هاشمی رفسنجانی اخیرا در گفتگو با یکی از سایت‌های اینترنتی، درباره نقش نهادهای نظامی در اقتصاد گفته است که او در دوران ریاست‌جمهوری خودش، با توجه به قانون اساسی از نیروهای نظامی خواسته در فرایند عمرانی کشور وارد شوند. او تاکید کرده است: “در قانون‌اساسی ما کاملاً آمده است. یعنی نیروهای نظامی در زمان صلح که ظرفیت بالایی دارند نباید معطل بمانند و به انتظار جنگ بنشینند.” هاشمی اما افزوده است: “سبک فعلی را قبول ندارم که این‌ها تبدیل به رقیبی آن‌گونه در مالکیت شوند. آن‌ها که مالک نمی‌شدند؛ مثلاً ما سد کرخه را که خاک‌ریزی خیلی عظیم و بی‌سابقه در کشور داشت؛ به سپاه پاسداران دادیم. سپاه که آن‌همه ماشین آلات در جنگ داشت، بولدزرها، کامیون‌ها، لودرها، جرتقیل‌ها و همه این‌ها را که در جنگ داشتند؛ برای خاک‌ریزی سد کرخه آوردند و خیلی آسان و زود خاک‌ریزی را انجام دادند. یا بخشی از نیروهای مسلح ما وسایل و ابزاری داشتند که به درد انتقال لوله‌های بزرگ می‌خورد، آن‌ها را آوردند و ما لوله‌گذاری‌های نفت و گاز را در خیلی از موارد به آن‌ها واگذار کردیم. درطرح‌هایی مثل راه‌سازی هم خیلی سریع عمل می‌کردند. منتها مالک نبودند و حق پیمانکاری را ارزان‌تر از دیگران می‌گرفتند. درآمد را هم صرف وظایف نظامی می‌کردند.”
ورود نظامیان در فعالیت‌های اقتصادی از دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی آغاز شد و آنان با گذشت زمان، به بزرگترین پیمانکاران اقتصادی در ایران تبدیل شدند. سپاه پاسداران و حتی ارتش با تاسیس آنچه که قرارگاه‌های سازندگی نامیده می‌شد، به رقیب اصلی بخش خصوصی در ایران تبدیل شدند. قرارگاه سازندگی قائم (ارتش)، قرارگاه سازندگی خاتم الاوصیا و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا از جمله مراکزی هستند که با بستن قراردادهای کلان میلیاردی با دولت، انجام پروژه‌های عمرانی، نفتی و تجاری را بر عهده می‌گیرند. برای نمونه قرارگاه خاتم‌الاوصیا که ریاست آن را وزیر دفاع بر عهده دارد، از جمله مراکزی است که توسط سپاه پاسداران کنترل می‌شود.
در مرداد ماه گذشته که مجلس در حال بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی روحانی بود، سردار حسین دهقان، وزیر پیشنهادی دفاع هیچ مخالفی در مجلس نداشت. گفته می‌شود که وزرای دفاع با نظر مستقیم رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند. سردار حسین دهقان پیش از آن در یک دوره سه ساله فرمانده نیروی هوایی سپاه پاسداران بود. او چندی بعد سردار مجید بهرامی را به عنوان جانشین خود در قرارگاه سازندگی خاتم الاوصیاء منصوب کرد. در زمان انتشار خبر این انتصاب اعلام شد: “انجام پروژه‌های بزرگ نفتی مثل توسعه میدان نفتی سومار، مشارکت در ساخت مسکن مهر، انجام پروژه قطار برقی مشهد تهران، انجام کنار گذر ساحلی رامسر و پروژه ۵ میلیارد دلاری طراحی و ساخت هواپیما از جمله پروژه‌های قرار گاه سازندگی خاتم الاوصیاء ست. خاتم الاوصیاء سرمایه ۲ بانک را نیز در اختیار دارد.”
در زیرمجموعه قرارگاه سازندگی قائم، وابسته به ارتش نیز ده‌ها شرکت پیمانکاری قرار گرفته است. به گزارش خبرگزاری‌های داخلی، واحدهای اجرایی قرارگاه سازندگی قائم(عج) را گروه‌هایی چون، گروه راه‌سازی آرمان، گروه اجرایی ابنیه، تأسیسات سدید، صیاد، خاتم(ص)، غدیر، یونس، خدمات هوایی سما، ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات سامان، نفت و گاز پارس پترولیوم، خدمات کشتی‌سازی نوح، خدمات فنی معین، خدمات نقشه‌برداری مبین، و شرکت اجرایی، پژوهشی و تحقیقاتی برنا، تشکیل می‌دهند.
رقیب بخش خصوصی
قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا سپاه پاسداران اما مشهورتر از دیگر نهادهای اقتصادی-نظامی است. این
نهاد در سال ۱۳۶۸ به دستور آیت‌الله خامنه‌ای تاسیس شد. محمد باقر قالیباف این قرارگاه را تشکیل داد و بعد از او سید یحیی رحیم‌صفوی، محمدعلی جعفری و رستم قاسمی فرماندهی قرارگاه را برعهده گرفتند. پس از آنکه رستم قاسمی در دولت احمدی‌نژاد به وزارت نفت رفت، ابوالقاسم مظفری‌شمس، مسئولیت این نهاد را برعهده گرفت. او در اولین سخنرانی خود گفته بود: “ما به پروژه‌های کوچک و متوسط وارد نخواهیم شد تا رقیب بخش خصوصی محسوب نشویم. بر همین اساس قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء بنا ندارد که به پروژه‌های کمتر از ۱۰۰ میلیارد تومان وارد شود.”
انتشار این سخنان رویکرد نظامی-امنیتی حکومت ایران به عرصه اقتصادی را آشکارتر کرد. با توجه به اینکه قیمت دلار در آن سال به حدود ۱۷۰۰ تومان رسیده بود، اظهارات فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا به این معنی بود که نظامیان ایران قراردادهای بیش از ۵۹ میلون دلار را بصورت رسمی در صلاحیت بخش خصوصی نمی‌دانند. با اینهمه گفته می‌شد که قراردادهای بسیار کمتر از آن هم توسط سپاه و یا شرکت‌های به ظاهر خصوصی وابسته به آن انجام می‌شود و جایی برای بخش خصوصی باقی نمانده است. در مرداد سال ۱۳۹۰ احمد قلعه بانی مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، اعلام کرد که ارزش قراردادهای وزارت نفت با قرارگاه خاتم الانبیاء به ۲۵ میلیارد دلار رسیده است. این رقم تنها بخشی از سیطره عظیم اقتصادی سپاه پاسداران را نشان می‌داد. نکته قابل توجه آنکه فعالیت‌های اقتصادی سپاه از پرداخت هرگونه مالیات معاف است. گفته می‌شود که دولت احمدی‌نژاد تلاش کرد این معافیت مالیاتی را لغو کند، اما موفق نشد.
البته سپاه پاسداران تنها در عرصه اقتصادی نیست که همه چیز را تسخیر کرده است. نظامیان اکنون سال‌هاست که با تاسیس روزنامه، خبرگزاری وده‌ها سایت اینترنتی در زمینه رسانه‌ها نیز فعال‌اند. اواخر شهریور گذشته آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با فرماندهان و کارکنان سپاه پاسداران گفت: “سپاه بعنوان یک موجود زنده باید بداند از چه میخواهد پاسداری کند، لزومی ندارد سپاه در عرصه سیاسی پاسداری کند اما باید عرصه سیاست را بشناسد.”
روز بعد سایت الف وابسته به احمد توکلی، نماینده مجلس، در یادداشتی با عنوان “رسانه‌های سپاه و سخنان دیشب رهبری” نوشت: “حضور سپاه در سیاست و اقتصاد اشکال مختلف دارد که بماند. اما تنها در عرصه رسانه، حضور سپاه با کدام توجیه صورت می‌گیرد؟ پاسداری در سیاست یا شناخت عرصه سیاست؟ این همه سایت و خبرگزاری و پیامک با کدام توجیه از بودجه سپاه هزینه می‌شود؟ آیا واقعا سپاه چنین ماموریتی دارد؟”
نقش سپاه در فعالیت‌های موازی اطلاعاتی-ـ امنیتی نیز امری پنهان نیست. حتی از مهرماه سال ۱۳۸۸ معاونت اطلاعات سپاه پاسداران به سازمان اطلاعات ارتقا یافت و نقش امنیتی آن گسترش بیشتری پیدا کرد.
سپاه پاسداران و نهادهای نظامی کوچکتر، در تمامی شئون اقتصادی، امنیتی، نظامی و حتی فرهنگی حضور یافته‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای در گسترش این فعالیت‌ها نقش اصلی را داشته است. سپاه پاسداران احت فرماندهی ایت الله خامنه ای است و به گفته کارشناسان تنها نهادی است که او به آن اعتماد کامل دارد.در همین راستا رئیس شورای نگهبان چند سال پیش خبر داده بود که یکبار برخی اعضای مجلس خبرگان، خواستار نظارت بر نیروهای مسلح، به عنوان نهادهای زیر مجموعه رهبری شده بودند، اما به گفته جنتی: “در مورد نیروهای مسلح فرمودند: اصلاً حرفش را نزنید، برای این که در نیروهای مسلّح امکان این که کسی تحقیق و سؤال کند، نیست. نیروهای مسلح جای این حرف‌ها نیست. مگرمی‌شود کسی در میان نیروهای مسلح وارد شود و راجع به مسائلی ایجاد شبهه کند؟ در این صورت فرمانده نمی‌تواند کار کند. به هر حال طی دو ـ سه جلسه‌ای که با ایشان داشتیم و بحث‌های زیادی شد، با این موضوع مخالفت کردند.”
