این افراد کارتن‌خواب هم نشوند در محله‌هایی زندگی می‌کنند که از کارتن‌خوابی هم بد‌تر است، می‌گوید: “تا زمانی که ما زیرساخت‌ها را درست نکنیم و به ایجاد اشتغال توجه نشان ندهیم، هیچ چیز درست نمی‌شود و تنها صورت مساله را پاک کرده‌ایم”. به گفته اقلیما در فضای یک گرمخانه که ۲۰ نفر کنار هم خوابیده‌اند انواع بیماری‌ها انتقال پیدا می‌کند: “باید ببینیم این‌ها قبلا کجا زندگی می‌کردند، این‌ها که یک دفعه وارد خیابان نشده‌اند.”
سازمان بی‌امکانات
همیشه بر سر نهاد متولی رسیدگی به وضع کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها بحث بوده است. رییس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران در جلسه روز دوشنبه ۳ آذرماه با تاکید بر تعامل دستگاه‌های دولتی با شهرداری گفته است: “در حال حاضر شهرداری با اینکه ساماندهی کارتن خواب جز وظایف سازمانی‌اش نبوده اما از سازمان‌های متولی بهتر عمل کرده است و این در حالی است که برای حل این معضل وزارت رفاه، سازمان تامین اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و درمان نیز باید جدی‌تر به صحنه بیایند و با شهرداری تعامل کنند.” مهدی چمران رئیس شورای شهر نیز در این زمینه گفته است:” نه تنها وزارت بهداشت و درمان و سازمان بهزیستی بلکه دادستانی هم باید حضوری فعال داشته باشد چرا که نگهداری افراد تخلف است اما در نظر داشته باشید در شب‌های یخبندان تهران در سال‌های گذشته نمی‌توانستیم کارتن خواب‌ها را رها کنیم. “
مصطفی اقلیما جامعه‌شناس و مددکار اجتماعی اما می گوید: “سازمان بهزیستی مسئول رسیدگی به تمام آسیب‌های اجتماعی است. متاسفانه سازمان بهزیستی در ۱۰ سال گذشته روز به روز ضعیف‌تر شده است. قبلا در کنار وزارت بهداشت قدرتی برای خودش محسوب می‌شد، اعتبار و بودجه و پرسنلی داشت حالا امکانات ندارد، بودجه ندارد، نیروی متخصص به اندازه کافی ندارد و هیچ کاری از آن برنمی‌آید.”
