فعالیت در شبکه‌های مجازی، از جمله فیسبوک در ایران به موضوعی برای اختلاف تبدیل شده است. حجت‌الاسلام احمد سالک٬ رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس عضویت مقام‌های جمهوری اسلامی در فیسبوک را باعث “بهره‌برداری صهیونیست‌ها” دانسته و گفته است که حضور در کانالی مانند فیس بوک آب در آسیاب دشمن ریختن است.
وبسایت بی‌باک نیوز که از حامیان سعید جلیلی در انتخابات بود، ضمن انتشار این گفتگو پیش بینی کرده بود که “بعد از آغاز به کار دولت یازدهم بزرگترین دغدغه که از سوی مدیران فرهنگی و وزیر ارشاد مطرح می شود فیسبوک و رفع فیلترینگ فیس بوک است.”
روزنامه وطن‌امروز نیز چندی پیش طی گزارشی با عنوان “عملیات روانی از تل‌آویو تا تهران!” صفحه فیسبوک وزیر امور خارجه ایران را “نقض عجیب قانون” دانسته و پرسیده بود: “اگر هدف دولت از مستثنا کردن صفحه وزیر امور خارجه در یک شبکه اجتماعی با اهداف جاسوسی ثابت شده «دیپلماسی عمومی» در زمین حریف است چرا اکثر خبرسازی‌ها با هدف تاثیرگذاری بر مخاطب ایرانی صورت گرفته است؟”
نویسنده روزنامه وطن امروز سپس با انتقاد از مواضع ظریف در فیسبوک تاکید کرده بود: “در حال حاضر واجب است علت اصلی باز ماندن صفحه وزیر امور خارجه در یک شبکه جاسوسی بیگانه مورد بازبینی جدی قرار بگیرد. خصوصا اینکه تحولات این صفحه با بینندگان نیم میلیونی در رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی فارسی مزورانه به عنوان نمادی از کل کشور جلوه داده می‌شود.” نویسنده این مقاله از سوی دیگر معتقد بود که اقبال چند صدهزار نفری به صفحه وزیر خارجه ایران، به دلیل حمایت “جمع کثیری از افسران جنگ نرم و مدیران حقیقی پروژه دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی در خط مقدم جنگ نرم” است.( ۲۱ آبان ۱۳۹۲)
پنج روز بعد همین یادداشت در روزنامه کیهان تبدیل به خبر ویژه شد و این روزنامه نیز در توضیح آن اضافه کرد: “وزیر امور خارجه در صفحه فیسبوک که فعالیت در آن به لحاظ قانونی جرم است، می‌گوید امیدوارم در داخل همسویی با اسرائیل نباشد. آیا معنای اعتدال دولت یعنی اینکه مخالف و منتقد ما صهیونیست است؟”
به این ترتیب اینک اختلاف اصولگرایان با دیپلماسی ظریف، پس از حمایت علنی آیت‌الله خامنه‌ای، تبدیل به مخالفت تند با صفحه فیسبوکی او شده است.
اواخر شهریور ماه گذشته و پس از فعال شدن برخی از اعضای کابینه حسن روحانی در فیسبوک، عبدالصمد خرم‌آبادی، مشاور قضایی دادستان کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه به خبرگزاری فارس گفته بود: “اسرائیلی‌ها فیسبوک را بهترین ابزار گسترش صلح به شیوه صهیونیستی می‌دانند و بر این باورند که رویدادهای اجتماعی خاورمیانه با کمک فیسبوک به دلخواه آنها پیش رفته است.”
او معتقد بود: “فیسبوک توسط یک جوان صهیونیست به نام مارک زاکربرگ تاسیس شده است. این شخص به عنوان چهارمین صهیونیست تأثیرگذار در سطح جهان شناخته شده و روابط نزدیک و صمیمانه ای با رژیم اشغالگر قدس دارد. “
مخالفت با شبکه‌های اجتماعی مجازی به یکی از شاخصه‌های امنیتی ایران تبدیل شده است. حتی برخی از زندانیان سیاسی در ایران به اتهام عضویت و فعالیت در فیسبوک محکوم شده‌اند. از جمله در تیرماه سال۹۰ سایت سحام نیوز وابسته به حزب اعتماد ملی خبر داد که مصطفی اخوان یکی از دانشجویان عضو این حزب به جرم فعالیت در فیسبوک، از سوی شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران به یک سال حبس تعزیری محکوم شده است. قاضی صلواتی علاوه بر اتهام اقدام علیه امنیت ملی، اتهام “فعالیت تبلیغی علیه نظام از طریق سر دادن شعار در فیس بوک و عضویت در فیس بوک” را نیز به او تفهیم کرده بود.
با اینهمه درباره مجرمانه بودن عضویت و فعالیت در فیسبوک اتفاق نظر وجود ندارد. آیت‌الله سید علی خامنه‌ای چندی پیش در پاسخ به استفتایی که درباره فیسبوک از او شده بود پاسخ داد: “به طور کلی استفاده از فیسبوک اگر مستلزم مفسده (مانند ترویج فساد، نشر اکاذیب و مطالب باطل) بوده و یا خوف ارتکاب گناه باشد و یا موجب تقویت دشمنان اسلام و مسلمین شود، جایز نیست والا مانعی ندارد.”
پاسخ رهبر جمهوری اسلامی از آن جهت اهمیت داشت که در متن سئوال آمده بود “با توجه به اینکه وبسایت فیسبوک در ایران فیلتر شده است، آیا ورود به چنین سایتی صرفا برای ارتباط با دوستان و بدون هیچ فعالیت سو علیه منافع ملی جمهوری اسلامی اشکال دارد؟” و وی موضوع فیلتر شدن آن را کاملا نادیده گرفته بود.
جالب آنکه آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به پرسشی مشابه، پاسخی محتاطانه‌تر داده بود: “چنانچه این موارد برخلاف قوانین و مقررات باشد و مفسده داشته باشد جایز نیست”.
در پاسخ آیت‌الله خامنه‌ای اما احتمالا نیم‌نگاهی نیز به استفاده دفترش از فیسبوک وجود دارد. وی از پاییز سال ۱۳۹۱، به فیسبوک پیوست. امروز صفحه آیت‌الله خامنه‌ای در اینترنت نزدیک به ۶۴ هزار لایک دریافت کرده است. اگر این صفحه را با صفحه محمد جواد ظریف که بیش از ۶۰۶ هزار لایک دارد مقایسه کنیم، شاید بتوان برآوردی از “افسران جنگ نرم” بدست آورد.
به هر حال، اختلاف نظر درباره عضویت یا عدم عضویت در فیسبوک، به دعوای شیوه‌های دیپلماسی خارجی ایران نیز کشیده شده است. شاید به همین دلیل است که علی جنتی وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی، ناچار شده اعلام کند او نیز عضو فیسبوک است و اینکه: “فیسبوک یک شبکه اجتماعی است و من آن را جزو مصادیق مجرمانه نمی دانم.”
شاید برخی ناظران از همین شرایط به این نتیجه رسیده باشند که اگر منتقدان دولت بتوانند، اعضای دولت را از فیسبوک خارج کنند، قدم اول برای کنترل دیگر موارد مورد اختلاف در دیپلماسی خارجی را هم برداشته باشند. به همین دلیل است که عضویت یا عدم عضویت در فیسبوک به مساله مهم رسانه‌ای در ایران تبدیل شده است.
فیسبوک از دیدگاه مخالفان راستگرای دولت، ابزاری برای جنگ نرم است و “مخالفان نظام” برای سازماندهی خود از آن استفاده کرده‌اند و حضور در فیسبوک به رسمیت شناختن آن است. به همین دلیل حتی وقتی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی به آن پیوست، شگفتی و اعتراض راستگرایان را به دنبال داشت. چنانچه سایت “الف” با انتقاد از آن نوشت ایراد این کار “پارادوکسی است که در درون آن نهفته است. فیلتر بودن فیس بوک در جمهوری اسلامی تنها یک پیام به مخاطب منتقل میکند و آن غیرقانونی بودن فعالیت در این سایت است. هیچ توجیهی نمی تواند این واقعیت را نقض کند و دست اندرکاران Khamenei.ir باید توجیه قانع کننده و درخور به این پرسش بدهند که چرا برای ورود به شبکه های اجتماعی مجازی، سایتی غیرقانونی را انتخاب کرده اند.”
به نظر می‌رسد که فیلترینگ اینترنت(از جمله فیسبوک) به بخشی از برنامه هویتی نظام جمهوری اسلامی تبدیل شده و به همین دلیل است که نه تنها فیسبوک، بلکه اساسا اینترنت با تصوری امنیتی مواجه است. رخنه در این تصور و نادیده گرفتن آن موجب خشم راستگرایان می‌شود.
