اعضای هیئت تحریریه فصلنامه “هزار قلم” در نامه‌ای سرگشاده به رئیس جمهوری ایران، اعلام کردند که در اعتراض به اجرایی نشدن اصل ۱۵ قانون اساسی، از فعالیت مطبوعاتی خود دست کشیده‌اند. فعالان مدنی آذربایجان در ایران در مصاحبه با روز می‌گویند با گذشت ۱۷ ماه از آغاز به کار دولت، هیچ یک از وعده‌های حسن روحانی در مناطق ترک‌نشین ایران عملی نشده و مردم نیز از نشریات استانی و مطبوعات محلی سرخورده شده‌اند.
هفته گذشته، هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران با انتشار بخشی از نامه اعضای هیئت تحریریه فصلنامه هزار قلم، از استعفای گروهی آنها در اعتراض به اجرایی نشدن اصل ۱۵ قانون اساسی خبر داد.
این فصلنامه چند زبانه توسط دانشگاه شهید مدنی تبریز چاپ و منتشر می‌شود و در زمینه گردآوری ادبیات مکتوب و شفاهی اقوام و ملل مختلف ایرانی از کُرد، بلوچ، ترک، ترکمن و عرب فعالیت می‌کند.
نامه دست‌اندرکاران این فصلنامه در ۱۲ آذرماه مصادف با سالگرد تصویب قانون اساسی و منتشر شده و امضاکنندگان آن به ویژه نسبت به عدم اجرای اصل پانزدهم قانون اساسی اعتراض کرده‌اند.
در بخشی از این نامه آمده است: “در اوایل انقلاب که به خاطر جنگ تحمیلی و مسایل و مشکلات داخلی، تحقق اجرای اصل پانزدهم قانون اساسی، عملاً امکان پذیر نبود، امروزه که بحمدلله و به برکت ایثار و فداکاریهای رزمندگان اسلام، مسألهٔ جنگ و مسایل و مشکلات داخلی از سر راه برداشته شده و شرایط کاملاً جهت تحقق اجرای این مادهٔ قانونی و شرعی مهیا شده است”.
اما به گفته اعضای هیئت تحریریه فصلنامه هزار قلم تا کنون “هیچ اقدام جدی و اساسی” در اجرایی کردن اصل پانزدهم قانون اساسی “صورت نگرفته و مکاتباتی که تا حالا با حضرتعالی، وزیر محترم آموزش و پرورش و رئیس محترم فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی هم در این خصوص داشته‌ایم به سرانجامی نرسیده است.”
اجرای اصل ۱۵ یکی از وعده‌های حسن روحانی در زمان انتخابات بود و پس از آن نیز علی یونسی، دستیار رئیس جمهوری در امور اقلیت‌ها و علی اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش چندین بار بر ضرورت اجرایی شدن آن تاکید کرده‌اند.
این اصل تصریح می‌کند که استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.
تحریریه فصلنامه “هزار قلم” در بخش دیگری از نامه خود با اعتراض به عدم اجرای این اصل قانون اساسی نوشته‌اند: “انگیزه و رغبتی برای ادامهٔ کار روزنامه‌نگاری در ما نمانده و به پاس احترام زبان مادری تمام اقوام و ملل مختلف ایران عزیز اسلامی خود، مجبور به کناره گیری و ترک فعالیتهای ادبی و فرهنگی خود در عرصهٔ روزنامه نگاری می‌باشیم.”
“وعده‌های روحانی را عملی نمی‌بینیم”
استعفای این تعداد از روزنامه‌نگاران در استان آذربایجانی شرقی که متعلق به جوامع اقلیتی متفاوت در ایران هستند در حالیست که مطبوعات استانی و روزنامه‌نگاری به زبان‌های غیر فارسی در ایران سالهاست از رونق نسبی افتاده است.
ابراهیم رشیدی، فعال مدنی ساکن مشکین‌شهر به روز می‌گوید اکثر نشریات محلی به هنگام اخذ مجوز به دلیل “نگاه تنگ‌نظرانه نهادهای امنیتی” ناچارند دوزبانه بودن نشریات خود را مبنی فعالیتهایشان قرار دهند.
او می‌افزاید: “علاوه بر این، نهادهای امنیتی از متقاضیان اخذ مجوز یا دارندگان نشریات فعلی می‌خواهند مساله مربوط به زبان ترکی، تاریخ آذربایجان و مباحث هویتی در این مناطق را در اولویت کاری خود قرار ندهند.”
به همین دلیل آقای رشیدی معتقد است که نشریات محلی فعلی نتوانسته‌اند توجه افکار عمومی و مخاطبان این مناطق را به خودش جذب کنند.
در دوران هشت ساله ریاست جمهوری محمد خاتمی، برخی از فعالان در مناطق ترک‌نشین، کردنشین و مناطق محل سکونت دیگر اقلیت‌ها، توانستند برای انتشار نشریاتی به زبان‌های غیر فارسی مجوز کسب کنند و چند سالی هم به فعالیتهای خود را ادامه دهند.
اما در سالهای پایانی این دولت و بعد از آن در دوران محمود احمدی‌نژاد بسیاری از این نشریات به محاق توقیف رفتند، به گونه‌ای که در حال حاضر به گفته ابراهیم رشیدی هیچ نشریه‌ای به زبان ترکی در ایران منتشر نمی‌شود.
حسن روحانی علاوه بر وعده‌های متفاوتی که به ساکنان جوامع اقلیتی ایران داد، در جریان کارزار انتخاباتی خود در تبریز به طور مشخص بر ضرورت تأسیس “فرهنگستان زبان و ادب آذری” تاکید کرد و گفت: “برای آذربایجان در دولت تدبیر و امید شاهد تأسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری در شهر تبریز خواهیم بود.”
جمعیت زیادی از ساکنان ایران ترک هستند با این حال به علت محدودیت‌های قانون اساسی و تعلیق اصل پانزدهم این قانون، از تحصیل زبان مادری خود و روزنامه‌نگاری به این زبان محروم هستند.
ابراهیم رشیدی، فعال مدنی ترک در ایران به روز می‌گوید با گذشت ۱۷ ماه از فعالیت دولت فعلی بسیاری از وعده‌های او در مناطق ترک‌نشین ایران مانند وعده برای تاسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری، تدریس زبان مادری به اجرا در نیامده است.
او می‌گوید: “وعده‌های آقای روحانی با استقبال خوبی در آذربایجان روبرو شد. هم افکار عمومی آذربایجان هم فعالان آذربجانی امیدوار بودند که با تحقق این وعده‌ها حدقل زمینه تفاهم و تعامل و رضایت محقق شود اما با گذشت ۱۷ ماه از روی کار آمدن دولت جدید هنوز وعده‌های ایشان را عملی نمی‌بینیم.”
به گفته این فعال مدنی، فعالان آذربایجانی در ایران خواهان اجرایی‌شدن اصل ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی هستند.
آقای احمدی می‌گوید: “ده سال پیش نشریات در سراسر ایران موقعیت بسیار بهتری از امروز داشتند اما در شرایط فعلی مردم به ویژه در استانها در حوزه نشریات غیر فارسی از مطبوعات سرخورده هستند. “در ایران به دلیل اینکه سطح نشریات دلپسند مخاطبان نیست، آنها با بحران مخاطب روبرو هستند در مناطقی مانند استان‌های آذربایجان این مساله پررنگ تر هم هست.”
اعضای هیئت تحریریه فصلنامه هزار قلم در چنین شرایطی دست از کار کشیده‌اند. هر چند در پایان نامه خود گفته‌اند هرگاه زمینه اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی مهیا شود، دوباره به عرصه روزنامه‌نگاری بازخواهند گشت.
دست‌اندرکاران این فصلنامه پیشتر نیز هشدار داده بودند که در صورت اجرایی‌نشدن این اصل “در آینده شاهد از دست‌دادن بخشی عظیم از فرهنگ، زبان، فولکلور و تمدن ایرانی خواهیم بود.”
