رهبر بعدی ایران چه کسی است؟

بی بی سی چهارشنبه ۳۰ مهر ۱۳۹۳

» تحلیل بی‌بی‌سی از شرایط

رئیس مجلس خبرگان، که مسئولیت انتخاب رهبر ایران را بر عهده دارد، پس از پنج ماه کما از دنیا رفت. محمدرضا مهدوی کنی در سیاست ایران به عنوان شخصیت متحدکننده محسوب می‌شد و مرگ او در این برهه حیاتی دوره‌ای از عدم قطعیت را آغاز می‌کند.

این رویداد پس از عمل جراحی پروستات رهبر ۷۵ ساله ایران رخ می‌دهد. این اتفاق سوال هایی در مورد رهبر آینده ایران و چگونگی انتخاب او را به ذهن متبادر می‌کند.

رهبر ایران با فاصله زیادی قدرتمندترین فرد در ایران است. او فرمانده کل نیروهای مسلح است و روسای قوه قضائیه و رادیو تلویزیون و همچنین نیمی از شورای نگهبان که نامزدهای مجلس و ریاست‌جمهوری را تایید یا رد صلاحیت می‌کند، به انتخاب اوست.

در مواردی پیش آمده که رهبر مانع تصویب قانونی در مجلس شده است. او همچنین دستور حصر خانگی رهبران مخالفان را نیز صادر کرده است. وزرای کلیدی با موافقت رهبر انتخاب می‌شوند و او در مورد سیاست خارجی و برنامه هسته‌ای حرف آخر را می‌زند.

هیچ تغییر کلیدی در سیاست ایران بدون چراغ سبز او ممکن نیست. این موضوع برای هر رئیس‌جمهوری مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

اولین رهبر ایران آیت‌الله خمینی بود. وقتی در زمان پیروزی انقلاب رهبری کشور را در دست گرفت، پیشاپیش ۷۷ ساله بود، بنابراین جانشینی او یک مسئله مهم اما مگو بود.

چند سال بعد پس از آن‌که آیت‌لله خمینی چند سکته را پشت سر گذاشت، سیستمی تشکیل شد تا رهبر جدید را انتخاب کند.

مجلس خبرگان که متشکل از ۸۲ روحانی است مسئولیت انتخاب، نظارت و حتی عزل رهبر ایران را بر عهده دارد.

وقتی در سال ۱۹۸۹ آیت‌الله خمینی از دنیا رفت، این مجلس آیت‌الله خامنه‌ای را که در آن زمان رئیس‌جمهور بود به رهبری انتخاب کرد.

با این‌که آیت‌الله خمینی گفته بود رهبر باید آیت‌الله العظمی باشد، اما انتخاب این مجلس چیز دیگری بود و می‌بایست قانون عوض می‌شد. یک بند دیگر که به مردم اجازه می‌داد رهبر را مستقیما انتخاب کنند نیز از قانون اساسی پاک شد.

این نشان می‌دهد، با این‌که در تئوری برای انتخاب رهبر قانون وجود دارد اما لابی‌های قدرتمند می‌توانند بصورت دلخواه قانون را تفسیر یا تغییر بدهند.

نسبت به این‌که کدام بخش از مجلس خبرگان دست بالا را داشته باشد، ایران می‌تواند آینده متفاوتی را پیش روی خود ببیند. در این مجلس دو گروه وجود دارد، محافظه‌کاران و اعتدال‌گرایان.

محافظه‌کارانی که اکثریت مجلس خبرگان را در دست دارند از آیت‌الله خامنه‌ای حمایت می‌کنند. آن‌ها اعتقاد دارند رهبر رژیم ایران نماینده خدا روی زمین است و باید از او اطاعت کرد.

اعتدال‌گرایان به نقش الهی رهبر اعتقاد دارند اما می‌گویند او مشروعیت خود را از مردم می‌گیرد و باید به آن‌ها پاسخگو باشد.

برخی از اعضای اعتدال‌گرا خواستار این شده‌اند که مدل کنونی رهبری باید تغییر کند و جانشین آیت‌الله خامنه‌ای باید بصورت دوره‌ای انتخاب شود نه مادام‌العمر و یک شورای رهبری باید با او همکاری کند.

پانزده عضو مجلس خبرگان مسئولیت تهیه فهرست افراد بالقوه برای نقش رهبری را بر عهده دارند. این فهرست علنی نمی‌شود اما احتمال دارد برخی از آن‌ها اسامی شناخته‌ای باشند.

اولین آنها رئیس‌جمهور اسبق علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی است. یک اعتدال‌گرا که سابقا رئیس مجلس خبرگان نیز بود. او و رهبر ایران زمانی دوستان صمیمی بودند. آقای رفسنجانی در رسیدن خامنه‌ای به مقام رهبری نقش ویژه‌ای ایفاء کرد، اما دوستی آن‌ها خصوصا پس از آن‌که رفسنجانی از اعتراض مخالفان پس از انتخابات سال ۲۰۰۹ حمایت کرد سرد شد.

نامزد‌های اصلی جناح محافظه‌کاران آیت‌الله محمود هاشمی شاهرودی و محمد یزدی روسای اسبق قوه قضاییه و صادق لاریجانی رئیس کنونی قوه قضاییه است. روسای قوه قضاییه را رهبر انتخاب می‌کند و برای همین با او نزدیک هستند.

معمولا از دو روحانی تندروی دیگر، محمدتقی مصباح یزدی و آیت‌لله واعظ طبسی هم به خاطر قدرت مذهبی آن‌ها نام برده می‌شود. اما بی‌تجربگی آن‌ها در حکومت‌داری احتمال انتخابشان را منتفی می‌کند.

دو نام دیگر هم وجود دارد که هر دو با رهبر ارتباط خانوادگی دارند. مجتبی خامنه‌ای فرزند او که نزدیک به محافظه‌کاران است و حسن خمینی نوه رهبر پیشین ایران که از اعتدال‌گرایان حمایت می‌کند.

در ده سال گذشته محافظه‌کاران کرسی‌های بیشتری را در مجلس خبرگان بدست آورده‌اند چون تمام نامزدها توسط شورای نگهبان که متنفذترین اعضایش توسط رهبر منصوب می‌شوند رد صلاحیت شده‌اند.

انتخابات بعدی مجلس خبرگان در فوریه ۲۰۱۶ برگزار می‌شود و انتظار می‌رود اعضایی که از اعتراضات مخالفان سال ۲۰۰۹ حمایت کرده‌اند رد صلاحیت شوند.

احتمالا مرگ مهدی کنی توازن قدرت کنونی را بر هم می‌زند. او به هر دو جناح نزدیک بود و اکنون برای کنترل مجلس بین دو جناح درگیری وجود دارد.

با این‌که مسئولیت انتخاب رهبر بر عهده مجلس خبرگان است، اما کشمکش‌های پشت پرده نقش بسزایی در این امر دارد. بازیگران کلیدی، سپاه پاسداران و دفتر رهبر کنونی خواهند بود. گروه مهم دیگر، حامیان رئیس‌جمهوری خواهند بود که در زمان انتخاب رهبر جدید بر سر کار باشد.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، از اعضای اعتدال‌گرای مجلس خبرگان است و در حال حاضر این موضوع به تقویت موضع اعتدال‌گرایان کمک کرده است. اگر روحانی تا پایان دوره خود روابط خوبی با رهبر ایران داشته باشد، نام او نیز می‌تواند به عنوان نامزد احتمالی مد نظر گرفته شود.