یک هفته پس از آنکه حاکمیت جمهوری اسلامی به برکناری نخست وزیر هشت ساله عراق چراغ سبز نشان داد، نخست وزیر بریتانیا، رئیس دولت یازدهم را مستقیما مخاطب قرار داده و از او خواسته در نبرد علیه شبه نظامیان تندرو در عراق با جامعه جهانی همراه باشد. سخنگوی وزارت خارجه هم دیروز به صورت تلویحی از امکان این همکاری ها سخن گفته و تایید کرده که همین حالا نیز تهران و غرب در حال رایزنی هستند. این در حالی ست که پیش از این سردار فیروزآبادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی گفته بود: “همکاری ایران و آمریکا هرگز اتفاق نخواهد افتاد و اصلا معنا ندارد.”
امکان همکاری مشترک جمهوری اسلامی و غرب برای برخورد با شبه نظامیان گروه “خلافت اسلامی” ( موسوم به داعش) افزایش یافته است، این را می توان از اظهارات دیروز مرضیه افخم ـ سخنگوی دستگاه دیپلماسی ـ دریافت. وی روز چهارشنبه در جریان کنفرانس هفتگی خود با خبرنگاران با تایید آغاز رایزنی ها میان تهران و برخی کشورهای اروپایی گفته است: “جمهوری اسلامی با کشورهای مختلف از جمله کشورهای اروپایی درباره خطرات تروریسم و تکفیری‌ها و گسترش فعالیت‌شان گفت‌وگوهایی را شروع کرده‌است و رایزنی‌ها در جریان است و مطالبی که در یادداشت مورد اشاره آمده در همین چارچوب است.”
مقصود خانم افخم از “یادداشت مورد اشاره” مقاله ای است که این هفته دیوید کامرون، نخست وزیر محافظه کار بریتانیا، در روزنامه ساندی تلگراف منتشر و رسما از حسن روحانی رئیس دولت یازدهم درخواست کرده در نبرد علیه داعش همراه با غرب باشد. به باور کامرون منافع ملی بریتانیا در شرایط کنونی ایجاب می کند که لندن و تهران اختلافات خود را کنار بگذارند، از همین رو صراحتا از حسن روحانی خواسته جهت مبارزه با نیروهای داعش “با جامعه جهانی همکاری” کند.
حسن روحانی که در اردبیل به سر می برد هنوز به یادداشت کامرون پاسخی نداده است اما افخم دیروز در اظهاراتی مبهم خاطرنشان کرد: “ما در چارچوب مقررات بین‌المللی و نظر دولت عراق گفت‌وگوها را تنظیم و از آنها استقبال می‌کنیم و امیدواریم این مشورت‌ها با مرکزیت توجه به نقش و جایگاه عراق بیشتر شود تا امکان حل و فصل موضوع تروریسم و فعالیت داعش در عراق فراهم شود.”
درخواست بریتانیا به عنوان مهمترین متحد ایالات متحده از جمهوری اسلامی برای نبرد با داعش در حالی مطرح می شود که دو هفته پیش باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا مجوز حضور نظامی واشنگتن در بحران عراق را صادر و خاطرنشان کرد در صورت تهدید منافع این کشور در عراق، جنگنده‌های آمریکایی به مواضع داعش حمله می کنند.
این مجوز پس از نزدیک شدن داعش به مرزهای اقلیم کردستان عراق صادر شد. رئیس جمهور آمریکا گفته بود: “ما باید برای پیش‌گیری از نسل‌کشی با دقت و مسئولانه اقدام کنیم… امروز آمریکا برای کمک مداخله می‌کند و اگر نیروهای دولت اسلامی به اربیل نزدیک شوند ما حمله هوایی علیه آنها ترتیب خواهیم داد.”
موضع روحانی، نظرافخم
مرضیه افخم روز گذشته وقتی با این پرسش مواجه شد که موضع تهران در خصوص بمباران مواضع داعش توسط ایالات متحده به چه ترتیب است خاطرنشان کرد: “از ابتدای بحران عراق ما اعلام کردیم که مخالف دخالت کشورهای دیگر در عراق هستیم و این موضع صریح ما است.”
اما اظهارات او شباهت چندانی به آنچه حسن روحانی در ماه خرداد گفته بود ندارد. در آن زمان رئیس‌جمهوری اسلامی، با ابراز نگرانی از تحرکات داعش در همسایگی غربی ایران گفته بود: “همه کشورها باید کمک کنند تا با داعش مقابله شود. آمریکا هم در این زمینه هنوز اقدامی نکرده است. هرگاه آمریکا علیه داعش اقدامی کرد، می‌شود درباره همکاری با این کشور فکر کرد.”
با این حال افخم در بخش دوم پاسخ خود متذکر شد: “در عین حال تصمیم آنها برای حل و فصل موضوع فعالیت داعش مبتنی بر خواست مسئولان عراقی است و همکاری دیگر کشورها در اوضاع عراق مبتنی به خواست مسئولان عراقی است.”
تهران هفته گذشته با دادن چراغ سبز به برکناری نوری المالکی نخست وزیر عراق در هشت سال اخیر، به گردش قدرت در بغداد کمک کرد؛موضوعی که با استقبال ایالات متحده و عربستان سعودی مواجه شد. به نظر می آید این موضوع باعث ترغیب بیشتر غرب برای همکاری با نظام اسلامی برای مبارزه علیه شبه نظامیان داعش شده است.
درگیری های شدید و خونبار ازماه خرداد و همزمان با لشکر کشی برق آسای اعضای “امارات اسلامی عراق و شام” به شهرهای بزرگ و سنی نشینی همچون موصل و تکریت آغاز شد. داعش در توئیت های خود اعلام کرده است که موضع گیری شدیدی با شیعیان و همچنین جمهوری اسلامی دارد.
جان کری وزیر خارجه ایالات متحده پیشتر گفته بود: “آمریکا آماده مذاکره با ایران در مورد عراق است.”
ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ به بهانه حمایت صدام حسین از تروریسم بین المللی و برخوداری از تسلیحات کشتار جمعی به عراق حمله کرد، اما با جابجا شدن قدرت در سال ۲۰۰۹ و روی کار آمدن باراک اوباما که با وعده خارج کردن نیروهای نظامی آمریکایی از عراق به کاخ سفید رسیده بود سرانجام در پایان سال ۲۰۱۲ نیروهای خود را از این کشور بیرون کشید. پس از آن بود که نفوذ جمهوری اسلامی در عراق زیادتر شد.
تهران تا به حال به طور رسمی نگفته در جریان بحران عراق وارد درگیری نظامی با گروه داعش شده است اما حدس اینکه نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در سه ماه اخیر علیه مواضع داعش جنگیده باشند دشوار نیست. خبرهای غیر رسمی حکایت از حضور سپاه قدس در میدان نبرد در عراق دارد. سپاه قدس واحد ویژه عملیات برون مرزی سپاه پاسداران است که در یک دهه اخیر حضوری جدی در مناسبات قدرت و نظامی در عراق داشته است.
صریح ترین موضع مقامات دولتی در خصوص مواجهه جمهوری اسلامی به بحران عراق به اظهارات معاون خاورمیانه جواد ظریف – وزیر خارجه – مربوط است. ماه گذشته حسین امیر عبدالهیان به طور علنی اعلام کرد که جمهوری اسلامی آماده است تا “اگر لازم شد در چارچوب مبارزه با تروریسم به عراق سلاح ارسال کند.”
افخم دیروز در پایان موضع گیری های خود در خصوص همکاری با غرب برای بحران عراق نهایتا به صورت تلویحی گفت تحت شرایطی تهران می خواهد با واشنگتن در این موضوع همکاری کند: “قطعاً دولت آمریکا باید مواضع صریح و به دور از دوگانگی درباره مسئله تروریسم اتخاذ کند و اگر در گفتار و رفتارشان تناقض نباشد شرایط برای برداشت و ارزیابی‌های دیگر فراهم خواهد شد.”
