به گزارش خبرگزاری ایسنا، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در کنفرانس خبری مشترک با وزیر خارجه دانمارک درباره حقوق بشر گفت: “ما آمادگی هر گونه گفت‌وگوی صریح و باز را در این زمینه با طرف مقابل خود داریم. در انتخابات ریاست جمهوری ۷۳ درصد از مردم ایران شرکت کردند که از میان 6 نامزد انتخاباتی به معتدل‌ترین آنها رأی دادند. ما در رابطه با حقوق بشر آماده مذاکره هستیم.”
پس از این سخنان، سایت فرهنگ انقلاب اسلامی، وابسته به سپاه پاسداران طی گزارشی با عنوان “مذاکره درباره حقوق بشر با مدافعان تروریسم؟!” نوشت: “روز به روز بر پیچیدگی های مذاکرات هسته ای افزوده می شود و طرف غربی نیز(همانطور که در دهه های پیشین نیز تجربه شده است) با مشاهده نرمش ایران سطح انتظارات و توقعات خود را افزایش می دهد و با بازکردن موضوعات جدید، مانعی بر سر رسیدن به توافق جامع ایجاد می نماید. از جمله مسائل جدید که در حاشیه توافق اخیر ژنو بدان پرداخته شده است، طرح و دخالت دادن مباحث حقوق بشری در مذاکرات هسته ای می باشد.”
نویسنده این سایت تاکید داشت: “بهانه جویی‌هایی چون «برنامه موشکی» و «حقوق بشر» که محل مناقشه ایران و کشورهای غربی درباره رفع تحریم های غیرانسانی نبوده، همواره مستمسکی برای بی نتیجه گذاشتن روند مذاکرات از سوی طرف‌های غربی بوده است.”
مقامات رسمی جمهوری اسلامی کمتر حاضر می شوند درباره آمادگی برای مذاکره با غرب، درباره حقوق بشر سخن بگویند. به همین دلیل است که سخنان ظریف، توجه رسانه های عمومی را جلب کرده.
محمدجواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه اوایل فروردین ماه امسال طی سخنانی گفته بود: “ما با غرب مدام در بحث حقوق بشر مذاکره داشتیم اما غرب به این نتیجه رسید که این مذاکرات به نفع‌اش نیست و به همین خاطر مذاکرات را رها کرد و به دنبال تبلیغات منفی علیه ایران رفت. ارتباط دادن مذاکرات حقوق بشر به مسائل هسته ای یک نمایش است و بیشتر شبیه یک توطئه است. این رفتار غربی‌ها به خاطر شکست آنها در مذاکرات هسته‌ای است و متاسفانه آنها در مذاکرات هسته‌ای صادق نبودند.”
با این حال گفته می شود در جریان مذاکرات هسته ای، موضوع حقوق بشر هم مطرح شده است. با اینهمه موضع رسمی جمهوری اسلامی همواره چنین بوده که در مذاکرات هسته ای درباره چیز دیگری بجز موضوع هسته ای مذاکره نخواهد شد. سیدعباس عراقچی، یکی از مذاکره کنندگان ارشد اجمهوری اسلامی در این باره گفته بود: “همه گزینه‌ها روی میز نیست، خیلی از گزینه‌ها مدت‌هاست که از روی میز خارج شده، اما اگر منظورتان این است که موضوعی غیر از موضوع هسته‌ای در مذاکره قرار بگیرد به هیچ وجه این طور نخواهد بود، ما فقط در موضوع هسته‌ای مذاکره می‌کنیم، وارد هیچ موضوع دیگری نخواهیم شد، بخصوص برنامه‌ها، سیستم‌ها و تجهیزات دفاعی کشور به هیچ وجه موضوع مذاکره نخواهد بود.”
مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه نیز بارها بر همین موضوع تاکید کرده است. برای نمونه او در بهمن ماه سال گذشته به خبرنگاران گفت: “به غیر از موضوع فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، هیچ موضوع دیگری در دستور کار مذاکرات با گروه ۱+۵ قرار ندارد و در هیچ یک از مراحل گذشته نیز قرار نداشته و در دور آتی گفت‌وگوها نیز قرار نخواهد داشت.”
علاءالدین بروجردی، نماینده مجلس ورئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس نیز فروردین ماه گذشته اعلام کرد: “موضوع «هسته‌ای» فقط هسته‌ای است و مباحث «حقوق بشر» و «موشک های بالستیک» هیچ جایگاهی در مذاکرات ندارد و غرب این موضوع را به خوبی می‌داند و پذیرفته است.”
تیرماه گذشته اما ناوی پیلای کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، طی سخنانی خواستار گنجاندن موضوع حقوق بشر در مذاکرات هسته ای با ایران شد. پس از آن، سیدعباس عراقچی در گفتگوبا خبرگزاری دولتی ایرنا اعلام کرد: “مباحث حقوق بشری هیچ ارتباطی به مذاکرات هسته ای ندارد. این را همه می دانند و چنین کاری نیز صورت نخواهد گرفت.”
با اینهمه به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ناچار شده درباره حقوق بشر نیز مذاکره کند. آیت الله محمدعلی موحدی کرمانی امام جمعه موقت تهران یکبار در خطبه های نمازجمعه گفته بود: “آنها با این زیاده خواهی‌ها یکبار حقوق بشر، یکبار موشک‌های بالستیک و یکبار حمایت از حزب الله را مطرح می کنند و هر روز یک بهانه می‌آورند. یک روز هم ممکن است آنچه اتحادیه اروپا می‌گوید را در توافق نامه بگنجانند که ایران باید به هم جنس بازی اجازه دهد.”
به نظر می رسد اظهارات محمدجواد ظریف درباره آمادگی برای مذاکره درباره حقوق بشر، قدم جدیدی نیست و پیش از این هم در پشت صحنه مذاکرات هسته ای جریان داشته است. همچنین نباید فراموش کرد که رویکرد جناح های درون حکومت به مقوله حقوق بشر، شباهت زیادی با یکدیگر دارد و اعلام آمادگی برای مذاکرات به معنی پذیرش مشکلات حقوق بشری در ایران نیست.
تیرماه گذشته، محمدجواد ظریف در جلسه عالی هماهنگی ستاد حقوق بشر گفت: “غرب از طریق تکیه بر بحث حقوق بشر، قدرت جمهوری اسلامی ایران را نشانه گرفته است و آنها می‌خواهند دقیقاَ در جایی که ما می‌توانیم نقش‌آفرینی کنیم با بهانه‌های حقوق بشری نقش ما را خراب کنند.”
ظریف همانطور که می کوشد موضوع هسته ای را با استناد به سخنان سیدعلی خامنه ای حل و فصل کند، درباره حقوق بشر هم گفته بود: “مقام معظم رهبری قبل از انتخابات بحث حق‌الناس را مطرح کردند، این حرف نو، علمی و آکادمیک در عرصه حقوق بشر است که شما می‌توانید فوق همه نظارت‌ها و مکانیزم‌های نظارتی رایج یک نظارت بالاتر داشته باشید و در واقع بحث حق‌الناس یک مبنای جدید حقوقی در سطح بین‌المللی می‌تواند باشد.”
او پیش از آن هم در کنفرانس خبری مشترک با وزیر خارجه لوکزامبورگ در تهران، از تحریم ها انتقاد و تاکید کرده بود: “حقوق بشر مجموعه‌ای به هم پیوسته است و محروم کردن مردم از حق غذا، دارو و اینکه بتوانند از پول خود دارو بخرند نقض گسترده وسیع و سیستماتیک حقوق بشر و قابل پیگیری در مجامع حقوقی است.” او در همان جلسه خبر داده بود: “گفت‌وگو های خوبی درباره حقوق بشر و دیدگاه‌های مختلفی که در باره آن وجود دارد و زمینه همکاری در این رابطه داشتیم.” ظریف یکبار هم در پارلمان اتریش صریحا اعلام کرد که در ایران اعدام سیاسی وجود ندارد.
اواخر سال گذشته اخباری منتشر شد که بر اساس آن قرار بود پرونده حقوق بشر جمهوری اسلامی از قوه قضائیه به وزارت خارجه منتقل شود. در آن زمان سایت باشگاه خبرنگاران، وابسته به صدا و سیما در گزارشی با عنوان “ ظریف پرونده حقوق بشر را هم می‌خواهد” نوشته بود: “هم اکنون، مدیریت پرونده حقوق‌بشر بر اساس مصویه شورای عالی امنیت ملی بر عهده ستاد حقوق بشر قوه قضاییه است و هیچ مصوبه جدیدی هم در این باره صادر نشده است. محمدجواد لاریجانی که به اذعان کارشنان از معدود افراد خبره در این حوزه است، ریاست این ستاد را بر عهده دارد. اخیرا اما خبر می‌رسد که محمدجواد ظریف در تلاش برای انتقال کامل این پرونده به وزارت خارجه است. گفته می‌شود مقام‌های دولتی تاکید کرده‌اند حتی اگر این پرونده به وزارت خارجه واگذار نشود، موازی کاری در این‌باره را آغاز خواهند کرد.”
اما این خبر مسکوت ماند. به نظر می رسید که مسئولان جمهوری اسلامی چندان هم از پیوند مساله حقوق بشر با وزارت خارجه راضی نبودند. با اینهمه و علی رغم دوری وزارت خارجه از حقوق بشر، این بحران به وزارت خارجه نزدیک شده است.
سایت رجا نیوز، وابسته به جبهه پایداری یکبار با حسرت نوشته بود: “دیپلمات‌های ایرانی به این موضوع توجه نکردند، زمانی که عدم وضع تحریم‌های جدید را به برنامه‌های هسته‌ای محدود می‌کنند، در واقع در بقیه حوزه‌ها دست کشورهای ۵+۱ را برای وضع تحریم علیه ایران باز گذاشتند. چه آنکه پس از توافقنامه ژنو رسانه‌های اپوزیسیون و برخی از چهره‌های اصلاح‌طلب با مانور گسترده بر موضوع حقوق‌بشر ایران، خواستار دخالت نهادهای بین‌المللی برای جلوگیری از تضییع حقوق‌بشر در ایران شدند.”
به نظر می رسد همانطور که جمهوری اسلامی در ابتدا مذاکرات را محدود به موضوع هسته ای کرده و حاضر به گفتگو درباره حقوق بشر نبود، طرف غربی هم تحریم های مربوط به حقوق بشر را از مذاکرات کنار گذاشته بوده و از همین رو بر شدت آن می افزاید.
