شروین امیدوار
در حالی که مقامات دولتی در یک سال اخیر ده ها خبر درباره اختراعات و اکتشافات دانشمندان جوان داده اند، انجمن فیزیک ایران با انتشار اطلاعیه ای نسبت به پخش اخبارعلمی دروغ و غیر موثق اعتراض کرد. همزمان دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو از شدت گرفتن تحریم علمی ایران خبر داده و مقامات پژوهشی کشور می گویند که خبرهای بدی درباره بودجه تحقیقاتی کشور دریافت کرده اند.
اخبار ناموثق
در اطلاعیه انجمن فیزیک که در سایت خبری شهر وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران منتشر شد تاکید شده “انجمن فیزیک ایران نگران است که ادامه این روش‌ها منجر به بی‌اعتمادی مردم به دستاوردهای علمی داخلی بشود و در نتیجه یأس تاریخی مرتبط با عقب‌ماندگی علمی را در مردم ما تشدید کند”. انجمن فیزیک در عین حال متذکر شده: “مفاهیمی مانند اجتماع علمی هنوز در ایران اعتبار کافی به دست نیاورده است و نهادهای علمی تبدیل به نهادهای کارآمد مدنی نشده است. از این جهت است که نهادهای سیاسی یا رسانه‌ای برای خود نقش تعیین‌کننده ملاک‌های علمی، ارزش‌گذاری دانش‌پژوهان و کار علمی را به عهده گرفته‌اند”.
در این اطلاعیه با اشاره به “سیاست‌های چند سال گذشته رسانه‌های عمومی در پخش اخبار علمی به منظور ایجاد اعتماد و امید در مردم”، چنین نیتی” بسیار ارزشمند” توصیف شده، اما در ادامه اظهار تاسف شده که این رویکرد درمواردی، “علیرغم نیت خیری که در پس آن نهفته است، نگرانی‌هایی را درجامعه ایران برانگیخته است”.
انجمن فیزیک ایران نگران تاکید کرده که ادامه این روش‌ها “منجر به بی‌اعتمادی مردم به دستاوردهای علمی داخلی بشود و در نتیجه یأس تاریخی مرتبط با عقب‌ماندگی علمی را در مردم ما تشدید کند”. این انجمن با اشاره تلویحی به فهرست بلندبالایی از “پیشرفت ها” که مقامات دولتی در ماه های اخیر بر سر اعلام آن با یکدیگر جدال نیز کرده اند، تاکید کرده “شرایط بی‌نظمی عملی، متأسفانه بعضی از سیاستمداران و رسانه‌های ما به منظور امیدوار کردن مردم دست به پخش اخبار مربوط به کشفیات مختلف داخلی می‌زنند که اجتماع علمی ملی و بین‌المللی آن را تأیید نمی‌کند. علم و فناوری را یکی می‌گیرند و رشد یا ایجاد فناوری‌های لازم اما شناخته شده را عین رشد علمی اعلام می‌کنند که باعث بدفهمی واقعیت‌ها می‌شود”.
انجمن فیزیک ایران در پایان اطلاعیه خود تاکید کرده که به‌عنوان جامعه فیزیکدانان ایرانی انتظار دارد مسوولان نهادهای سیاسی و رسانه‌ای “از هر حرکتی که منجر به غرور کاذب در ایران بشود اجتناب کند” و “از دادن اعتبار به نهادهای علمی و اجتماعی علمی حمایت کنند و نقش آنها را در ارزیابی‌های علمی محترم شمارند”. این انجمن به مقامات سیاسی کشور توصیه کرده تا “ملاک‌های اعتبار علمی را که دستاورد بشر است بپذیرند”.
در اطلاعیه اعتراض آمیر انجمن فیزیک ایران همچنین به “همکاران دانش‌پژوه و دانش‌پیشه” این انجمن نیز توصیه شده تا “با رعایت اخلاق علمی در اعتباردهی به جامعه علمی بکوشند، و از هر حرکتی که اعتبار جامعه علمی را مخدوش کند جداً پرهیز کنند”.
تحریم دانشمندان ایرانی
همزمان با اعتراض انجمن فیزیک ایران نسبت به انتشار ادعاهای غیر تخصصی درباره دستاوردهای علمی، خبرگزاری ایسنا ابراز نگرانی دبیرکل کمسیون ملی یونسکو نسبت به تنزل شیب رشد علمی کشور را منتشر کردند. دکتر محمد توکل، دبیر کل کمسیون ملی یونسکو در ایران با اشاره به تلاش برخی کشورهای غربی برای اعلام تحریم علمی علیه ایران اعلام کرده “تحریم های علمی کشور تنها منحصر به حوزه علوم هسته ای نمی شود، به گونه ای که طی همین چند ماه گذشته بسیاری از مقالات دانشمندان ایرانی در مجلات برجسته بین المللی چاپ نمی شود و این در سطحی بسیار وسیعتر از چیزی است که در گذشته اتفاق می افتاد که این امر خود به کاهش و تنزل جایگاه علمی کشور در شاخص های جهانی کمک می کند”.
توکل بیان اینکه این مقالات ارتباطی با علوم هسته ای نداشته اند، گفته “این فشارها و تبعیضات طی ماه ها و هفته های اخیر افزایش یافته است، به گونه ای که مجلات معتبر بین المللی، مقالات دانشمندان ایرانی را بر گردانده و از چاپ و انتشار آن خودداری می کنند”. به گفته دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران “بر این اساس سهم کشور ایران در تولید علم جهانی که مهمترین شاخص آن چاپ مقالات در مجلات شاخص جهانی است، کاهش می یابد و در صورت تداوم این روند، در سال 2007 که آمار تولید علم سال 2006 منتشر می شود جایگاه ایران افت زیادی خواهد داشت”.
دکتر محمد توکل “تنزل جایگاه ایران در رتبه بندی تولید علم جهانی” را نگران کننده خوانده و گفته “بخشی از اقدامات لازم برای جلوگیری از این اتفاقات به سیاست های کشور برمی گردد و برخی دیگر به اقدام از طریق سازمان های بین المللی مانند یونسکو برمی گردد که اقدامات و مکاتبات در این راستا آغاز شده است”.
بودجه پژوهش کم و کمتر
در حالی که طی یک سال گذشته اصطلاح “دانشمندان جوان” جای ثابتی در سخنرانی های مقامات دولتی حتی در سفر به شهرستان های کوچک یافته است، یک هفته پیش معاون پشتیبانی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری به شدت از وضعیت بودجه پژوهشی کشور در سال 1386 انتقاد کرد. خبرگزاری مهر به نقل از فرهنگ فصیحی نوشت “با وجود همه تاکیدات و امیدواری های مسئولان، تنها 9 دهم درصد از تولید ناخالص ملی سال 86 به پژوهش اختصاص یافته. متاسفانه در تعیین بودجه پژوهش برنامه ریزی های شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری نادیده گرفته شد که همین امر احتمال خطر تعطیلی پژوهش های اثر بخش را افزایش می دهد”.
مدیر کل امور پژوهشی وزارت علوم نیز دو هفته پیش اعلام کرد که اخباری که به گوش می رسد حاکی از عدم تحقق بودجه پژوهشی بر اساس برنامه چهارم توسعه است. دکتر بهزاد سلطانی در عین حال گفته “یک ماه معاونان آموزشی و پژوهشی وزارتخانه های مختلف و سازمان مدیریت در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری گرد هم آمدند و برای بودجه پژوهشی کشور در سال آینده برنامه ریزی کردند. اما اخباری که می شنویم حاکی از دست نیافتن به این برنامه و رقم است”. بهزاد سلطانی همچنین گفته “برای مثال به تک تک اعضای یک تیم ورزشی به خاطر کسب مقام در بازی های آسیایی اخیر حدود 51 میلیون تومان جایزه دادند، این در حالی است که وزارت علوم توان پرداخت یک دهم این هدایا را به برترین های بزرگ ترین مسابقات علمی و پژوهشی ندارد”.
روزنامه کارگزاران در شماره روز چهارشنبه طی گزارشی درباره بودجه پژوهشی کشور نوشت “سهم بودجه تحقیقاتی در سال 83، هشتاد و هفت صدم در صد تولید ناخالص ملی بوده و در سال 84، شصت و هفت صدم در صد و سال 85 شصت و چهار صدم در صد تولید ناخالص ملی رسیده که این امر باعث افت پژوهش در دانشگاه ها شده است”.