چند روزی است که طرح‌هایی تحت عنوان “با یک گل بهار نمی‌شه” با شعار “فرزند بیشتر، زندگی شادتر” بر بیلبوردهای شهر تهران نشسته است؛ پوسترهایی که در نقد داشتن یک فرزند و تشویق به داشتن فرزندهای بیشتر طراحی شده‌اند. تنها پس از گذشت چند ساعت از به نمایش در آمدن این تصاویر در فضای شهری، زنان و مردان زیادی به آن اعتراض کردند.
در یکی از این پوسترها پدری به همراه چهار فرزند پسر و یک فرزند دختر روی دوچرخه خنده بر لب درحال حرکت هستند و گوشه دیگر تصویر پدر و پسری را می‌بینیم که با چهره‌های غمگین رکاب می‌زنند، مادرِ هیچ کدام از خانواده‌ها در تصویر دیده نمی‌شود. در پوستر دوم هم پدر و مادر خانواده به همراه سه فرزند پسر و تنها یک دختر مشغول پارو زدن قایق هستند و در گوشه دیگر تصویر باز هم پدر و پسری تنها و غمگین بدون حضور هیچ زنی در قایق کوچکشان نشسته‌اند. تصاویری که در آنها زنان، چه به عنوان همسر و مادر و چه به عنوان دختر خانواده یا اساسا حضور ندارند یا کمترین نقش را دارند.
در عین حال که وب‌سایت‌های افراطی از این طرح‌ها به عنوان “هشداری هنرمندانه نسبت به مضرات کاهش جمعیت” نام برده‌اند، زنان بسیاری آن را توهین‌آمیز و نشات گرفته از یک نگاه تبعیض‌آلود و جنسیتی دانسته و خواهان جمع‌آوری آن از سطح شهر شده‌اند. بسیاری هم انگشت اتهام را به طرف شهرداری گرفته و خواهان عذرخواهی مسئولان شهری شده اند، چنانچه یک وب سایت خبری در این خصوص نوشته است: “طرحی که در همان ساعات ابتدایی اجرا در بیلبوردهای پایتخت، اعتراض وسیع و گسترده ی بانوان را برانگیخت و سیل اعتراضات و انتقادات بسیاری از شهروندان را در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به نمایش گذارد و توقع پاسخگویی شهردار قالیباف، شورای شهر، نهادهای نظارتی و کلیه ارگانها و نهادهایی که در جریان طراحی و اجرای این طرح فاجعه بار بوده‌اند را ایجاد کرده و به طور خاص جامعه بانوان کشور را چشم انتظار پاسخ مسئولان محترم گذارده است.”
کاربران زیادی نیز با به اشتراک گذاشتن تصویر این پوسترها در شبکه‌های اجتماعی انتقاداتی را مطرح کرده اند. برای مثال عده‌ای به کنایه درشبکه‌های اجتماعی نوشتند شاید زن در اتاق زایمان در حال به دنیا آوردن فرزند پسردیگری است و برخی هم به سخنان چندی پیش معاون مذهبی حوزه علمیه اشاره کردند که گفته بود از آنجا که زین دوچرخه آلت تناسلی زنان را تحریک می‌کند، ممکن است زنان از این کار لذت ببرند و بر این لذت عادت کنند و به سمت خودارضایی کشیده شوند!
البته این نخستین بار نیست که تبلیغات برای تشویق زوج‌ها به داشتن فرزند بیشتر مورد انتقاد قرار می‌گیرد. سیاستهای حاکمیت که در راستای افزایش جمعیت اعمال می‌شود، همواره مورد انتقاد فعالان زنان بوده، چرا که نقطه مشترک این سیاست‌ها به خانه راندن هر چه بیشتر زنان و تعریف نقش آنها تنها به عنوان همسر و مادر است.
طراحان پوستر چه می‌گویند؟
پوسترهای “با یک گل بهار نمی‌شه” توسط انجمن طراحان گرافیک انقلاب اسلامی طراحی شده‌است که البته این اولین اثر جنجال‌برانگیزشان نیست. این گروه هم‌زمان با مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ اثری تحت عنوان “صداقت آمریکایی” طراحی کردند و روی بیلبوردهای شهر بردند؛تصاویری که قصد داشت نشان بدهد آمریکا اگرچه با ایران مذاکره می‌کند اما سودای تقابل و حمله نظامی را در سر می‌پروراند. این بنرها اگرچه از شهر جمع‌آوری شد اما در سطح بین‌المللی هم بازتاب پیدا کرد تا جایی که مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امور خارجه آنها را غیرقانونی خواند. همچنین این گروه بنرهایی با نوشته “شمر زمانه‌ات را بشناس” طراحی کرده‌اند که در آن نقاب از صورت شمر برداشته شده و زیر آن تصویری از باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا مشاهده می‌شود.
عباس صانعی، مدیر خانه طراحان گرافیک انقلاب اسلامی در خصوص پوسترهای “با یک گل بهار نمی‌شه” با اشاره به سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در مورد روند پیر شدن جمعیت در ایران به خبرگزاری مهر گفته است: “از باب تاکیدی که مقام معظم رهبری بر معضل تک فرزندی و پیر شدن جمعیت داشتند و دارند، پرداخت به این موضوع را در مقام هنرمند بر خویش فرض دانسته‌ایم. به اعتقاد ما زبان هنر بهترین و تاثیرگذارترین زبان است که می‌تواند در خدمت مفاهیم اجتماعی کشور درآید و به همین منظور در مساله مهمی چون پیر شدن جمعیت از این ظرفیت استفاده کردیم.”
افزایش جمعیت خواسته رهبر انقلاب اسلامی
محمود احمدی نژاد پس از آغاز به کار، بارها نظرش را مبنی بر افزایش جمعیت کشور بیان کرد اما با انتقادات کسانی مواجه شد که شرایط کشور را برای اعمال سیاستهای افزایش جمعیت مناسب نمی‌دیدند. سرانجام رهبر جمهوری اسلامی مهر تایید به مواضع رییس دولت زد و در مردادماه سال ۹۰ گفت: “ایران ظرفیت داشتن جمعیت ۱۵۰ میلیونی را دارد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری که می‌خواهد برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد.”
پس از آن سیاستهای افزایش جمعیت در دستور کار دولت قرار گرفت. مرکز امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری به سرعت لایحه‌ای را با همین هدف تدوین و تصویب کرد. براساس این لایحه تمامی محدودیت‌هایی که در قانون بر اساس تعداد فرزند برای والدین شاغل و یا فرزندان آنها ایجاد شده، لغو می‌شود و مرخصی زایمان مادران از ۶ ماه به ۹ ماه افزایش می‌یابد. مجلس همچنین با لغو محدودیت‌های در نظر گرفته شده برای فرزند چهارم موافقت کرده و فرزندان چهارم خانوارهای ایرانی نیزاز این پس مشمول بیمه تأمین اجتماعی می‌شوند. پس از آن نمایندگان مجلس شورای اسلامی روز دوشنبه ۲۰ خردادماه سال ۹۲ لایحه اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده را تصویب کردند. پنجاه نماینده مجلس هم طرحی با عنوان “طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده” تهیه کرده‌اند. معاون دفتر سلامت جمعیت و خانواده وزارت بهداشت هم از حذف کامل رویکرد کنترل جمعیت در این وزارتخانه خبر داده و عنوان کرده است که جراحی‌های پیشگیری از بارداری دیگر جایی در “خدمات عمومی” جایی ندارند و از این پس تنها در مواردی خاص ارائه خواهند شد.
همچنین در پی هشدار چندین باره رهبر جمهوری اسلامی نسبت به پیر شدن جمعیت ایران و اصرار برای رسیدن جمعیت به حداقل ۱۵۰ میلیون نفر، معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده، “دغدغه مقام معظم رهبری” را “مورد تاکید” دولت دانست و عنوان کرد که “ با تدابیری می‌بایست این دغدغه را برطرف کرد به نحوی که کمترین هزینه را ایجاد کند.”
او پیش از این به دلیل مخالفت با افزایش مرخصی زایمان زنان، از مجموعه سیاستهای تشویقی فرزندآوری، مورد غضب نمایندگان مجلس قرار گرفته و باعث شده بود تا ۱۸ نماینده به حسن روحانی تذکر بدهند. فاطمه آلیا، عضو فراکسیون زنان مجلس هم اظهارنظر مولاوردی را موضع گیری “نخ‌نمای فمینیستی” نامیده بود. اما پس از تاکید مجدد آیت‌الله خامنه‌ای برای افزایش جمعیت، مولاوردی مجبور به ارائه توضیحاتی شد.
او روز شنبه، یازدهم آبان ماه در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع رسانی دولت، گفت: “قبل از تصدی مسئولیت فعلی، کار کارشناسی مفصلی در این خصوص انجام داده‌ام و خیلی خوب جوانب کار را می شناسم لذا با تدابیری می‌بایست این دغدغه را برطرف کرد به نحوی که کمترین هزینه را ایجاد کند.”
معاون رییس‌جمهور تاکید کرده است: “دولت اجرای توصیه‌های مقام معظم رهبری در خصوص ضرورت افزایش جمعیت را برخود فرض می‌داند و خود نیز با درک این نگرانی درصدد است تا با به کارگیری تدابیر لازم این دغدغه را برطرف کند.”
رهبر جمهوری اسلامی در آخرین اظهار نظرش در خصوص جمعیت کشور گفته است: “بنده همچنان معتقدم کشور ما کشور ۷۵ میلیونی نیست، کشور ما کشور۱۵۰ میلیونی [است]، حالا ما دستِ کم را گرفتیم گفتیم صد و پنجاه میلیون؛ بیشتر هم می‌شود گفت. قطعا این کشور با این سطح وسیع، با این تنوع آب و هوایی، با این امکانات فراوان زیرزمینی، با این استعداد بالقوه علمی که در این کشور وجود دارد، می‌تواند یک کشور پر جمعیتی باشد و ان شاالله خودش هم این جمعیت را اداره کند.”
فعالان زنان اما همواره سیاستهای افزایش جمعیت حکومت را در تقابل با حقوق اجتماعی زنان دانسته و به آن انتقاداتی جدی وارد کرده اند، چرا که به گفته آنها هدف این سیاست‌ها برگرداندن زنان به خانه و تشویق آنها به فرزندآوری و در نتیجه دور شدن از محیط کار و جامعه است. فعالان حقوق زنان بارها تاکید کرده‌اند با اعمال چنین سیاست‌هایی نقش زنان برای مشارکت در جامعه کمرنگ می‌شود.
تصاویر دو پوستر با عنوان “با یک گل بهار نمی‌شه”:
